Əlyazması hüququnda mustafayev ramil piRŞAH

N Ə T İ C Ə   V Ə   T Ə K L İ F L Ə R 

 

Yuxarıda  qeyd  edilənlərə,  müxtəlif  zəngin  ədəbiyyat  mənbələrindən  əldə 

olunan  və  alınan  təcrübələrdən  əldə  edilən  elmi  məlumatlara,  həmçinin  şəxsi 

 

mülahizələrimizə  əsaslanaraq  aşağıdakı  nəticələrə  gəlmək  olar  ki,  bu  da  öz 

növbəsində göstərilən  təklifləri  irəli  sürməyə şərait yaradır:  

1.  Azərbaycanın  florasını  zəngin  müxtəlif  növ  boyaq  bitkiləri  təşkil  edir 

ki,  həmin  bitkilər  təxminən  ölkəmizin  bütün  regionlarında  yabanı  halda 

yayılmışdır.  Azərbaycan  Respublikasının  Qax,  Zaqatala,  Oğuz,  Şəki,  Qəbələ, 

Ağsu,  İsmayıllı,  Şamaxı,  Quba,  Qusar,  Şabran,  Xaçmaz,  Xızı,  Ağdam,  Şuşa, 

Samux,  Tovuz,  Lerik,  Astara,  Masallı,  Lənkəran  və  başqa  regionlarının  dağları 

və  dağətəyi  əraziləri,  meşələri,  çəmənləri  və  çölləri  ekoloji  təmiz  olan  və  qida 

sahələrində  istifadə  olunacaq    boyaq  maddələri  istehsal  etmək  üçün  xammal 

kimi  istifadə  oluna bilən  təbii  yabanı boyaq bitkiləri  ilə  zəngindir.    

2.  Aparılmış  çoxsaylı  elmi  –  tədqiqat  təcrübələrin  nəticələri 

Respublikamızda  yetişən  yabanı  yemişan  bitkisinin  meyvələrindən  (qara, 

qırmızı  və  tünd  qəhvəyi)  ekoloji  təmiz,  keyfiyyət  göstəricilərinin  yüksək  olması 

ilə  üstünlük  təşkil  edən  və  qida  sənayesinin  müxtəlif  sahələrində,  əsasən  də 

qənnadı  məmulatlar  və  konserv  məhsulları  istehsalı  sahələrində  böyük  ölçüdə 

istifadə  oluna  bilən  təbii  boyaq  maddələri  alınması  texnologiyasının 

mümkünlüyünü  sübut  edir.  Təbii    boyaq  maddələrini  istehsal  etmək  üçün 

texnoloji  sxem  tərtib  edilib  və  buna  uyğun  olaraq  müvafiq  axın  xətti  yaradılıb, 

həmçinin  texnoloji  əməliyyatların  yerinə  yetirilməsinin  elmi  cəhətdən 

əsaslandırılması,  bu  istiqamətdə  müxtəlif  tədqiqatlar  həyata  keçirilib.  Keçirilən 

bu  tədqiqatlar,  alınan  süni qida boyaqlarından fərqli xüsusiyyətlərə malik yüksək 

keyfiyyətli,  ekoloji  cəhətdən  təmiz  olan  təbii  yemişan  boyağı  istehsalının  həyata 

keçirməsinə  imkan  verir.   

3.  Yeni  texnologiya  ilə  istehsal  edilmiş  ekoloji  təmiz  yemişan  boyaq 

maddəsinin  analizləri,  onun  insan  orqanizmi  üçün  zərərsizliyini,  indiqokarmin, 

tartrazin  və  bu  kimi  bir  sıra  digər  süni  sintez  yolu  ilə  alınan  boyaq 

maddələrindən  üstünlüyünü,  müxtəlif  növ  bioloji  aktiv  maddələr  və  vitaminlərlə 

zənginliyini,  uzun  müddət  ərzində  tərkib  keyfiyyətlərini  dəyişmədən 

saxlanılmaq  qabiliyyətinə  malik  olduğunu  sübut edir.  

4.  Yabanı  halda  yetişən  yemişan  giləmeyvələrindən  qida  sənayesinin 

müxtəlif  sahələrində  istifadə  olunmaq  məqsədi  ilə  ekoloji  cəhətdən  təmiz  olan 

 

 

 

təbii  boyaq  maddələri  istehsalı,  iqtisadi  cəhətdən  kifayət  qədər  səmərə  əldə 

etməyə  imkan  verir  ki,  bu  da  müasir  dövrdə  istehsal  texnologiyalarının 

reallaşdırılması üçün olduqca vacib amillərdən  sayılır.  

5.  Ekoloji  cəhətdən  təmizliyi,  kifayət  qədər  yüksək  iqtisadi  səmərəliliyi  və 

çoxlu  miqdarda  xammal  ehtiyatlarına  malik  olması,  insanların  sağlamlığının 

müdafiəsində  və  qida  məhsullarına  olan  tələbatının  ödənilməsində  oynadığı  rol, 

eləcə  də  qida  sənayesində  geniş  miqyaslı  tətbiq  sahələrinin  olması  imkan  verir 

ki,  sənaye  miqyaslı  təbii  yemişan  boyağı  istehsalını  həyata  keçirmək  üçün 

Respublika Hökuməti  qarşısında məsələ qaldırılsın.  

6.  Təbii  yemişan  boyağı  maddəsinin  digər  üzvi  sintez  yolu  ilə  istehsal 

olunan  boyaq  maddələrindən  üstünlüyü  ondan  ibarətdir  ki,  qənnadı  məmulatları 

və  digər  qida  məhsullarının  yemişan  boyağı  ilə  rənglənməsi  zamanı,  boyaq 

maddəsinin  tərkibində  olan  vitaminlər  hazır  qida  məhsullarının  müxtəlif  vitamin 

növləri  ilə  zənginləşməsinə  səbəb  olur,  bu  isə  da  onun  bioloji  dəyərinin 

yüksəlməsini  şərtləndirir.   

7.  Ümumiyyətlə,  təbii  boyaqların  qida  sənayesində  tətbiqi,  yüksək 

keyfiyyətli  qida  məhsulları  istehsalı  ilə  yanaşı,  həm  də  insanların  sağlamlığının 

qorunması nöqteyi – nəzərindən, onların əhəmiyyətini artırır və iqtisadi cəhətdən 

səmərəliliyini  yüksəldir.   

 

 

 

 

Ə D Ə B İ Y Y A T 

 

1.  Нахмедов  Ф.  Г.,  Фрумкин  М.  Л.,  Строителев  Г.  М.  Влияние  режимов 

обработки  на  сохраняемость  натуральных  пищевых  красителей.   

/Консервная и овощесущильная промышленность, 1976, № 5. С.20.  

 2.  Альтман  Л.  В.,  Сенченко  Л.  К.,  Королев  В.  И.,  и  др. 

Микробиологическая характеристика дикорастущих плодов и продуктов 

их переработки. /Пищевая и перерабатывающая промышленность, 1987, 

№ 6. С.45.  

 

         3.  Qasımov.M.Ə.:  Azərbaycanın  boyaq bitkiləri. Bakı. Azərbaycan dövlət 

nəşriyyatı, 1980. 204 s. 

4.  Гаммерман  А.  Ф.  Гром  И.  И.  Дикорастущие  лекарственные  растения 

СССР. – М.: Медицина, 1976. С.110. 

5.  Ильченко  С.  Г.,  Марх  А.  Т.,  Фан-Юнг  А.  Ф.  Технология 

консервирования  и  химико-технологический  контроль.  –М.:  Легкая  и 

пищевая промышленность, 1966. 

6.    Касумов  М.  А.,  Мусаев  В.  Р.,  Амиров  В.  А.  Пищевой  краситель  из 

георгина. // Пищевая промышленность, 1990, № 4. С.32. 

7.  Fərzəliyev  E.  B.,  Əliyev  Ə.  Y.  Yeyinti  məhsullarının  ümumi  texnologiyası.  – 

Bakı.: İqtisad Universiteti  nəşriyyatı, 2005. – 392 s.  

8.  Танчев  С.  С.  Антоцианы  в  плодах  и  овощах.  –М.:  Пищевая 

промышленность, 1980. 

9.  Касумов  М.  А.,  Мусаев  В.  Р.,  Амиров  В.  А.  Пищевые  красители  из 

растительного сырья. // Пищевая промышленность, 1990. № 6. С.48. 

10.  Dəmirov  İ.  А.,  Şükürov  C.  Z.  Azərbaycanın  dərman  bitkiləri.  –  Bakı.: 

Azərnəşr, 1976. – 111 s.  

11.    Mustafayev  İ.  D.,  Qasımov  M.  Ə.  Azərbaycanın  faydalı  bitki  sərvətləri.  – 

Bakı.: Azərnəşr, 1992. – 92 s. 

12.  Ляшенко  Е.  С.,  Мелетьев  А.  Е.,  Демиденко  А.  Г.  и  др.  Пищевой 

краситель  из  зернового  сырья.  /  Пищева  промышленность.  1989. 

№3.С.37.  

13. Назаров Н. И., Гинзбург А. С., Гребенюк С. М. и др. Общая технология 

пищевых производств. –М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981.  

14. Дзнелидзе З. Ю. Комплексное использование вторичных материальных 

ресурсов  чайного  производства.  /  Пищевая  и  перерабатываемая 

промышленность, 1987, № 2.С46. 

15. Нижарадзе А. Н., Киладзе А. А., Чаговадзе Э. В. и др. Промышленное 

использование  дикорастущих  плодов  Грузии.  /  Консервная  и 

овощесущильная промышленность, 1981, № 11. С.24.  

 

 

 

16.  Атакузнева  Р.  А.,  Саломов  Х.  Т.  Краситель  полученный  на  основе 

микробиологического синтеза. / Пищевая промышленность. 1990. № 6. 

С. 46.  

17.  Справочник  по  производству  консервов.  Под.  ред.  Д.  т.  н.  В.  И. 

Рогачева. –М.: Пищевая промышленность, 1974. Т.4. 

18.  Шевелев  И.  К.  Лечебные  и  витаминные  напитки.  –  Одесса.:  Вища 

школа. 1989. 

19. Сурник Г. С., Слюсаренко А. В. Консервы из дикорастущего сырья. / 

Консервная и овощесущильная промышленность, 1973, № 2. С.23. 

20.  Cavadov  Q.  C.  Xalq  təbabətimiz  məişətimizdə.  –  Bakı.:  Azərnəşr,  1995.  – 

84 s.  

21.  Валентас  К.  Дж.,  :  Пищевая  инженерия:  спиавочник  с  примерами 

расчетов / Валентас К. Дж., Ротштейн Э., Сингх Р. П. (ред) / пер. с англ. 

Под общ. Науч. Ред. А. Л. Ищевского. – СПб. Профессия. 2004. – 848 с. 

22.  Власов  С.И.  О  комплексной  переработке  облепихи.  В  кн.  Труды  по 

витаминам из природного сырья. – М.: Медицина. 1980.  

23.  Cəfərov  F.  N.,  Fətəliyev H. K. Funksional qida məhsullarının texnologiyası. 

– Bakı.: Elm  nəşriyyatı, 2014. – 384 s. 

24. Дамиров И. А., Прилипко Л. И., Шукюров Дж. З. и др. Лекарственные 

растения Азербайджана. – Баку.: Маариф, 1988. – 319 с. 

25.  Dəmirov  İ.  A.,  Hüseynov  D. Y., Şükürov C. Z. Bitkilər və təbabət.  – Bakı.: 

Gənclik, 1992. – 128 s. 

26.  Əfəndiyev  S.  T.,  Rəcəbov  A.  K.  Azərbaycan  xalq  təbabətindən.  –  Bakı.: 

Azərnəşr, 1992. – 144 s. 

27.  Fərzəliyev  E.  B.,  Hüseynli  C.  E.  Yabanı  bitkilərdən  alınan  qida  boyaq 

maddələri  ekoloji  təmizdir.  //  “Regional  iqtisadi  siyasət  və  kooperasiya 

münasibətlərinin  inkişafı”  mövzusunda  Beynəlxalq  elmi  –  praktiki  konfransın 

materialları.  – Bakı.: 22.11.2014.   

28.  Fətəliyev  H.  K.,  Mikayılov  V.  Ş.  Qida  məhsulları  mühəndisliyinin 

hesabatları. – Bakı.: “Kooperasiya” nəşriyyatı, 2012, – 176 s.  

 

29. Козенко С. И., Покровская М. З., Самсонова А. Н. Расширять заготовки 

и  переработку  дикорастущего  сырья.  /  Консервная  и  овощесущильная 

промышленность, 1979, № 5. С.31. 

30.  Кудинова  С.  П.  и  др. 



  -  каротин  в  продуктах.  /  Пищевая 

промышленность, 1989, № 10, С.25. 

31.  Лурье  И.  С.  Технология  и  технохимический контроль кондитерского 

производства. –М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981.  

32.  Həsənova  S.  Ə.,  Həşimov  X.,  M.  Qida  kimyası.  –  Bakı.:  “İqtisad 

Universiteti”  nəşriyyatı, 2010. – 478 s.  

33.  Марх  А.  Т.,  Кржевова  Р.  В.  Химико  –  технологический  контроль 

консервного производства. – М.: ДеЛи, 2004. – 376 с. 

34. Мехузла Н. А. О роли липидов  в производстве напитков. – / Научно – 

технический 

реферативный 

сборник. 

Сер. 

Винодельческая 

промышленность, 1974. № 4. – С. 59. 

35.  Fərzəliyev  E.  B.,  Əliyev  Ə.  Y.,  Fərzəliyeva  G.  M.  Ekstrakt  və  toz  halında 

yemişan  boyaq  maddəsinin  texnoloji  parametrləri  və  qurutma  rejimləri. 

/Azərbaycan Aqrqr Elmi  jurnalı,  № 3-4. 2000.  

36. Hümbətov H. S. Basma (İndigofera)  (monoqrafiya) – Bakı.: “Elm və təhsil”  

nəşriyyat-poliqrafiya  müəssisəsi, 2012. – 82 s. 

37.  Qurbanov  N.  H.,  Xəlilova  Ü.  İ.,  Qurbanova  A.  A.  Qida  fiziologiyası.  – 

Bakı.: Gənclik  nəşriyyatı, 2003. – 250 s.  

38. Осипова З. Ф., Хакулова Г. Г. Новые сорта вишни, черной смородины и 

черноплодной рябины для замораживания. / Пищевая промышленность, 

1990, № 7.  

39.  Порошкообразная  плодоовощная  продукция  /  Food  Engineering 

International.  – 1985. – Vol. 10. № 10. 

40. Рыбалов Л. Н., Сенина Е. П. Крыжовник для замораживания. / Пищевая 

промышленность, 1984, № 9, С.29. 

41.  Сабуров  Н.  В.,  Антонов  М.  В.  Хранение  и  переработка  плодов  и 

овощей. –М.: Издание селхозлитература, 1962, С.23 

 

 

 

42. Седова З. А., Осипова З. Ф. Лучшие сорта малины для переработки. / 

Пищевая промышленность, 1990, № 4.С 43. 

43.  Сенчук  Г.  В.,  Бардашевич  В.  Т.  К  вопросу  хранения  клюквы.  / 

Консервная и овощесущильная. промышленность, 1979, № 5. С.34. 

44.  Силич  А.  А.,  Николаева  Д.  А.,  Азеф Е. П., Шлягун Г. В., Линда Т. А. 

Разработка технологии производства урюка в туннельных сушилках. – / 

Журнал «Консервная и овощесушильная промышленность», 1979. № 12. 

– С. 13. 

45.  Смольский  Б.  М.  Внешнее  тепло  –  и  массообмен  в  процессе 

конвективной сушки. – Минск.: Мисанта, 1995. – 165 с. 

46.  Собалева  И.  М.,  Язвинская  Т.  М.  Инструментальные  и  сенсорные 

исследования  аромата  сока  с  мякотью  из  земляники.  /  Консервная  и 

овощесущильная промышленность, 1973, № 5. С. 35. 

47.  Fərzəliyev  E.  B.,  Əliyev  Ə.  Y.  Yemişan  xammalından  sublimasiya  metodu 

ilə  təbii  boyaq  maddəsinin  alınma  texnologiyası.  /  Azərbaycan  Dövlət İqtisad 

Universitetinin  70  illik  yubileyinə  həsr  edilmiş  elmi  –  praktiki  konfransın 

tezisləri.  – Bakı.: 2001.  

48.  Mikayılov  V.  Ş.  Qida  məhsullarının  dequstasiyası.  –  Bakı.:  “Kooperasiya 

Universiteti”  nəşriyyatı, 2012. – 384 s. 

49.  Mustafayev  F.  Ə.,  Rüstəmov  E.  Ə.  Yeyinti  məhsullarının  laboratoriya 

müayinələri.  – Bakı.: Elm, 2010. – 448 s. 

50.  Технология  пищевых  продуктов.  /  А.  П.  Нечаев,  И.  С.  Щуб,  О.  М. 

Аношина и др.; Под ред. А. П. Нечаева. – М.: КолосС, 2008. – 768 с.  

51.  Химический  состав  пищевых  продуктов.  Справочник,  –  М.: Пищевая 

промышленность, 1976. 

52.  Шапиро  Д.  К.,  Анихимовская  Л.  В.,  Нарижная  Т.  И.  Исследование 

химического состава сортовой облепихи, выращиваемой в Белоруссии. / 

Консервная и овощесущильная промышленность, 1981, № 10. С.25. 

53.  Mustafayev  X.  S.  Qida  texnologiyalarının  proses  və  aparatları.  –  Bakı.: 

“Təhsil” NPM, 2006. – 454 s. 

 

Аннотация  

 

Азербайджанская  флора  насчитывает  более  4200  дикорастущих 

растений.  Растения,  которые  обладают  красящими  веществами  имеют 

особое  значения.  С  этой  точкой  зрения  тема  диссертации  является 

актуальной. 

 Основной  целью  данной  работы  является  изучение  технологии 

производства  экологически  чистых  натуральных  красителей  из 

боярышника.  Цель  была  достигнута.  Так  как,  технология  производства 

была создана и научно обоснована. 

Практическую  ценность данной диссертации составляет разработка 

технологии 

производства  экологически  чистых  красителей  из 

дикорастущего боярышника. 

Работа состоит из  --- страниц, ---таблиц, --- технологической схемы 

и -- рисунков. 

    Результаты  диссертационной  работы  имеют  большое  значение  для 

сециалистов работающих в пищевой промышленности.