1
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ
BEYNƏLXALQ MAGİSTRATURA VƏ DOKTORANTURA MƏRKƏZİ
Əlyazma hüququnda
ƏLİYEV RƏHMAN MƏRDAN oğlu
“MƏHSUL SATIŞI ÜZRƏ ƏMƏLİYYATLARIN UÇOTU,
TƏHLİLİ VƏ AUDİTİNİN TƏKMİNLƏŞDİRİLMƏSİ”
MAGİSTR DİSSERTASİYASI
İxtisasın şifri və adı 060402 “Mühasibat uçotu və audit”
İxtisaslaşma “İstehsal sferasında mühasibat uçotu və audit”
Elmi rəhbər:
Magistr modulunın rəhbə ri:
i.f.d., dos. N.M.Musayeva i.f.d., dos. N.M.Musayeva
Kafedra müdiri i.e.d,prof. S.M.Səbzəliyev
BAKI -
2019
2
MÜNDƏRİCAT
GİRİŞ
FƏSİL I
HAZIR MƏHSUL İSTEHSALI VƏ SATIŞI BARƏSINDƏ
ANLAYIŞ, ONLARIN UÇOTUNUN QARŞISINDA DURAN
VƏZİFƏLƏR
1.1.
Məhsul istehsalı və satışı barəsində anlayış, bunun uçotunun və
auditinin vəzifələri
1.2.
Hazır məhsulun qiymətləndirilməsi qaydası və uçotunun qarşısında
qoyulan tələblər
1.3.
Məhsul istehsalına məsrəflərin tərkibi və təsnifatı
FƏSİL II
MƏHSUL İSTEHSALI VƏ SATIŞI İLƏ ƏLAQƏDAR
ƏMƏLİYYATLARIN UÇOTU
2.1.
Məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar məsrəflərin uçotu sistemi
2.2.
Hazır məhsulun buraxılışı uyğun əməliyyatların uçotu
2.3.
Məhsul satışı ilə əlaqədar əməliyyatların uçotu
2.4.
Hazır məhsul, iş və xidmətlərin satışının uçotu
FƏSİL III MƏHSUL SATIŞI İLƏ ƏLAQƏDAR ƏMƏLİYYATLARIN
AUDİTİ, TƏHLİLİ VƏ KOMPÜTERLƏŞMƏSİ
3.1.
Məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar əməliyatların auditi
3.2.
Məhsul (iş, xidmət) istehsalı və satışı həcminin artırılmasında
ehtiyatlarının təhlili
3.3.
Məhsul istehsalı və satışının kompüterləşməsi
NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
3
GİRİŞ
Mövzunun aktuallığı. Məlum olduğu kimi məhsul istehsalı və satışı ilə
məşğul olan hər bir müəssisə ilk növbədə bunun ildən-ilə artırılmasına,
keyfiyyətinin işlədilməsinə və yüksək rentabelli olmasına ciddi fikir verir. Məhsul
istehsalının və satışının ildən-ilə artırılması əhalinin artmaqda olan tələbatının
ödənilməsinə məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi isə bunun alıcılıq
qabiliyyətinin artırılmasına səbəb olur. İstehsal edilən məhsulların hər vahidinin
maya dəyərinin ucuz başa gəlməsi isə başqa şərtlər dəyişməz qaldığı halda məhsul
satışından yüksək səviyyədə mənfəət əldə olunmasını təmin edir.
Tam təsərrüfat hesabı ilə işləyən hər bir müəssisə belə bir vəziyyətdə isthesal
edilən və satılan məhsulların düzgün uçotunun aparılmasını və xərclənən hər manat
üzərində ciddi uçot nəzarətinin təmin olunmasına ciddi səy göstərilməlidir. Bu
məqsədlə müəssisələrdə məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar olan əməliyyatların
uçotu və auditi günün tələbləri səviyyəsinə uyğun qurulmalıdır.
Problemin araşdırılması vəziyyəti: Dövlətimizdə aparılan elmi-tədqiqat iş-
ləri ilə əlaqəli ticarətdə mal dövriyyə problemləri araşdırılması xüsusi əhəmiyyət
kəsb edir. Eyni zamanda də, məhsul satışının uçotu və təhlilinin problemlərinin iş-
lənməsi və tətqiqi sahəsində postsovet məkanı ölkələrinin alimlərindən M.İ.Baka-
nov, L.İ.Kravçenko, Y.M.Tatısiy, A.D.Şeremet, A.N.Kaşayev, R.İ.Baxçın,
A.İ.Kavalyev, L.L.Ermoloviç və başqalarının xidmətləri yüksəkdir.
Son dövrlərdə məhsul satışının uçotu və təhlilinə aid problemlərlə əlaqədar
məsələlər Azərbaycan Respublikasının iqtisad uyğun alimlərindən S.M.Səbzəli-
yevin, Q.Ə.Abbasovun, S.M.Qasımovun, N.M.İsmayılovun, S.M.Namazovanın,
İ.M. Abbasovun, H.A.Cəfərlinin, V.M.Quliyevin, S.M.Süleymanovun və
başqalarının elmi əsərlərində tez-tez rast gəlinir.
Tədqiqatın məqsədi və vəzifələri. Həyata keçirilən dissertasiya işinin başlıca
məqsədi məhsul satışının uçotu təhlilinin müasir vəziyyəti, əmtəə material qiymət-
lərinin mühafizə edilməsi və ehtiyatların mühafizə edilməsi üzərində operativ nə-
zarəti təkmilləşdirmək və məhsul satışının istiqamətlərini müəyyən etməkdir.
4
Bundan əlavə əsas məqsəd ticarət kommersiya təşkilatlarında məhsul
satışının uçotunun aparılması qaydasının hazırki vəzimyyətinin araşdırılması,
onların çatışmayan cəhətlərinin və mövcud nöqsanlarının aşkar edilməsi və aradan
qaldırılması, məhsul satışının aparılması zamanı mövcud olan mal əməliyyatlarının
qorunması və onlardan səmərəli istifadə olunmasında, məhsul satışının optimal
səviyyəsinin təmin olunmasında uçot və iqtisad uyğun təhlilin funksiyalarının
uçotu və təhlilini təkmilləşdirmək məqsədilə nəzəri və praktiki təklif və tövsiyyələr
hazırlamaqdan ibarətdir. Buna görə də, dissertasiya işində tədqiqatın məqsədinə
müvafiq olaraq aşağıdakı vəzifələr kompleksinin həlli nəzərdə tutulmuşdur:
- mal ehtiyatlarından istifadəni xarakterizə edən göstəricilər sisteminin işlənib
hazırlanması və onların iqtisad uyğun parametrlər kompleksində yerinin
müəyyənləşdirilməsi;
- uçot və məhsul satışının hərəkətini əks etdirən hesabatlar sisteminin tək-
milləşdirilməsinə aid praktiki əhəmiyyətə malik təkliflərin işlənib hazırlanması;
- mal ehtiyatları uçotunun beynəlxalq standartlara uyğun vəziyyətini nəzərdən
keçirmək və bunun təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin müəyyən edilməsi;
- mal ehtiyatlarından istifadənin kompleks təhlili metodikasının işlənib hazır-
lanması;
- mal ehtiyatları uçotu təhlilindən istifadənin metodikasının təkmilləşdirilməsi
istiqamətlərinə aid təkliflər paketinin işlənib hazırlanması;
Tədqiqatın predmeti və obyekti: Yerinə yetirilən dissertasiya işinin pred-
meti məhsul satışının uçotu, auditinin və təhlilinin metodikasının işlənib
hazırlanması və bunun təkmilləşməsi hesab olunur.
Tədqiqatın nəzəri və metodoloji əsasını Azərbaycan Respublikasının Milli
Məclisi tərəfindən qəbul edilmiş «Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi»,
«Mühasibat uçotu barəsində» Qanun, Nazirlər Kabinetinin normativ-hüquqi sənəd-
ləri, görkəmli iqtisadçı alimlərin məhsul satışının uçotu və təhlilinə aid elmi
tədqiqat işləri təşkil edir.
Tədqiqatın mənbələri. Tədqiqat prosesində Azərbaycan Respublikası səhmdar
cəmiyyətlərinin biznes planı, uçot və hesabat məlumatlarından istifadə olunmışdır.
5
Dissertasiya işində Dövlət Statistika Komitəsinin, Səhmdar Cəmiyyətinin və başqa
mənbələrin rəqəm məlumatlarından istifadə olunmuşdur.
Tədqiqatın mənbəyi: Tədqiqat prosesində Azərbaycan Respublikası Səhm-
dar Cəmiyyətinin biznes-plan, uçot və hesabat məlumatları cəlb edilmişdir. Disser-
tasiya işində Dövlət Statistika Komitəsinin, Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin Mərkəzi
univermağının və başqa mənbələrin rəqəm məlumatlarından geniş istifadə olun-
muşdur.
Tədqiqatın elmi yeniliyi: Təqdim edilən dissertasiya işində tədqiqatın
nəticəsində elmi yeniliyə əlaqəli bir neçə nəzəri və praktiki nəticələr göstərilmişdir:
- mal ehtiyatları uçotunun beynəlxalq standartlara uyğunluğunun müəyyənləş-
dirilmişdir;
- məhsul satışının uçotunun təkmilləşdirilməsi istiqamətləri müəyyənləşdiril-
mişdir;
- məhsul satışının qiymətləndirilməsi nəzəri metodoloji və praktiki problem-
ləri sistemli şəkildə tədqiq olunmuşdur;
- məhsul satışının kommersiya strukturlarınla istifadəni xarakterizə edən
parametrlərin
iqtisad
uyğun
göstəricilər
sistemində
yeri
və
rolu
müəyyənləşdirilmişdir.
- mal ehtiyatlarından istifadəni xarakterizə edən iqtisad uyğun göstəricilər
sistemi uçot və hesabatın Beynəlxalq və Milli Standartlara uyğunlaşdırılması
nöqteyi-nəzərindən təhlil olunmuşdur;
- mal ehtiyatları təhlilinin informasiya bazası sayılan təsərrüfatdaxili hesa-
batlar sisteminin təkmilləşdirilməsinə aid elmi cəhətlər əsaslandırılmış təkliflər
verilmişdir;
- məhsul satışının uçotu metodikasına sistemli yanaşılaraq bunun beynəlxalq
təcrübə baxımından təkmilləşdirilməsi istiqamətləri uyğun təkliflər işlənib hazırlan-
mışdır.
Ticarət fəaliyyəti göstərən müəssisənin auditinin əsas məqsədinə nail olmaq
üçün birbiri ilə əlaqəli bir necə kompleks məsələlər həll edilməlidir. Bunlara əsas
növbətilər daxildir:
6
-
Məhsulların saxlanmasına aid qaydaların mövcud olması;
- Mal-material qiymətlilərinin daşınması uyğun daxili nəzarət sisteminin
vəziyyətinin öyrənilməsi;
-
Mal tədarükü qaydalarının düzgünlüyünün yoxlanamsı;
- Mal-material əməliyyatlarının sintetik və annalitik uçot reestrlərində əksinin
düzgünlüyünün yoxlanılması;
-
Məhsul satışından daxilolmaların düzgünlüyünün yoxlanması və
təsdiqlənməsi;
-
Hesabat dövrünün sbununa məhsul satışı ilə əlaqəli debitor borcların
yoxlanması və təsdiqlənməsi;
-
Məsrəflərin mövcud məhsul satışı əməliyyatlarına adekvatlığının müəyyən
edilməsi;
-
Məhsul
satışından
formalaşan
maliyyə
nəticələrinin
reallığının
təsdiqlənməsi;
-
Məhsul satışı əməliyyatları zamanı vergi və mülki qanunvericiliyinin
tələblərinə əməl olunmasının yoxlanılması
İşin praktiki əhəmiyyəti. Dissertasiya işində əldə olunmuş nəzəri və praktiki
nəticələr kommersiya strukturlarında sayılan mal ehtiyatları uçotunun səmərəli
təşkilinə mal ehtiyatlara olan tələbatının daha tam dolğun ödənilməsinə, bu məq-
sədlə bütöv daxili ehtiyat mənbələrinin səfərbər olunmasına əsaslı şərait yaradır.
Dissertasiya işində irəli sürülən əməli təkliflərin tətbiqi kommersitya strukturların-
da uçotun və təhlilin səmərəli mexanizminin yaradılmasını, bazar münasibətləri
şəraitində mal ehtiyatları uyğun qənaətin stimullaşdırılmasının zəruri aspektlərinin
seçilməsini təmin edə bilər.
Dissertasiya işinin həcmi və strukturu. Tamamlanmış dissertasiya işi giriş, üç
fəsildən, nəticə və istifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısından, əlavələr, sxemlərdan və
cədvəllərdən ibarətdir.
7
FƏSİL I. HAZIR MƏHSUL İSTEHSALI VƏ SATIŞI BARƏSINDƏ
ANLAYIŞ, ONLARIN UÇOTUNUN QARŞISINDA DURAN VƏZİFƏLƏR
1.1. Hazır məhsul istehsalı və satışı barəsində anlayış, uçotunun və auditinin
vəzifələri
Hazır məhsul müəssisənin istehsal prosesinin son məhsuludur. Hazır məhsul
bütöv istehsal prosesinin başa vurmuş və texniki nəzarət şöbəsi tərəfindən qəbul
edilən məhsullardır.
Yüklənib göndərilmiş və ya buraxılmış məhsullar, yerinə yetirilmiş işlər və
edilmiş xidmətlər dedikdə elə məhsullar, işlər və xidmətlər başa düşülür ki, hansı
ki, onlara müəssisə tərəfindən hesab-ödəmə tələbnaməsi yazılır və banka artıq
təhvil verilirb, lakin alıcı tərəfirndən ödənilməyib. Göndərilmiş (buraxılmış)
məhsullar, göndərilmiş işlər və edilmiş xidmətlər, hesab-ödəmə tələbnaməsini
ödəməyə kimi tədavül sferasında olur və Buna görə də aydındır ki, xüsusi hesabda
uçotu alınır, yəni göndərilmiş hesab olunurlar.
Bazar iqtisad uyğunyyatı şəraitinin məhsul istehsalının və satışının qarşısında
bir sıra mühüm vəzifələr durur. Bunlara aşağıdakıları aid etmək olur:
- məhsul istehsalı prosesi üzərində ciddi uçott nəzarətinin təmin etmək. Bu
məqsədlə məhsul istehsalına çəkilən məsrəflərin vaxtında ilk sənədlərlə rəsmiyyətə
salınmasını təmin etmək;
- istehsal olunmuş məhsulların vaxtında ilk sənədlərdə rəsmiyyətə salınmasını
həyata keçirmək və bunun uçotda dəqiq əks etdirilməsini təmin etmə;
- istehsalı olunmuş məhsullara çəkilən xərcləri uçotda dəqiq əks etdirmək və
məhsulların istehsal maya dəyərinin düzgün hesablanmasını təmin etmək;
- yüklənib alıcıların ünvanına göndərilmiş məhsulların vaxtında və düzgün
rəsmiyyətə solanımasını və uçotda əks etdirilməsini təmin etmək;
- satılmış məhsullar uyğun əməliyyatları uçotda düzgün əks etdirilməsini
təmin etmək;
- kommersiya xərclərinin saılmış məhsullara aid edilməli olan hissəsini
düzgün müəyyən etmək və satılmış məhsullara dəqiq aid etmək;
8
- satılmış məhsulların həcmini və onların tam maya dəyərinin obyektiv
hesablanmasını təmin etmək;
- məhsul satışından olan maliyyə nəticəsinin düzgün hesablamaq və müvafiq
hesablarda dəqiq əks etdirilməsi.
1.2. Hazır məhsulun qiymətləndirilməsi qaydası və uçotunun qarşısında
qoyulan tələblər.
Bütöv emal, yığım və qablaşdırma proseslərindən keçən, müvafiq standartlara
və müvafiq şərtlərinə cavab verən, texniki nəzarət şöbəsi tərəfindən qəbul edilən,
hazır məhsul anbarına, yaxud alıcılara təhvil verən məhsullar hazır məhsullar hesab
edilir.
Hazır məhsulun tərkibinə ehtiyat hissəsi, yaxud dəstləşdirici məmulat kimi
alıcılara yüklənən detallar, hisələrə və yarımfabrikatlar da daxil edilirö
Emal əməliyyatlarından, yaxud dəstləşdirmə prosesindən keçməyən, eyni
zamanda də, anbara təhvil verməyən, bitməmiş istehsalın tərkibində uota alınan
məhsullar hazır məhsullar sayılır.
Məhsulların, yerinə yetirilən işlərin və göndərilən xidmətlərin satışından olan
gəlirin həcmi, kommersiya təşkilatlarının və sənaye müəssisələrinin isthesalat və
maliyyə fəaliyyətini xarakterizə edən oən mühüm göstərici hesab edilir.
Məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar əməliyyatların auditi
qarşısında duran ovəzifələrə aşağıdakıları aid etmək olar:
• - məhsul istehsalı və satışı ilə əlaqədar əməliyyatların ilk sənədlərlə
rəsmiyətə salınmasının və uçotda əks etdirilməsinin düzgünlüyünü
yoxlamaq;
• - məhsul istehsalının və satışının gələcəkdə artırılması sahəsində mövcud
daxili ehtiyat mənbələrini aşkara çıxarıb, istifadəyə vermək barədə təkliflər
vermək və s.
• - məhsul istehsalı və satışı üzrə dövrü hesabatlarda əks etdirilən
məhsullarına reallıq vəziyyətini yoxlamaq;
• - məhsulların keyfiyyəti və çeşidləri üzrə qəbul olunmuş tapşırıqların
yerinə yetirilməsinə vəziyyətini yoxlamaq;
9
Məhsulun satılması ilə təşkialtın (müəssisənin) vəsaitinin dövriyyəsi başa çatı
rvə bunun nəticəsində də əldə edilmiş gəlirlə alınmış əmlakın, xammalın,
materialın ödənilməsinə, əməyin ödəniləsi uyğun işçi heyəti ilə, vergi və rüsumuna
görə büdcə ilə, mütəlif ayırmalara görə büdcədən kənar fondlarla, bank kreditinə
görə bankla hesablaşmanın aparılmasına geniş imkanlar yaranır. Məhsul, iş və
xidmətlərin satışı nəinki istehsal və tədavül xərclərini ödəməli, həm də istehsalın
genişləndirilməsi, əsas vəsaitlərin yeniləşdirilməsi, modernləşdirilməsi və yenidən
qurulmasının, məhsul buraxılışı həcminin artırılmasının mühüm mənbələrindən
biri olan mənfəət əldə edilməsini təmin etməlidir.
Məhsul, iş və xidmətlər, onlara mülkiyyət hüququnun satıcıdan alıcıya,
istehsalçıdan istehlakçıya keçməsi anından satılmış hesab edilir. bu dövrdən
onların dəyəri gəlir hesab olunur və ümumi gəlirin tərkibinə daxil edilir.
Gəlir, mühasibat uçotunda pul vəsaitinin və başqa əmlakın daxil olma
həcminə eyni zamanda də, məhsulun, işin, xidmətin alıcıya,y axud istehlakçıya ve-
rilməsi nəticəsində əmələ gələn debitor borcunun miqdarına bərabər pul ifadəsində
ifadə edilən məbləğdə qeydə alınır.
Məhsulun, işin, xidmətin ödənilməsi, pul vəsaiti, valyuta yaxud başqa əmlak
(xammal, material, əmtəə və i.a.) vasitəsilə aparıla bilər. Satışdan vəsaitin daxil
olması hesablaşma-ödəmə sənədlərinə (ödəmə tapşırığına, ödəmə tələbnaməsinə,
kassa-mədaxil orderinə, mal qaiməsinə və s.) əsasən mühasibat uçotunda əks
etdirilir.
Yükləmə mühasibat sənədlərinin məlumatlarına əsasən başqa təşkialtlara
yüklənmiş (yaxud ödənilmiş) məhsulların və öz istehsalı yarımfabrikatların,
sifarişçilər üçün yerinə yetirilmiş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin, öz xidmətedici
istehsalatına, yaxud təsərrüfatına buraxılmış məmulatların dəyərini özündə
birləşdirən satışdan olan gəlirin həcmi müəyyən edilir. gəlirin həcmi əsas göstərici
kimi təşkialtın təsərrüfat fəaliyyətitnin təhlilinin aparılmasında, biznes-planın tərtib
edilməsində və vergiyə cəlb olunmasının müəyyən edilməsində geniş istifadə
olunur.
10
Aparılan uçotda məhsullar natural, şərti-natural və dəyər ölçüləri ilə əks
etdirilir. Natural ölçü kimi ədəd, litr, ton və sairədən istifadə edilir. onların köməyi
ilə analitik uçot aparılır və məhsulların növləri, ölçüləri və i.a. uyğun miqdarı,
həcmi və kütləsi hesablanılır.
Natural ölçü ilə yanaşı bir sıra istehsalatda oxşar məhsul buraxılışı uyğun
məlumatları ümumiləşdirmək üçün şərti natural ölçülərdən də istifadə edilir.
məhsulun şərti-natural ölçüdə hesablanması bunun faydalılığından, istehsal mər-
hələsinin müddətindən, hazırlanmasının əmək tutumundan asılı olaraq hesablanılan
əmsalın köməyi ilə yerinə yetirilir. Şərti-natural ölçülər qara metallurgiya, konserv
və kimya sənayesində istifadə olunur.
Natural, şərti-natural ölçülərlə yanaşı dəyər ölçüsündən də istifıadə edilir.
dəyər ölçüsünün köməyi ilə sintetik və analitik uçot aparılır, məhsul buraxılışı
göstəri cisi, gəlirin həcmi və məhsul satışından əldə edilən maliyyə nəticəsi
müəyyən edilir. dəyər göstəricisi formalaşan zaman məhsulun normativ (plan) və
hüquqi maya dəyəri, satışı qiyməti uyğun qiymətləndirilir.
Məhsulun, bunun satışının, anbarda saxlanmasının eyni zamanda də, maliyyə
nəticəsinin hesablanması uyğun sintetik və analitik uçotun düzgün təşkil edilməsi
üçün qiymət-nomenklaturasının xüsusi əhəmiyyəti vardır.
Qiymət nomenklaturu buraxılan məhsulun siyahısını özündə cəmləşdirir. O,
təşkilatın özü tərəfindən hazırlanır. Bunun hazırlanması zamanı məhsulların
(məmulatların) müxtəlif nihanələr (təyinatı, modası, artikulu, markası, növü və s.)
uyğun təsnifatı əsas götürülür. Buna müvafiq olaraq nomenklatura nömrəsində
rəqəmlərin müqdarı təyin edilir. qiymət nomenklaturasıda onların nişanələrini, ölçü
vahidlərini və uçot qiymətini xarakterizə edən nomenklatıra növrəsi, məhsullun
(məmulatın) adı göstərilir. Uçot qiyməti kimi normativ (plan) dəyərindən və uçot
qiymətitndən istifadə edilir. təşkialtda kompüterlən istifadə edilən zaman qiymət-
nomenklaturuna əlavə olaraq məhsul buraxılışı və alıcılar haqda daha geniş
nişanələri özündə əks etdirən məlumatlar tərtib olunur. Xüsusi ilə bu məlumata
nomenklatura nömrəsindən başqa vergiyə cəlb edilməyən məhsulların, vergi
dərəcələri və s. də daxil edilir. bu cür siyahısının bazasında əsas istehsalatın,
11
köməkçi sexlərin, xidmətedici təsərrüfatın, ayrı-ayrı sex və sahələrin məhsul
buraxılması haqda məlumatlar tərtib edilir.
Hazır məhsul, yerinə yetirilmiş iş və göstərilmiş xidmətlərin buraxılışı və
satışı sintetik hesablarda onların həqiqi maya dəyəri ilə əks etdirilir.
Cari uçotda normativ (plan) maya dəyərindən, yaxud satış qiymətindən
istifadə edən zaman göstərilən dəyərlilər arasında əmələ gələn kənarlaşmanın
(fərqin) yüklənmiş, satılmış həcminini anbarda qalan və yüklənən məhsul qalıqları
arasınca müəyyən edilməsi və bölüşdürülməsi zəruriyyəti meydana çıxır.
Kənarlaşma (fərq, həqiqi maya dəyərini normativ (plan) maya dəyəri, yaxud
satış qiyməti ilə müqayisə etməklə istehsalatdakı buraxılış məhsullar uyğun
müəyyən edilir. onların ay ərzindən yüklənmiş (satılmış məhsulların və ayın
axırına anbarda (yüklənmədə) qalan qalığı arasında bölüşdürülməsi, məhsulların
ayın əvvəlinə qalan qalığı (anbarda, yükləmədə) və cari ayda buraxılan (yüklənə,
satılan) məhsulların dəyərinin, həmin həcmdə normativ (plan maya dəyərinə,
yaxud satış qiymətinə olan nisbəti kimi hesablanan orta faizlə yerinə yetirilir.
Dostları ilə paylaş: |