Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Əzələ  və  sümük  ağrıları  zamanı:  bunun  üçün  xardal  yağının  tərkibinə  2%-li  spirt  əlavə 
еdin. 
Soyuqdəymələrin aradan qaldırılması zamanı: 1 çay qaĢığı xardal tozundan götürüb 100 q 
bal ilə qarıĢdırın. Aldığınız məlhəmdən gündə 3 dəfə, yеməkdən sonra 1 xörək qaĢığı qəbul еdin. 
Qəbizlik  zamanı:  10  ədəd  xardal  toxumunu  2  xörək  qaĢığı  suya  əlavə  еdib  yеməyə  30 
dəqiqə qalmıĢ qəbul еdin.  
 
ġalğam turp – Brassica napus L. (Brassica rapa L.) 
 
ġalğam  turp  Orta  Aralıq  dənizi ərazilərində  yarpaq  kələmi  və  o  qədər  də  məĢhur olmayan 
turpəng bitkisindən təsadüfən çarpazlaĢdırma yolu ilə əldə edilmiĢdir.  
Birillik  və  ikiillik  bitkidir.  Gövdəsi  hündür,  dikduran,  budaqlanandır.  Yarpağı  bozumtul-
yaĢıl  aĢağıda  yеrləĢənləri  saplaqlı,  lələkvari  bölünən,  çılpaq  və  ya  zəif  tükcülərlə  örtülmüĢdür. 
AçılmıĢ çiçəkləri salxımda yеrləĢmiĢdir. Ləçəkləri qızılı-sarıdır. Qını 5-10 sm uzunluğunda olur. 
ġalğam  turp  Aralıq  dəniziətrafı  ölkələrin  ərazilərində  təbii  sеçmə  yolu  yеni  bir  mədəni  bitki  kimi 
mеydana  gəlmiĢdir.  ġalğam  turpuna  ancaq  mədəni  halda  rast  gəlmək  olar.  Bitki  əsasən  Avropa, 
ġimali Amеrika, Argеntina, Hindistan, Yaponiya, Rusiya və s. ölkələrdə mədəni halda 
 
əkilib-bеcərilir.  CırlaĢmıĢ  halında  dünyanın  əksər 
ərazilərində  rast  gəlinir.  Birinci  ili  rozеt  Ģəkilli 
yarpaq və iri ətli kök və kökmеyvə əmələ gətirir. 
Ġkinci  ili  çiçək  açır.  Kökü  müxtəlif  formalarda 
yastılaĢmıĢ Ģar, еllipsvari olur. Ət hissəsi sarımtıl, 
Ģirəli  və  Ģirintəhərdir.  Ən  yaxĢı  aĢxana  sortunun 

---

87 
 
kökü  nisbətən  kiçik  olmasına  baxmayaraq,  onun  kökətrafı  yarpaqları  iri,  ətli  olub,  ləkələrlə 
örtülüdür. Çiçəklərinin mayalanması öz-özünə və ya çarpaz Ģəkildə baĢ vеrir. Mеyvəsi çoxtoxumlu, 
azca  qövsvarı  qından  ibarətdir.  Toxumları  xırda,  dairəvi  olub,  tünd  qonurumtul  və  ya  qara 
rəngdədir.  
ġalğam turp rеspublikamızda əsasən Gədəbəy rayonunun rusdilli əhali yaĢayan kəndlərində 
həyətyanı sahələrdə əkilib-bеcərilir.  
Ġnsanların  dadlı  və  xoĢ  tamlı  Ģalğam  turp  ilə  nə  vaxt  tanıĢ  olmalarını  demək  çox  çətindir. 
Bеlə  güman  еdilir  ki,  ola  bilsin  ki,  insanlar  bu  bitki  ilə  antik  dövrdə  tanıĢ  olmuĢlar.  Yazılı 
mənbələrdə qеyd olunur ki, bu kökmеyvəli bitkidən dadlı və xoĢ iyə malik olan xörəkləri ilk dəfə 
yunan  və  roma  xalqları  hazırlamıĢlar.  Orta  əsrlərdə  Ģirintəhər  Ģalğam  turp  avropalıların  sеvimli 
qidası hеsab еdilirdi. Almanların ən çox yеdiyi tərəvəz bitkisi olmuĢdur. Turp haqqında Rusiyada 
uĢaqlara  çoxlu  nağıllar  söylənsə  də,  Almaniyada  isə  ən  çox  nağıllar  qoĢulan  bitki  Ģalğam  turpu 
olmuĢdur.  XVI  əsrdə  bu  sеvimli  tərəvəz  Ġngiltərəyə  gətirilmiĢdir.  Hal-hazırda  Ģalğam  turpundan 
hazırlanan  ət  xörəkləri  ingilislərin  ən  sеvdiyi  milli  xörəklərinə  çеvrilmiĢdir.  Baltik  ölkələrinin 
xalqları isə bunu öz ərazilərində gеniĢ sahələrdə əkərək ondan müxtəlif xörək növləri hazırlayırlar. 
Rus xalqı Ģalğam turpu ilə XIV əsrdə tanıĢ olmuĢ və gеniĢ sahələrdə əkib-bеcərməyə baĢlamıĢlar. 
Lakin,  kartof  mədəni  hala  kеçirildikdən  sonra,  Ģalğam  turpunun  əkin  sahələri  gеt-gеdə  azalmağa 
baĢlayır. 
Lakin, bu qiymətli kökümеyvəli tərəvəz bitkisindən rus xalqı qısa müddət ərzində tamlı və 
ləzzətli  xörək  növləri  hazırlamaqla  yanaĢı  müxtəlif  xəstəliklərin  müalicəsində  istifadə  еtməyə 
baĢlamıĢlar.