Elektrotexnika, elektromexanika va elektrotexnologiya

maxsus transformatorlar, ko‘p cho‘lg‘amli transformatorlar

Reja:

1. 
   Avtotransformatorlar.
   
2. 
   To‘rilagich qurilmalari uchun transformatorlar.
   
3. 
   Uch cho‘lg‘amli transformatorlar.
   
4. 
   payvandlash transformatorlari.
   
5. 
   Tok transformatorlari.
   
6. 
   Kuchlanish transformatorlari.
   
7. 
   Bo‘lingan cho‘lg‘amli transformatorlar.
   
8. 
   Transformatorlarga qo‘yiladigan asosiy talablar, ularni manbaga ulash.
   

Tayanch suzlar va iboralar.
Avtotransformatorlar, tugrilagich kurilmalari, kup chulgamli transformatorlar, chulgamlarni ulash, ventilli uzgartirgichlar, magnitlovchi tok. Payvandlash transformatorlari, ulchov transformatorlari, ximoyalash sxemalari, tok va kuchlanish tarnsformatorlari, bulingan chulgamli transformator, asosiy talablar.

Avtotransformatorlar

Kuch transformatorlarida past kuchlanishli cho‘lg‘am bilan yuqori kuchlanishli cho‘lg‘amlar o‘rtasida faqat elektromagnit bolanish mavjud.

Avtotransformatorlar deb past kuchlanishli va yuqori kuchlanishli cho‘lg‘amlari orasida magnit bolanishdan tashqari elektr bolanishlar xam mavjud bo‘lgan transformatorlarga aytiladi.
Avtotransformatorlarning birlamchi cho‘lg‘amlari past kuchlanishli va yuqori kuchlanishli manbalariga ulanishi mumkin (27-rasm). Ikkala xolda xam

U_yu=U_p+U₂ (5-1)

Buni quyidagi rasmdan xam ko‘rish mumkin

27-rasm. Bir fazali avtotransformatorning sxemasi

Avtotransformatorlardan kuchlanishni oshirish va pasaytirish maqsadlarida foydalanish mumkin. Avtotransformatorlarda elektr yurituvchi kuch va toklar umumiy xoldagi transformatorlarga o‘xshash nisbatlarda bo‘ladi.

(5-2)

bu yerda K_at –avtotransformatorning transformatsiyalash koeffitsienti.

Avtotransformatorlarda ikki xil quvvat xisoblanadi:
ichki quvvat yoki xisoblangan quvvat

S_i=E₁I₁=E₂I₂ (5-3)

va tashqi (o‘tuvchi) quvvat
S_t =U_pI_p=U_yuI_yu (5-4)

Birlamchi cho‘lg‘amdan ikkilamchi cho‘lg‘amga magnit maydon yordamida uzatiladigan quvvatga avtotransformatorning ichki quvvati deb ataladi. S_it chunki quvvatning bir qismi tashqi zanjirga (isteomolchilarga) cho‘lg‘amlar orasidagi elektrik bolanish orqali oqib o‘tadi. Avtotransformatorlarni tayyorlash uchun sarflanadigan elektrotexnik materiallar va avtotransformatorning o‘lchamlari ichki quvvatga asosan aniqlanadi, shuning uchun S_it avtotransformatorlardan foydalanish S_i=S_t bo‘lgan kuch transformatorlarga nisbatan foydali. O‘tkazilgan amaliy tajribalar va xisoblashlar transformatsiyalash koeffitsienti birga yaqin bo‘lgan avtotrans-formatorlarni qo‘llash afzalligini ko‘rsatdi.

Keyingi paytlarda avtotransformatorlardan yuqori kuchlanishli (110, 154, 220, 500kV) elektr tarmoqlarni bir-biriga ulashda qo‘llanilmoqda. Uch fazali avto-transformatorlarning cho‘lg‘amlari yulduz shaklida ulanib, magnit oqim tarkibidagi uchinchi garmonikani yo‘qotish uchun shu garmonikaning quvvatiga nisbatan xisoblangan uchinchi cho‘lg‘am magnit o‘zakka o‘rnatiladi. Avtotransformatorlarda cho‘lg‘amlarni uchburchak sxemada ulash kam qo‘llaniladi. Bu trans-formatorlardagi quvvat isroflari va qisqa tutashuv kuchlanishlari kuch transformatorlarnikiga o‘xshash bo‘ladi. Agar quvvat isroflarini va qisqa tutashuv kuchlanishlarini avtotransformatorning «o‘tish» quvvatiga nisbatan xisoblansa, bu kattaliklar kuch transformatorlariga nisbatan S_t/S_i marta kichik bo‘ladi. Shuning uchun elektr energiyani uzatishda ko‘llanilgan avtotransformatorlarning foydali ish koe-ffitsientlari ortib ketadi, kuchlanishning pasayishi esa kamayadi.

Avtotransformatorlar asosan kuchlanishi uncha ko‘p o‘zgartirilmaydigan dvigatellarni yurgizib yuborishda kuch-lanishni pasaytiruvchi element sifatida qo‘llaniladi. Cho‘lg‘amlar orasida elektrik bolanish mavjud bo‘lganligi uchun past kuchlanishli cho‘lg‘am va unga ulangan apparatlarni ximoyalovchi materiallari yuqori kuchlanishli cho‘lg‘am kuch-lanishiga nisbatan xisoblangan bo‘lishi shart.

Avtotransformatorlarning nominal yuklanish rejimi deb cho‘lg‘amlarni zavod shitokida ko‘rsatilgan nominal tok bilan ikki minutli yuklanishiga aytiladi.
Avtotransformator cho‘lg‘amlarining xarorati 135S dan oshmasligi shart. Avtotransformatorlarning f.i.k. lari i 99.7% ga yetib boradi.