Əlverişli təbii-coğrafi şəraiti olan Azərbaycan ərazisi dünyada insanın formalaşdığı ilk məskənlərdəndir

1991-ci ilin 18 oktyabrı ən xoşbəxt günümdür, ömrümün zirvəsidir!» (13).

Kitabda «Çənlibel» təşkilatı və Meydan hərəkatı dövrü barədə çox maraqlı fikirlər yer almaqdadır.

Müəllif M. Hatəmi və “Çənlibel”lə bağlı fikirlərini bir qədər fərqli rakursdan, Hatəminin və “Çənlibel”in Milli Azadlıq Hərəkatındakı müstəsna rolunu bir qədər kiçildərək belə dilə gətirmişdir: “Bakıda yenidənqurmanın ictimai bəhrələrindən biri «Çənlibel» birliyi oldu. «Çənlibel» 60-70-ci illərin ədəbi dərnəklərinin ənənələrindən hələ tam ayrılmamışdı, ictimai-siyasi,milli dərdləri demək üçün bizim qatıldığımız ədəbiyyat dərnəklərində ədəbi əsərlərə söykənirdiksə, «Çənlibel» bu işi tarixə yeni baxışla görürdü. Azərbaycanın qarşısında dayanan milli problemləri açıq siyasi müstəvidə dilə gətirmək hələ də çətindi, bu baxımdan hələ də öncüllük yazıçıların əlindəydi, lakin yeni birliyin yaranması da bizi sevindirdi. Folklor barədə kitabını nəşr elədiyim və bundan sonra tez-tez görüşdüyüm Məhəmməd Hatəmi bu işin əsas təşəbbüsçüsüydü və hələ dərnək yaranmazdan xeyli öncə Nizami muzeyinin həyət girişinin yanındakı çinarların altında uzun müddət dərnəyin görəcəyi işlərdən danışırdıq. Bu işə qarışmaq niyyətim yoxdu, onsuz da vaxt çatdıra bilmirdim, digər tərəfdən də Məhəmməd ifratçıydı, tələsirdi, elə bilirdi, məsələn Kuşan mədəniyyətini türklərə məxsus olduğunu deməklə məsələ bitir, Azərbaycanda ondan əvvəl başlanmış bir işi, yəni tarixin yeni gözlə, əsl, tərəfsiz mənbələr əsasında araşdırılmasını qabartmaqla nəyəsə nail olacağını düşünürdü; şübhəsiz, tarix bu günün güzgüsüdür, şübhəsiz milli kimlik şüuru tarixi dərkdən keçir, amma bizim illər uzunu dediklərimizin indi yeni bir şey kimi ortaya atılması adama qəribə gəlir; gör başqa xalqlar neçə illərdi bütün tərbiyyə sistemlərini bunun üstündə qurublar, gecikməyimizi etiraf etməkdənsə nimdaşlaşmış ideyaları kəşf kimi ortaya atmaqla yeni səhflərə yol açırıq; az qala xəstəliyə çevrilmiş bu işə naşı, diletant münasibət həm tarixi, həm də əsl elmi həqiqətləri gözdən salır. Bununla belə Məhəmməd kökdən cəngavər ruhlu adamdı,təəssüf ki , «Çənlibel»də qazandığı şöhrət ona baha başa gəldi, burda da birincilik yarışı başlandı, Məhəmmədin haqqı tapdalandı.O vaxt Məhəmmədlə məni yaxınlaşdıran həm də onun cənubdan olmasıydı, bu mənim üçün ciddi bir tutalqacdı və nə qədər qəribə olsa da güneylilərdə qüsur axtarmırdım, onları bütövlüklə sevirdim, xoşa gəlməyən bir cəhətlə rastlaşanda bunu şəraitlərinin, talelərinin ayağına yazırdım.

«Çənlibel» böyük maraq doğurmuşdu. Bura toplaşanların çoxu öncədən də düşüncə, danışıq azadlıqlarıyla seçilən adamlardı, aralarında yeni tanış olduğum, məsələn Vurğun Əyyub kimi cavan elmi işçilər də vardı, Nemət və fəhlə dostları da gəlirdi; onları Leytenant Şmidt zavodundakı görüşlərdən, müzakirələrdən tanıyırdım.

"Çənlibel" dərnəyinin ilk toplantısı ,dediyim kimi,Kuşan dövlətinin türk mənşəli olduğunu sübut cəhdlərindən başlamışdı. İnqilabi ruhlu adamların toplandığı birliyin belə uzaqdan başlaması da mühitin hələ çəkilməmiş qorxusundandı. Milliyətçi düşüncə tarixin təhlili təməlində ortaya qoyulurdu.
İkinci toplantı "Qan yaddaşı" kitabıma həsr olunmuş, şəhərin hər yerində afişalar vurulmuşdu. Ən tanınamış ziyalılarımız burdadı. Tarix və cənub silsiləsindən olan, milli yaddaşın və ruhun dirçəlməsinə yönəlmiş, ictimai pafoslu şerlərim müzakirə edilirdi. Bu, «Çənlibel»in və çənlibelçilərin mənə də, şerlərimə də böyük sayqılarını göstərirdi, təəssüf ki o müzakirədə iştirak edənlərin bəziləri sonralar hardan və necə başladıqlarını unutdular və unutdurmağa çalışdılar. Bir yandan da o zaman elm və təhsil müəssisələrin keçirdiyim hər bir görüşdə elə bu birlikdəki səviyyəyə uyğun müzakirələr gedirdi, buna görə də «Çənlibel»dəki görüş, düzünə qalsa, sıradan bir görüşümdü.

Danışıqdan, hay-küydən yorulurdum. Sakitcə görülən işin tərəfdarıydım. Amma bu salonda toplaşanların yarısı danışanlardı. Hər yerdə - yığıncaqda, yolda, çayxanada. Hər kəsin bildiyi və yüz dəfə çözələnmiş mövzuların müzakirəsi saatlarla uzanardı. Bu qədər oturmağa vaxtımız hardaydı? Ömrüm boyu qaçhaqaçdaydım...” (15).