Elektrotexnika va elektronika asoslari

11.E.Y.K.qarshilik va berk elektr zanjiridagi to’k orasidagi munosabat qaysi qonun bilan ifodalanadi?
A.Om qonuni
B.Kirxgof qonuni
V.Lens-Joul qonuni
D.Faradye qonuni


12.O’tkazgich materialining solishtirma qarshiligiga teskari bo’lgan miqdori ?
A.Solishtirma o’tkazuvchanlik
B.Qarshilik
V.Solishtirma qarshilik
D.Elektr qarshilik

Mavzu: 3- O'zgаrmаs tоk elektr zаnjirlаri. Elektr zаnjirlаri to'g'risidа umumiy mа'lumоt. Elektr tоki vа o'zgаrmаs tоkning yo'nаlishi, kаttаligi vа zichligi. Оm qоnuni, o'tkаzgich qаrshiligining temperаturаgа bоg'liqligi.





REJA:
1. Elektr zanjir va uning elementlari
2. Zanjir qismi va to‘la zanjir uchun om qonuni
3. Ish, energiya va quvvat
ELEKTR ZANJIR VA UNING ELEMENTLARI
Elektr toki o’tadigan y o’ldagi turli elektr to’zilmalar yig’indisi elektr zanjiri deyiladi. Har qanday elektr zanjir uchta asosiy elementdan, tok manbaidan, iste’molchilardan va tutashtiruvchi simlardan tashkil topgan b o’ladi
Tok manbai elektr zaryadlarni berk zanjirda yurgizib ma’lum ishni bajaradi. Ayrim musbat zaryadni berk zan­jirda yurgizish ishi elektr yurituvchi kuchi (EYUK) deyi­ladi: EYUK ning birligi — Volt (V): 1 Volt =

1. 
   
2. 
   
3. 
   E lektr yurituvchi kuch manbalarining bir necha turi bor:
   
4. 
   Galvanik elementlar:
   
5. 
   Akkumulyatorlar;
   
6. 
   Elektr generatorlar;
   

Kremniyli yarim o’tkazgichli fotoelementlar (kuyosh batareyalari).
Elektr energiya iste’molchilari qatoriga elektr energiyani mexanik energiyaga aylantiruvchi elektr dvigatellar, yoritish lampalari, elektr energiyani issiqlik energiyasiga aylantiruvchi isitish asboblari va hokazolar kiradi.



Elektr zanjirlarda asosiy elementlardan tashqari uzgichlar, knopkalar, rele, kontaktorlar, himoya asboblari, masalan, saqlagichlar va avtomatlar, nihoyat kontrol o’lchov asboblari: ampermetrlar, voltmetrlar, schyotchiklar va hokazolar ishlatiladi.. Bu sxema tok manbai Е, uzgich В, reostat R va yoritish lampasidan tashkil topgan.
1

OM QONUNI
To’la zanjir uchun Om qonuni quyidagicha ifodalanadi: berk zanjirda tok qiymati elektr yurituvchi kuch qiymatiga tog’ri proportsional, ichki va tashqi qarshiliklarning yig’indisiga teskari proportsional bo’ladi:

yoki

r₀ — tok manbaining ichki qarshiligi, R — zanjirning tashqi qarshiligi, — tok manbaining ichki qarshiligida kuchlanishning tushishi,
— tok manbai­ning qisqichlar orasidagi kuchlanishi, I — tok kuchi.

Agar rasmdagi sxema o’zilgan bo’lsa, I=0 bo’ladi va:

Demak, o’zilgan zanjirda tok man­baining qisqichlar orasidagi kuch­lanishi, uning EYUK ga teng bo’la­di.
Agar tashqi qarshilikning uchlarini kalta sim bilan tutashtirsak, uning qarshiligi R=0 bo’ladi. Shuning uchun bo’ladi.
Bunda:

Manbaning ichki qarshiligi kichik bo’lgani uchun zan­jirda katta tok paydo bo’ladi. Bu tok qisqa tutashuv toki deyiladi. ,