Elektrotexnika va elektronika asoslari

REJA:
1. Umumiy ma’lumotlar va elektr o’lchash asboblarining klassifikatsiyasi
2. Magnitoelektrik sistema asboblari
3. Elektromagnit sistema asboblari.
4. Induktsion sitema asboblari




Umumiy ma’lumotlar va elektr o’lchash asboblarining klassifikatsiyasi.
Elektr qurilmalarining ish rejimini mutassil kuzatib borish va generator hosil qiladigan hamda turli iste’molchilar ishlatadigan elektr energiyasini xisobga olish uchun elektr zanjiriga xar xil elektr energiyasini xisobga olish uchun elektr zanjiriga xar xil elektr o’lchash asboblarini ulanadi. Bu asboblar tok kuchini, kuchlanishini, qarshilik, quvvat, tok chastotasi va sarf qilingan elektr energiyani o’lchaydi.
O’lchash-o’lchanayotgan kattalikni shartli ravishda o’lchov birligi sifatida qabul qilingan xuddi shu jinsdagi kattalik bilan takkoslash demakdir.
O’lchanayotgan kattalikni ulchov birligi yoki ulchov bilan takkoslash uchun muljallangan moslama o’lchash asbobi deb ataladi. Amaliy o’lchashlarda ishlatiladigan asboblar ish asboblari deyiladi.
Asboblarni tekshirish va darajalash uchun muljallangan asboblar namuna asboblar deyiladi. Har qanday o’lchash natijasi o’lchanayotgan biror kattalikning xakikiy qiymatidan bir oz farqqiladi. O’lchanayotgan kattalikning xakikiy qiymati-namuna ulchovlar yordamida aniklanadigan qiymatdir.
O’lchanayotgan kattalikni o’lchashda asbob ko’rsatgan qiymati A1 bilan uning xakikiy qiymati A2 urtasidagi ayirma asbobning absolyut xatoligi deb yuritiladi va (A bilan belgilanadi.
А = А₁ -А₂
Absolyut xatolikning o’lchanayotgan kattalikning xakikiy yoki o’lchangan qiymatiga nisbati nisbiy xatolik deb yuritiladi va ( harfi bilan belgilanadi. Nisbiy xatolik protsent xisobida o’lchanadi:
=- А / А₂ 100%
Elektr o’lchash asboblarining xillari juda ko‘p. Qo’yiladigan talablar, ishlash sharoitlari, konstruktsiyasi va boshka belgilariga qarab, ular turli gruppalarga ajratiladi.
A) bevosita ko‘rsatadigan, jamlaydigan va o’zi yozadigan ( qayd qiluvchi ) asboblar;
B) moslanuvchi asboblar.
Bevosita ko‘rsatadigan asboblar amalda ko‘p uchraydi; ularning darajalangan shkalalari bo’ylab strelka yoki yoruglik shu’lasi tarzidagi ko’rsatkich xarakat qiladi.Moslanuvchi asboblarda biror dasta bo‘ladi, ya’ni asbobning biror qismini kul bilan xarakatga keltirish lozim. Masalan, turli potentsiometlar, o’lchashko‘priklari shu gruppaga kiradi.Bevosita ko‘rsatadigan asboblarning o’zi yana ikki gruppaga bo’linadi: statsionar va kuchma asboblar. Statsionar asboblar panel shchit, pultlarda urnatiladi va ko‘zga tilmay ishlatiladi. Kuchma asboblar, ko‘p incha, laboratoriyalarda, ba’zi texnikaviy o’lchashlarda va tadkikot ishlarida kullaniladi. Asboblar ekspluatatsiya sharoitiga ko’ra A,B,V va T gruppalariga bo’linadi. Xona sharoitida ishlashga moslangan asboblar A gruppaga kiradi. Shchit asboblari va isitilmaydigan binolarda ishlatiladigan ba’zi kuchma asboblar B va V gruppaga kiradi. Tropik iklim sharoitida ishlaydigan asboblar T gruppaga kiradi. Aniklik darajasiga karab asboblar ( GOST 1845-59) sakkizta aniklik klassiga bo’linadi: 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5 va 4. Asboblarning aniklik klassi asbobda aylana ichiga olib yozilgan son bilan ko‘rsatilgan bo‘ladi. Asboblarni bunday klasslarga bo’lishda ular normal sharoitda ishlaganida qanchalik xato qilishi – solishtirma xatolikning ruxsat etilgan eng yuqori qiymati- asosiy xatolik kuzda tutiladi. Asbobning klassi uning shkalasi yonida ko’rsatib quyiladi. Masalan: 1,5. Asboblar, shuningdek, o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tokda ishlovchi asboblarga ham bo’linadi. Asboblarning ishlash printsiplari ularning sistemalariga k

arab belgilanadi. Magnitoelektrik sistema asboblari.Magnitoelektrik sistema asboblarining ishlash printsipi doimiy magnit maydoni bilan tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’siriga asoslangan. Bunday sistemadagi asboblardan birining to’zilishi quyidagi rasmda ko‘rsatilgan. Asbobning ko‘zga lmas qismi doimiy magnit 1 va pulat tsilindr 4 dan to’zilgan. Magnit kutblari bilan pulat tsilindr orasidagi xalkasimon xavo oraligida bir jinsli magnit maydoni hosil bo‘ladi. Asbobning ko‘zga luvchan qismi yengil alyuminiy ramka 5 dan iborat bo’lib unga yarim o’qlar 2 da aylana oladigan g‘altak joylangan. Galtak izolyatsiyalangan ingichka simlardan yasalgan. Odatda, yarim o’qlarni -4 ng biriga strelka, ikkita posangi va ikki spiral prujinaning ichki o’qlari mustaxkam urnatilgan bo‘ladi. Galtakdan tok o’tganda, chap kul koidasi asosida, ramkani ma’lum burchakka buruvi mexanikaviy kuch hosil bo‘ladi. Bu kuchning kattaligi magnit maydon induktsiyasi V, g‘altak dagi tok kuchi I, uramlar soni n va o‘tkazgichning aktiv uzunligi l ga bog’liq:

F = IBln