Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Kahının əkilib-becərilmə tarixinə qısa nəzər. Kahının mədəni halda becərilməsi çox qədim 
dövrlərə gedib çıxır. K.Lindqvist (1960) və L.Keimer (1924) Misir sərdabələrini tədqiq edən zaman 
qəbir  daĢlarına  yazılmıĢ  kahının  adına  rast  gəlmiĢdilər.  L.Keimer  məlumat  verir  ki,  həmin  kahı 
bitkisi  silindrvari  formada  olmuĢdur.  K.Lindqvistin  məlumatına  görə  uzun,  nazik  yarpaqlarının 
kənarları iti formalı olan bitki müaĢir Ģəraitdə becərilən romena kahısına oxĢayırmıĢ. 
L.scariola kahısı insanlara bizim eradan əvvəl 665 il bundan əvvəl məlum olmuĢdur. Qədim 
yunan  tarixçisi  Herodot  yazırdı  ki,  bizim  eradan  550  il  bundan  əvvəl  kahı  fars  çarlarından  olan 
Kambezanın hakimiyyəti dövründə onun sarayında ən əziz tutulan tərəvəzlərdən biri hesab edilirdi. 
Kahının  Avropaya  nə  vaxt  gətirilməsi  elmə  məlum  deyildir.  Yunanlar  əkilən  kahını  qədim  Misir 
dövlətlərindən gətirmiĢdilər. Yunanıstanda kahı tərəvəz və dərman bitkisi kimi əkilib-becərilmiĢdir. 
Hippokrat, Aristotel, Teofrast, Dioskorid öz əsərlərində kahı haqqında qiymətli məlumatlar verirlər. 
Qədim dövrlərdə kahının gövdəsindən qida və müalicə məqsədləri üçün istifadə edilirdi. O dövrün 
məĢhur alim və həkimi hesab edilən Difıl bizim eranın IV əsrlərində kahı gövdəsinin yarpaqlarına 
nisbətən  daha  keyfiyyətli  qida  məhsulu  olduğunu  qeyd  edirdi.  Bizim  eranın  VI-V  əsrlərində 
yazılmıĢ  «Epixarma»  komediyasında  qadınların  kahı  gövdəsini  təmizləmələri  səhnəsi  təsvir 
edilmiĢdir. Buna baxmayaraq G.Hegri (1929) qeyd edir ki, qədim yunanların tezyetiĢən kahıdan və 
yaxud  onun  L.serriola,  L.viroza  və  yaxud  baĢqa  cinsə  aid  tərəvəz  növündən  istifadə  etməsi  alimə 
məlum olmamıĢdır. A.N.Bermer (1960) qeyd edir ki, doğrudan da qədim Roma və Misir əhalisi baĢ 
kahıdan istifadə etmiĢdilər. Alim hazırda əkilib-becərilən baĢ kahıdan yox, baĢqa növündən istifadə 
olunması haqqında məlumat verir. 
Qədim  dövrlərdə  Romada  kahıdan  baĢqa  digər  tərəvəz  növlərindən  istifadə  edilirdi. 
Ġtalyanlar  kahıdan  çərəz,  Domisian  dövründə  isə  kahıdan  iĢtahartırıcı  vasitə  kimi  istifadə  edilirdi. 

---

258 
 
Avqustun  imperatorluğu  dövründə  kahıdan  yalnız  təkcə  təzə  halda  yox,  onu  balla  qarıĢdırır, 
Ģorabasını, yaĢıl lobya kimi konservini hazırlayırdılar. Ġspaniyada  yaĢayan ərəblər (VIII-IX əsrlər) 
baĢ kahıdan istifadə edirmiĢlər. 
Mərkəzi  Avropa  ölkələrində  Böyük  Karlın  dövründə  (768-814)  salatından  istifadə  etməyə 
baĢlamıĢdılar.  Çarın  oğlu  Lüdovikin  (814-840)  iri  feodal  təsərrüfatlarında  geniĢ  kahı  sahələri 
mövcud olmuĢdur. 
«Physica» kitabınm müəllifı qeyd edir ki, qadın monastrının baĢçısı Hildeqard (Hildegard, 
1098-1179),  monastırın  həyətyanı  sahəsində  kahının  «wilden  ladeche»  və  mədəni  forması  olan  - 
L.domestica  becərirdi.  Ədəbiyyat  məlumatlarında  göstərilir  ki,  orta  əsrdə  kahının  növ  və  sortları 
Avropanın bir sıra ölkələrində geniĢ əkilib-becərilirdi. Ġngiltərəyə kahı I Karlın bağbanı tərəfindən 
(XIV əsrdə) gətirilib əkilmiĢdir, baĢqa bir mənbədə qeyd edilir ki, kahı Ġngiltərəyə 15-20-ci illərdə 
Niderlanddan gətirilmiĢdir. Ġ.Gerarda görə (1957) o dövrlərdə Ġngiltərədə kahının 8 sortu becərilirdi. 
1835-ci  ildə  Almaniyada  kahı  bitkisinin  qulançar  sortunun  becərilməsi  haqqında  məlumat 
verilir.  Kahının  bu  sortunun  gövdəsi  ətli  olduğu  üçün  buna  «qulançar  kahısı»  adı  verilmiĢdir. 
Almaniyada  yarpaq  formalı  kahı  1875-ci  ildə  əkilmiĢ  və  hazırkı  dövrə  kimi  geniĢ  əkin  sahələri 
mövcuddur. 
Kahı tərəvəz bitkisi kimi tezliklə Avropa və Amerika ölkələrinə yayılmağa baĢladı. 
Sturtevantsın  (1919)  məlumatlarına  görə  1612-ci  ildə  Fransada  kahının  6,  1690-cı  ildə  12, 
1828-ci  ildə  40,  1883-cü  ildə  isə  113  sortu  məlum  idi.  Ġngiltərədə  kahının  1597-ci  ildə  6  sortu, 
1765-ci  ildə  18  sortu,  Amerikada  1806-cı  ildə  16  sortu,  1885-ci  ildə  87  sortu,  Hollandiyada  isə 
1720-ci  ildə  47  kahı  sortu  əkilib-becərilirdi.  Bu  dövrlərdə  ġərqi  Asiya  ölkələrində  isə  «qulançar 
kahısı‖  geniĢ  əkilirdi.  Dekandol  (1885)  qeyd  edir  ki,  çinlilər  kahıdan  600-900-cu  illərdə  istifadə 
etməyə  baĢlamıĢlar.  Yapon  mənbələrində  göstərilir  ki,  çinlilər  kahı  Ģitillərini  ilk  əvvəllər  Ġran  və 
Qərbi Asiya ölkəılərindən alırmıĢ. Yaponlar kahıdan birinci dəfə X əsrdə istifadə etmiĢlər. BaĢarılı 
kahıdan  isə  yaponlar  1863-cü  ildə  istifadə  ctməyə  baĢlamıĢlar.  Yaponlar  kahını  ən  çox  xörəklərin 
bəzədilməsində  iĢlədirmiĢlər.  ABġ-da  isə  ən  çox  yumĢaq  kahı  sortundan  istifadə edilirdi.  Slavyan 
xalqı isə kahıdan xaçpərəstliyi qəbul edən günlərdən bəri istifadə etməyə baĢlamıĢlar. Qərb ölkələri 
ilə  əlaqəsi  nəticəsində  kahı  bitkisi  yavaĢ-yavaĢ  Rusiya  ərazilərində  görünməyə  baĢlamıĢdır. 
Q.V.Kovaleksi  (1938)  qeyd  edir  ki,  kahı  ilk  dəfə  Rusiyaya  Qərb  ölkələrindən  gətirilmiĢdir.  Rus 
tarixçiləri  yazırlar  ki,  I  Pyotr  kahının  sirkə  turĢusu  ilə  ləzzətlə  yeyirmiĢ.  1900-1908-ci  illərdə 
Rusiyada  bostançılığın  inkiĢafı materiallarında  göstərilir  ki,  əkilən tərəvəz  bitkiləri  içərisində  kahı 
xüsusi yer tuturmuĢ. 
Hazırda Rusiyada 100-dən artıq kahı sortu əldə edilmiĢ və müxtəlif rayonlarda əkin sahələri 
təĢkil edilmiĢdir.