Elementlar davriy o'zgaruvchan xossalari. Gorizontal va diogonal o'xshshliklar

D.I.Mendeleev dastlab taklif qilgan davriy sistemaga keyinchalik (uning o’zi ishtirokida va u vafot etganidan keyin) bir muncha o’zgartirishlar kiritilib, davriy sistemaning hozirgi varianti tuzildi. U yettita davr va sakkizta guruhdan iborat.

• 
  D.I.Mendeleev dastlab taklif qilgan davriy sistemaga keyinchalik (uning o’zi ishtirokida va u vafot etganidan keyin) bir muncha o’zgartirishlar kiritilib, davriy sistemaning hozirgi varianti tuzildi. U yettita davr va sakkizta guruhdan iborat.
  
• 
  Hozir davriy sistemada 109 ta element bor. I, II, III davrlarning har biri faqat bir qatordan tuzilgan, ularni kichik davrlar, IV, V, VI va VII davrlar katta davrlar deyiladi. IV,V va VI davrlarning har qaysisi ikki qatordan tuzilgan, VII davr tugallanmagan davrdir. Birinchi davrdan boshqa hamma davrlar ishqoriy metall bilan boshlanib nodir gaz bilan tugaydi.
  
• 
  Kichik davrlarda ishqoriy metall bilan galogen orasida 5 ta element, katta davrlarda 15 ta element (masalan, VI davrda 29 ta element) joylashgan. Shunga ko’ra, katta davrlarda bir elementdan ikkinchi elementga o’tganda elementlarning xossalari kichik davrlardagiga nisbatan bir muncha sust o’zgaradi. Katta davrlar juft va toq qatorlarga ega. Har qaysi katta davrda elementlarning xossalari ishqoriy metalldan nodir gazga o’tishda o’zgarib boradi, bundan tashqari, elementlarning xossalari har bir juft va toq qatordan ham ma’lum ravishda o’zgaradi. Masalan, IV davrning juft qatorida kaliydan nikelga qadar, toq qatorda misdan kriptonga o’tishda elementlarning xossalari (chunonchi, valentlik 1 dan 7 ga qadar) o’zgarib boradi. Katta davrlarning juft qator elementlari faqat metall bo’lib, metallik xususiyati chapdan o’nga o’tgan sayin susayadi. Toq qatorlarda chapdan o’ngga o’tish bilan metallik xossalari yanada zaiflashib, metallmaslik xossalari kuchayadi.
  

• 
  metalldan nodir gazga o’tishda o’zgarib boradi, bundan tashqari, elementlarning xossalari har bir juft va toq qatordan ham ma’lum ravishda o’zgaradi. Masalan, IV davrning juft qatorida kaliydan nikelga qadar, toq qatorda misdan kriptonga o’tishda elementlarning xossalari (chunonchi, valentlik 1 dan 7 ga qadar) o’zgarib boradi. Katta davrlarning juft qator elementlari faqat metall bo’lib, metallik xususiyati chapdan o’nga o’tgan sayin susayadi. Toq qatorlarda chapdan o’ngga o’tish bilan metallik xossalari yanada zaiflashib, metallmaslik xossalari kuchayadi.
  
• 
  Davriy sistemadagi 57 – element lantan bo’lib, undan keyingi 14 ta element(lantanoidlar) jadvalning pastki qismiga joylashtirilgan. Bu elementlar kimyoviy xossalari bilan lantanga o’xshaydi. Shuning uchun davriy sistemada bu 15 ta elementga faqat bitta katak berilgan. VII davrda 89 – element va 14 ta aktinoidlarga ham bir o’rin berilgan. II va III davr elementlarini D.I.Mendeleev tipik elementlar deb atagan. Har qaysi guruh ikkita guruhchaga bo’linadi. Tipik elementlar bilan boshlanuvchi guruhcha asosiy guruhcha nomi bilan yuritiladi. Katta davrlarning tok qator elementlari esa yonaki yoki qo’shimcha guruhcha deb ataladi.