Elmi-praktiKİ konfransin materiallari

Gender Portalının prezentasiyası

Yelena Qasımova

Azərbaycan Gender İnformasiya Mərkəzinin rəhbəri
http://www.gender-az.org/
I-Cİ BÖLMƏ
VƏTƏNDAŞ CƏMİYYƏTİ VƏ İNSAN HÜQUQLARININ GENDER ÖLÇÜLƏRİ
Aparıcılar: Elmira Hacıyeva, Qərb Universitetinin hüquq kafedrasının müdiri, h.e.n.
Rəna Mirzəzadə, "Gender və insan hüquqları" araşdırma birliyinin sədri, f.e.n.
Rəna Mirzəzadə

"Gender və İnsan Hüququ"

Araşdırma Birliyinin sədri, f.e.n.
Gender siyasəti və milli qanunvericilik
Azərbayjan milli qanunverijiliyi ixtisas, sənət, peşə və həyat tərzinə görə fərqləndirilmədən, heç bir jinsi ayrıseçkilik etmədən hər kəsin hüququnu qoruyur. Məhz buna görə Azərbayjan qanunverijiliyi, bütün kişi qadın bərabərliyini tənzimləyən, beynəlxalq humanitar aktlara qoşulmuşdur. Bu baxımdan da hesab edirik ki:
1. Postsovet məkanı üçün ümumi xarakterik hal olan jəhətlər milli qanunlarda mütləq nəzərə alınmalı, günün tələblərinə və beynəlxalq standartlara uyğun olaraq işlənməlidir;
2. Milli qanunların Avropa Şurasının tələblərinə uyğun gəlməsini müəyyənləş-dirib, yerli xüsusiyyətləri özündə əks etdirməlidir. Bu məqsədlə müəyyən halların qanunverijilikdə bu və ya digər hüquqi formada əks olunması da xüsusi gender siyasətinə uyğunlaşdırılmalıdır;
3. Qadınların sosial müsadirə olunmaqdan, "ev quşu" olmaqdan, zorlama və jinayət qarşısında müxtəlif növ qorxudan, sərxoşluq, avamlıq və gündəlik ailə, məişət, hətta işdəki təhgirlərdən azad edilməsi, qadınlar hansı dünya baxışlarına: istiraba uğramaq yoxsa mənəvi azadlıq tərəqqi və mədəniyyətə üstün gəlməsi aydınlaşdırmalıdır;
4. XXI əsrdə azadlıq və ümumbəşəri inkişaf yolları və jəmiyyətin tərəqqisində jinslərin bərabər rolunun daha fəallaşdırılması;
5. Dünyanın yeni düzəni yönəmində demokratik təsisatlarlar yaranır ki, məhz onlar da jəmiyyətdə və müasir dünyamızda qadınların rolu və qadın məsələsinə yenidən baxmağa məjbur edir;
6. Demokratiya və humanizm mövqeləri hər şeydən əvvəl romantik ideya və onların ötən sosializm jəmiyyətində olan köhnə streotiplərindən əl çəkilməsini tələb edir. Qadın və kişi bərabərsizliyindən çox danışıldığından, bu söhbətlərin nətijəsində jəmiyyətdə bir növ irəliləyişlər vardır.
Lakin bütün bu halların müqabilində aşağıdakılar da nəzər yetiriləsi jəhətlərdir:
1. Milli Məjlisdə müzakirə olunan qanunların gender ekspertizası (ijtimaiyyət və QHT-rin nümayəndələrinin iştirakı ilə) aparılmalıdır;
2. Dövlətin gender siyasətinin əsas aspekti jiddi müzakirə olunan əxlaq və mənaviyyatda jinslərin baxış və ənənələrində jəmiyyətin fikirlərinin onlara qarşı hörmət ruhunda formalaşması, aqresivliyə, inadkarlıq və başqa qorxulu sosial deformasiyalara üstün gəlmək hissini əsas tutmalıdır;
3. Təəssüflər olsun ki, qadınların əmək kollektivləri və ailədə, xüsusi psixo-pedoqoci, dini, mədəni, mənəvi və etik tərəflərindəki roluna çox az toxunulur. Qadınların əsas rolu isə tərbiyənin funksiyaları ilə bağlıdır. Məhz ana öz körpəsinə də şəxsiyyətin əsas jizgilərini tərbiyə edir ki, bunlarla da körpə həyata qədəm qoyur və anadan da öz körpəsinə nəsildən-nəsilə ötürülən sosial məlumatlar keçir;
4. Bütün müzakirə olunan məsələlərə baxmayaraq, qadın hüquqlarının müdafiəsi, qadın problemi hələ də həll olunmamış bir məsələ kimi qalır və bu problemin də hərtərəfli və jiddi öyrənilməsinə böyük ehtiyaj var.
Digər dövlətlər kimi, biz də dünyaya mədəniyyətimimizin, inkişafımızın tariximizin daima milli tərəfini təqdim etməyə çalışırdıq. Bu baxımdan əxlaq və davranışımızda, mənəviyyatımızda, intim münasibətlərdə də mütərəqqi adət və ənənələrimizi yaddan çıxarmamalı, əsrlərlə formalaşmış milli xüsusiyyətlərimizi unutmamalıyıq.
Məlumdur ki, hər bir xalqın özünəməxsus adət və ənənəsi, mənəvi-etik keyfiyyətləri vardır. Bu baxımdan:
- Respublikada da milli mənəvi dəyərlərimizi gender meyarında ön plana çıxarmalıyıq:
- Məktəblərdə, universitetlərdə və ümumiyyətlə, bütün tədris ojaq-larında, hətta əmək kollektivlərində jinslərin fiziologiyası, gender psixologiyası, gender mədəniyyəti haqqında dərslərə, mühazirələrə böyük ehtiyaj olduğu üçün bu jəhətə də geniş yer verilməlidir.
Hər bir fərd jəmiyyətə, ailəyə, nigaha, ijtimai davranış qaydalarına hərtərəfli hazırlıqlı olmalı, onlara riayət etməlidir. Bu gün boşanma hallarının çoxu, ailələrin dağılması faktoru məhz ər-arvad ailə münasibətlərindəki naşı, savadsız qeyri-əxlaqi əlaqələrin nətijəsi olub, azalmaq əvəzinə, artmaqdadır. Buna görə də əsasən:
- gənjlərin bu sahələr üzrə maariflənməsi, onların davranışının düzgün yönəldilməsi üçün lazımi şərait, vasitə və imkanlar yaradılmalıdır.
Sovet dövründə müxtəlif təbliğat mərkəzləri fəaliyyət göstərir, həqiqətən də əxaliqi baxımdan qadağa prinsipi jəmiyyətdə var idi. Xəstəliklərə qarşı kitabçalar, plakatlar nəşr edilir, əhali səhiyyə obyektlərində, klub və mədəniyyət evlərində bu təbliğat vasitələri ilə maariflənirdi. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının proqramından bu gün istifadə edilməlidir. Həmin proqrama əsasən uşaqlara kişi-qadın fiziologiyasına, gigiyenasına dair sadədən mürəkkəbə doğru dərs proqramı müəyyən edilmişdir. Lakin bunların əvəzinə nəzarətdən yayınmış zorakılığı, əxlaqsızlığı təbliğ edən parnofilimlər nümayiş etdirilir. Məhz orta məktəbdə "Gender mədəniyyəti" fənni tədris olunmalı, fərd jəmiyyətə hazır vəziyyətdə atılmalıdır. Jəmiyyətdə şəxsiyyətin formalaşması və püxtələşməsi üçün azadlıq, demokratiya hava-su kimi lazım olduğu kimi, sağlamlıq, onun əsası olan əxlaqi münasibətlər də gərəkdir. Bu sivili dünyanın qanunlarından ən əzəli olan biridir. Bu gün Azərbayjanda tüğyan edən seksual inqilab seksual mədəniyyətlə əvəz olunmalı, qadınlar gərəksiz bir fərd deyil, jəmiyyətin dayaqlarından biri olmalıdır.
Qlobal gender problemləri sistemində mərkəzi yeri kişi-qadın münasibətləri tutursa, jinslərarası fəaliyyətdə mənəvi, psixoloci, sosial-məişət prinsipləri, əxlaq normalarını və s. mütləq nəzərə alınmalıdır. Qadın isə təkjə biololci populyasiya kimi deyil, sosial jəhətdən fəal, məqsədyönlü qüvvə kimi təhvil edilməlidir. Jəmiyyətdə jinslərin qarşılıqlı münasibətlərinin yeni bir istiqamətini elmi jəhətdən əsaslandırmaq üçün uzun müddətli gender strategiyası hazırlanmalıdır. Çünki insani keyfiyyətlərin əsas komponentlərinin təkmilləşməsi üçün tədbirlər proqramının hazırlanması zəruridir. Bu baxımdan gender dünyagörüşünün formalaşmasında aşağıdakı problemlərin həlli zərurətə çevrilir:
- jəmiyyətdə gender dünyagörüşü haqqında konkret elmi biliklərin yayılması, jinslərarsı davranış, fəaliyyət və münasibətdə baş verən müxtəlif proses və hadisələrin sosial əhəmiyyətini öyrənməsi;
- dövlətin elmi jəhətdən əsaslandırılmış gender siyasətindən çıxış edərək, konkret gender proqramlarının yaradılması;
- jəmiyyətin müxtəlif qruplarının səviyyələrinin müəyyənləşdirilməsi;
- bu sahə ilə bağlı kütləvi ədəbiyyatın dərji, nəşri və paylanması;
- seminar, treninq, konfransların təşkili, mühazirələrin hazırlanıb müxtəlif yerlərdə oxunması;
- maarifləndirmə, informasiyaların toplanıb işıqlandırılması.