Əlyazması hüququnda Bağırlı Nərmin Akif qızı

Şəkil 1. Geyimin modellər üzərində görünüşü

Ona görə də,geyim təkcə texniki istehsalın deyil,eyni zamanda bədii yaradıcılığın obyektidir.Müasir kostyumun çoxmərhələli yaranma prosesi dizaynerin işi ilə başlayır.Geyimin yeni növlərini və formalarını fikirləşib tapan,onun rəng həllinin ifadəliliyinə nail olan,dekorativ quruluşun üsullarını yaradan məhz dizaynerdir.O,bu zaman özünün peşə fəaliyyətində kompozisiyasının qanunları və ifadəlilik vasitələri barədə fundamental biliklərə söykənir.

Lakin, geyimin kompozisiyası haqqında ümumi təsəvvürlərə təkcə dizayner deyil,həmçinin müasir kostyumun yaradılması sahəsində çalışan hər bir mütəxəssis malik olmalıdır.
Kompozisiyanın xarakterik əlaməti bundandır ki,onun hər bir elementi təcrid olunmuş şəkildə mövcud deyildir,əksinə başqa elementlər və formaların əhatəsində,onlarla qarşılıqlı əlaqədədirlər.Bununla əlaqədar olaraq,tamaşaçı kompozisiyanı qavrayarkən onun elementlərini bir-birilə müqayisə edir.
Bunlardan daha çox ifadəli və fəal olanı kontrastdır.Tərifinə görə,kontrast iki eynicinsli xassələr arasında daha qabarıq fərqdir.Belə ki,məsələn,elementlərin kontrast münasibətərindən söhbət gedərkən böyüklə kiçiyin,tündlə açığın,hamarla kələkötürlüyün müqayisəsindən ibarətdir.
Kontraslıq dərəcəsinin seçimi dizaynerin bədii uyumu və praktiki təcrübəsi də müəyyən edilir və daha çox layihələndirilən predmetin təyinatından asılıdır.Kontrastın kifayət etməməsi kompozisiyanın lazımi ifadəliliklə təmin etmir,kontrastın həddən artıq olması isə kompozisiyanın vəhdətini poza bilər.
Rəng-insanın görmə orqanında onna ətraf aləmin predmetlərindən əks olunan işığın təsiri zamanı yaranan hiss, duyğudur.İnsan yalnız rəngi olan şeyi görə bilər,rəngsiz hər şey gözlərimiz üçün görünməzdir.
Bütün bənzərsiz rəngləri iki böyük qrupa bölmək olar.Rənglər axromatik və xromatik olur.Arxomatik rənglər qrupunu ağ, qara və onların bir-birinə qarışığının nəticəsi–sonsuz sayda müxtəlif boz rənglər təşkil edir.Yerdə qalanlar xromatik rənglərdir.
Rəngləri bir-birindən ayırmaq,onları harmonik vəhdətdə birləşdirərək müəyyən bədii obrazı yaratmaqda,onların xaraketristiklarını bilməkdə kömək edir.Rəngin əsas xarakteristkalarına aşağıdakıları aid etmək olar.
Rəngin tonurəngə ad verməyə kömək edənrəngin keyfiyyətidir.
Koloritdə rənglər tabeçilik prinsipi üzrə birləşirlə,onlar sıx qarşılıqlı əlaqədə və “əməkdaşlıqda “ olurlar.
Koloritdə rənglər tabeçilik prinsipi üzrə birləşirlə,onlar sıx qarşılıqlı əlaqədə və “əməkdaşlıqda“ olurlar.Burada kəmiyyət və keyfiyyətcə kompozisiyanın ümumi kolorit ruhunu müəyyən edən əsas rənglər, zənginliyinə nail olunmasına və əsas rənglərin fəal ahənginə kömək edən ikinci dərəcəli rənglər fərqlənirlər.
Yuxarıda qeyd etidiyim kimi kolorit bir kompozisiya hüdudlarında harmonik birlik yaradan rənglərin uzlaşması sistemidir.Görünür, rənglərin heç də istənilən uzlaşması harmonik qonşuluğu təmin etmir.
Uzaq keçmişdə də rənglərin harmoniyası məsələsi bir çox alimləri və rəssamları maraqlanmışdır.Rənglərin sistemləşdirilməsinə ilk cəhdi ingilis fiziki İsaak Nyuton etmişdir.O, günəş sprektrinin bütün rənglərini dairə üzrə düzmüş,onlara burada olmayan purpur(alqırmızı)rəngləri əlavə etmişdir.Nyutonun rənglər çevrəsini elmi və bəzi məqsədlərlə tətbiq etmişlər.
Bundan sonra çoxlu sayda digər rəng sistemləri meydana gəlmişdir.Bunlardan ən əlverişli V.M.Şuqayevin hazırladığı rənglər dairəsidir.
Öz sisteminin əsasında üç əsas rəngi –göy, sarı və qırmızı rəngləri yerləşdirən Nyutondan fərqli olaraq dörd əsas rəngə üstünlük verən Şuqayev öz triadasına yaşıl rəngi də əlavə etmişdir.
Yaşıl rəng sarı ilə göyün qarışığından törəmə rəng olsa da öz “valideynlərinə” nəzərən tamamilə neytral rəng kimi qavranılır.Beləliklə,dörd rəngi(göy,sarı,qırmızı və yaşıl) əsas rənglər kimi müəyyən edən Şuqayev onları dairədə qarşılıqlı perpendikulyar diametrlərin qurtracaqlarında yerləşdirmişdir.
Eskizləndirmə-dizaynerin geyimin bədii layihələndirilməsi üzərində işinin qrafik mərhələsidir,bu iş ondan kifayət dərəcədə səviyyəli təsviretmə savadı tələb edir.Kostyum eskizlərini işləyərkənn dizayner təsvir ifadəliliyinin müxtəlif vasitələrinə və üsullarına müraciət edir.
Bu vasitələr ehtiyatı olduqca böyükdür.Eskiz qrafikasımnın yerinə yetirildiyi texnikanın seçimi eskizin əsasən təyinatından və kostyumun,yaxud kolleksiyanın xarakterindən asılıdır.
Kostyum eskizinin yaradılması üsulları və vasitələri nə qədər rəngarəng olsa da başlıca vasitə xəttdir.Yaxşı rəssam çəkən rəsmi tamaşaçıya güclü emosional təsir vasitəsinə çevirir.
Canlı,eskpressiv xətt nəinki kostyumun formasına diqqəti cəlb edir,həmçinin layihələndirilən modelin obrazlı fikrinin daha da artmasına dizaynerə kömək edir.Bir nöqtənin müstəvidə hərəkətininin izi kimi göstərmək olar.Xəttlər müxtəlif tərsimi xarakterə edir.
İstiqamətinə görə üfüqi,yaxud diaqonal şaquli və maili xəttlər fərqləndirirlər.
Maraqlıdır ki,bütün xətlər plastik xarakterindən və istiqamətlərindən asılı olaraq öz obrazlı –emosional yükünü daşıyaraq tamaşaçının psixikasına müxtəlif təsirlər göstərirlər.
Belə ki,məsələn,düz üfüqi xətlər,üfüqlə assosiasiya edərək tamaşaçıda rahatlıq,sabitlik,dayanıqlıq hissi oyadır, düz şaquli xətlər yuxarıya səy,dinamiklik hiss oyadır,onlar formaya qamətlik veririlər;düz maili xətlər dayanıqsızlıq,tədrici hərəkət hissi yaradır,özü də bu xətlər nə qədər mailidirsə, hərəkət bir o qədər fəal qavranılır.
Plastikaya görə ən gərgin sınan xəttdir, o, həmişə özündə aqqressivlik elementini daşıyır.
Əyri xətlər tamamilə başqa cürə qəbul edilirlər.Daimi radiuslu əyrilər rəvan sakit hərəkəti ifadə edir.
Dəyişən radiuslu əyrilər özlərində fəal dinamizmi,gərginliyi,qeyri-müntəzəmlikliyi, azalan, yaxud artan hərəkəti daşıyırlar.Bundan əlavə, dəyişən radiuslu əyrilərdə həmçinin yellənmə, fırlanma və inkişaf əlamətləri xasdır.
Qapalı xətlər öz daxillərində ləkə yaradırlar. Beləliklə, ləkə müstəvisinin qapalı xətlə məhdudlaşmış hissəsinə deyilir.Belə bir tərif də vermək olar:ləkə-müstəvidə xəttin hərəkətinin izidir.
Hər bir rəsmdə motivin ləkəsi,yəni təsviri işarənin və fonun ləkəsi fərqləndirilir.Abstrakt, yaxud formal xarakterli bir çox kompozisiyalarda fona və rəsmə bölünmə olduqca şərtidir.Yaxın yerləşən ləkələr bir-birlərindən rəngə,işıqlığa,fakturaya görə seçilirlər.