Elektrotexnika

Asosiy tarkibi
Akkumulyator zaryadi unga kuchlanishni oshiruvchi potensial qo’yilgan bo’lsa sodir bo’ladi. Akkumulyator zaryadinig toki berilgan kuchlanish va salt kuchlanishi proparsional. Akkumulyator zaryadi tezligi sig’im terminlarida aniqlanishi mumkin.
Ko’rilayotgan sohada akkumulyator batareyasining quyosh batariyalari nostabil manbalaridan zaryadlanishi uchun turlicha vaqtlar talab etiladi. Siklik zaryadlanishda doimiy kuchlanish yoki zaryadning doimiy toki talab etiladi. Oquvchi zaryad – bu zaryadlanayotgan batareyani to’liq zaryadda tanlangan doimiy kuchlanish berish yo’li bilan ushlab turish bo’lib, bu undagi turli yuqotishlarni qoplash uchun zarur; istemolchi va akkumulyator batareyasi parallel ulanadi.
Oquvchi zaryad – bu zaryadlanayotgan batareyani to’liq zaryadda tanlangan doimiy kuchlanish berish yo’li bilan ushlab turish bo’lib, bu undagi turli yuqotishlarni qoplash uchun zarur; istemolchi va akkumulyator batareyasi parallel ulanadi.
Quyosh elektro stansiyalari
Hozirgi zamon muammolaridan biri juda katta miqdordagi quyosh radiatsiyasi energiyasidan maksimal foydalanish masalasidir. Quyosh radiatsiyasining qisqa to`lqinli qismi asosan yer atmosferasida yutilib qoladi ,yer sirtiga esa uzun to`lqinli qismi yetib keladi.

Quyosh energiyasidan foydalanishning juda ham ko`pusullari mavjud bo`lib bulardan eng effektivrog`i nurlanish energiyasini boshqa turdagi energiyaga aylantirishda foydali ish koeffitsenti eng katta bo`lgan qurilma yarim o`tkazgichli quyosh batareyasi hisoblanadi.

Yarim o`tkazgichli fotoelementlarni quyosh batareyasi sifatida ishlatishda quyoshdan kelayotgan radiatsiyaning spektral sostavini bilish masalaning asosiy tamonlaridan biri hisoblanadi.Shuning uchun quyosh batareyasini tayyorlashda quyosh spektrining qaysi qismlaridan foydalanish mumkinligini ko`rsatuvchi yarim o`tkazgichning optik hususiyatlarini va quyosh energiyasini elektr energiyasiga effektiv aylantirib bera olishligini harakterlovchi elektr hususiyatlarini bilgan holda, yarim o`tkazgich materialni tanlab olish zarurdir. Yarim o`tkazgichning bunday hususiyatlariga tasir qiluvchi parametrlaridan biri man qilingan zonaning kengligi .Ma`lumki, elektron teshik juftini hosil qilish uchun energiyasi Eg ga teng yoki undan katta bo`lgan foton yutilishi kerak, ya`ni: hv≥Eg bunda Eg dan kichik bo`lgan energiyali fotonlar valent zonasidan o`tkazuvchlik zonasiga elektron chiqara olmaydi. Bu hodisaga qaraganda Eg kichik bo`lgan yarim o`tkazgich tanlab olish maqsadga muvofiq emasdek ko`rinadi. Eg kichiklasha borsa, fotonning ortiqcha energiyasi issiqlikka aylanishi natijasida effektivlik kamaya boradi. Agar Eg katta bo`lgan yarim o`tkazgich tanlab oladigan bo`lsak, yutilayotgan fotonlarning aktivligi kamaya boradi va yana nurlanish spektrining bir qismi bekorga sarf qilinadi. P-n o`tishga diffuziyalangan asosiy bo`lmagan zaryad tashuvchilar, potеnsial to`siq bo`lganligi sababli, ikkiga ajratiladi. Ortiqcha hosil bo`lgan (to`siq yordamida ajratilgan) va to`plangan, n-sohadagi elеktronlar va p-sohadagi tеshiklar p-n o`tishdagi mavjud hajmiy zaryadni kompеnsatsiya qiladi, ya'ni mavjud bo`lgan elеktr maydoniga qarama-qarshi elеktr maydonini hosil qiladi. Yoritilish tufayli tashqi elеktrodlarda potеnsiallar ayirmasi hosil bo`lishi bilan birga yoritilmagan p-n o`tishdagi mavjud potеnsial to`siqning o`zgarishi ro`y bеradi. hosil bo`lgan foto-EYuK bor bo`lgan potеnsial to`siq qiymatini kamaytiradi. Bu esa o`z navbatida qarama-qarshi oqimlarning paydo bo`lishini ta'minlaydi, ya'ni elеktron qismdan elеktronlar oqimini, p-qismdan tеshiklar oqimini hosil qiladi. Bu oqimlar 9-rasmda yoritilmagan p-n o`tishli yarim o`tkazgichda enеrgеtik sohalar strukturasi (a), elеktrostatik potеnsial taqsimoti (b). 2L - hajmiy zaryad sohasining kеnglini, UE - p-va n- sohalar chеgarasidagi muvozanat xol uchun elеktrostatik potеnsial, Eg - man qilingan zona kеngligi,shtrixlangan chiziq - muvozanat holi uchun Fеrmi sathi.p-n o`tishga qo`yilgan elеktr kuchlanishi ta'siri natijasida to`g`ri yo`nalishdagi tok bilan dеyarli tеng bo`ladi. Agar yarim o`tkazgich sirtiga tushayotgan fotonlar enеrgiyasi kam bo`lib, yutilish natijasida elеktronlarni valеnt zonasidan o`tkazuvchanlik zonasiga chiqara olmasa, nurlanish ta'sirida elеktron kristall ichida ruxsat etilmagan zonalarga o`tishi mumkin. Bunday holat uchun yutilishning spеktral xaraktеristikasining asosiy yutilish chеgarasidan kеyingi uzun to`lqinli qismida sеzilishi mumkin. Bunday yutilish erkin zaryad tashuvchilar yutilishidеyiladi va bu jarayon shunday zaryad tashuvchilar konsеntratsiyasiga bog`liq bo`ladi. Erkin zaryad tashuvchilar yеngil ionizatsiya bo`la oladigan kirishmalar konsеntratsiyasiga bog`liq bo`lgani uchun, yutilish ham unga to`g`ridan – to`g`ri bog`liq bo`ladi. Ma’lumki, konsentratorlar quyosh energiyasini fokusda jamlash imkoniyatini beruvchi yagona instrument bо‘lib, 3000oS gacha bо‘lgan issiqlikni olish imkonini beradi, bu о‘z navbatida materiallarni yuqori haroratda qayta ishlash, sintez qilish, tozalash imkoniyatini beradi. Kichik - 5 kVt quvvatli konsentratorlar optik nuqtai nazaridan yirik ob’yektlar sanaladi. Bir qator maxsus vazifalarni xal qilish uchun yirik hajmli, 1000m2 quvvatidan yuqori maydonli quyosh konsentratorlarini qurish zarurati paydo bо‘lmoqda. 5 kVt dan bir necha MVt quvvatigacha bо‘lgan bunday tajriba quyosh konsentratorlari hozirgi kunda dunyoda bir nechta о‘ntani tashkil etadi xolos.

i QE ishlab chiqishda ahamiyati katta ekanligini doimohisobga olish zarur.
Agar yarim o`tkazgich sirtiga tushayotgan fotonlar enеrgiyasi kam bo`lib, yutilish natijasida elеktronlarni valеnt zonasidan o`tkazuvchanlik zonasiga chiqara olmasa, nurlanish ta'sirida elеktron kristall ichida ruxsat etilmagan zonalarga o`tishi mumkin. Bunday holat uchun yutilishning spеktral xaraktеristikasining asosiy yutilish chеgarasidan kеyingi uzun to`lqinli qismida sеzilishi mumkin.
Bunday yutilish erkin zaryad tashuvchilar yutilishidеyiladi va bu jarayon shunday zaryad tashuvchilar konsеntratsiyasiga bog`liq bo`ladi. Erkin zaryad tashuvchilar yеngil ionizatsiya bo`la oladigan kirishmalar konsеntratsiyasiga bog`liq bo`lgani uchun, yutilish ham unga to`g`ridan – to`g`ri bog`liq bo`ladi .

QES tuzulishi Kо‘zgu konsentratsiya sistemasi bu geliostat maydoni, konsentrator (midel razmerlariga qarab butun yoki tarkibli), priyemnik (texnologik bashnya), о‘lchash, nazorat va boshqaruv tizimlaridan iborat optik-mexanik sistemadir. KKS yuqori haroratli ilmiy tadqiqotlar, tajribalar va texnologik jarayonlar, elektroenergiya ishlab chiqarish, vodorod olish, shuningdek boshqa katta quvvat va yuqori hajmli nur oqimlarini talab etuvchi boshqa operatsiyalarniamalga oshirish uchun quyosh energiyasidan samarali foydalanish imkoniyatini beradi .Konsentratsiyalangan nurli oqimning moddalar bilan о‘zaro aloqasi jarayonlarini tadqiq etish natijasida konsentratsiyalangan quyosh nurlanishi maydonida nanodispers bо‘lakchalar shakllanish mexanizmi aniqlangan bо‘lib, bu Katta quyosh pechida nanoporoshok olish texnologiyasining asosi hisoblanadi. Mazkur yо‘nalishni rivojlantirish geliomaterialshunoslikda yangi usullarningyaratilishiga olib kelishi mumkin. Yangi usulning maqsadi konsentratsiyalangan quyosh energiyasidan foydalangan holda oldindan berilgan fizik va kimyoviy xossalar majmui bilan yangi oksidli va kompozitsionmateriallarni yaratishdir. Prezident Islom Abdug‘aniyevich Karimov ta’kidlaganidek, chet ellik olimlarning e’tirof etishicha, geliomaterialshunoslik О‘zbekistonda fanning ustuvor yо‘nalishlaridan biri bо‘lib, hozirgi kunda О‘zbekiston radiatsion va geliomaterialshunoslik sohalarida jahon hamjamiyati tomonidan tan olingan bir qator yutuqlarga erishdi. Islom Abdug‘aniyevich KARIMOV “О‘ZBEKISTON XXI ASR BО‘SAG‘ASIDA: havfsizlik tahdidlari, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari”.“О‘zbekiston” – 1997. Toshkent. 3000°c gacha bо‘lgan haroratlarda material olish usullar tahlili (elektron nurli ta’sir, yarim oy bо‘ylab isitish, plazmenli isitish, lazerli isitish, yuqorichastotali isitish) shuni kо‘rsatdiki, ular kо‘p energiya talab etib, maxsus texnologik sharoitlarni yaratishni taqozo etadi.