Əlyazması hüququnda mustafayev ramil piRŞAH
Ekoloji təmiz qida məhsullarının xüsusiyyətləri
Yüklə 0,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FƏSİL II. EKSPERİMENTAL HİSSƏ
- 2.1. Tədqiqat obyektləri
- 2.2. Tədqiqat metodları
- 2.2.1. Quru maddələrin miqdarının müəyyən edilməsi
- 2.2.1.1. Qurutma üsulu
- 2.2.1.2. Refraktometriya üsulu
|
1.5. Ekoloji təmiz qida məhsullarının xüsusiyyətləri Ekoloji təmiz məhsullar adi məhsullara nisbətən heç bir zərərli komponentlərə malik olmayan, insan sağlamlığına mənfi təsir göstərməyən zərərsiz qida məhsullarıdır. Eokoloji təmiz məhsullar mineral gübrələr, pestisidlər və digər texnogen təsirlərin olmadığı təmiz sahələrdən əldə olunur. Təbii xammallardan mineral kənar qarışıqların təsiri ilə alınan məhsulları da ekoloji təmiz hesab etmək olar. Ekoloji təmiz məhsulların becərildiyi yerlərdə herbisidlərdən, mineral gübrələrdən, insektisidlərdən və funqisidlərdən istifadə olunmur. Məhsulun ekoloji təmizliyini təmin etmək üçün onun xammalının yetişmə dövündən hazır məhsulunun piştaxtaya çıxarılana kimi bütün mərhələlərində ekoloji təmiz məhsul şərtlərinə riayət olunmasını təmin etmək və nəzarətdə saxlamaq lazımdır. Ekoloji təmiz məhsulların üzərində onları fərqləndirən “ekoloji təmiz” nişanı vurulur. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Avropada sənaye sürətlə inkişaf etməyə başladı. Yaranan böyük sənaye mərkəzləri və müəssisələri yeni-yeni işçi qüvvəsi tələb edirdi. Bu tələbat əsasən kənd əhalisinin hesabına ödənilirdi. Şəhərlər böyüyür, kənd əhalisi isə sürətlə azalırdı. Şəhər əhalisinin qida məhsullarına olan böyük tələbatı ənənəvi əkinçilik və maldarlıq üsullarına əsaslanan fermer təsərrüfatları tərəfindən tam həcmdə ödənilə bilmirdi. Bu dövrlərdə kimya sənayesi sürətlə inkişaf etməyə başlamışdı. Alimlər bu məsələdən çıxış yolunu kimya sənayesinin inkişafı ilə nəticələnən süni məhsulların istehsalı həcminin artırılmasında gördülər. Kimya sənayesinin inkişafı ilə kimyəvi gübrələrin və pestisidlərin istifadəsinin həcmi sürətlə artdı. Lakin zaman keçdikcə müəyyən fəsadlar ortaya çıxmağa başladı. Alimlər gördülər ki, xəstəliklərin sayı durmadan artır. Yaranmış vəziyyətdən yeganə çıxış yolunu yenə təbiətin özündə axtarmağa başladılar və onun ehtiyatlarından
şüurlu surətdə istifadə etməklə məhsullarda kəmiyyət yox keyfiyyət göstəricilərini, məhsulun ekoloji təmizliyini əsas tutdular. Qloballaşan dünyanın gündəmində olan ən aktual məsələlərdən biri də istehsal olunan məhsulların ekoloji təhlükəsizliyinin təmin olunması. Ekoloji təsərrüfatın beşiyi sayılan Avropada 1990-cı ildən etibarən ekoloji təmiz məhsul istehsalı sürətlə inkişaf etməyə başlamışdır. Avropa birliyi ölkələrində ekoloji təsərrüfatçılıq siyasi və hüquqi səviyyədə geniş dəstək tapmışdır. Ekoloji məhsul standartı Avropada 24 iyun 1991-ci ildə qəbul olunmuş “Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı istehsalı üzrə Ümumavropa sazişi” əsasında müəyyən edilmişdir.
Dissertasiya işinin bu hissəsində yabanı halda yetişən yemişan giləmeyvələrindən ekoloji cəhətdən sağlam olan təbii boyaq maddəsinin alınması üsulları, boyaq maddələri istehsalı üçün sənaye miqyaslı istehsal texnologiyasının yaradılması, alınmış boyaq maddələrinin texnoloji parametrləri və tətbiq sahələri göstərilmişdir. Bundan əlavə, bu bölmədə dissertasiya işinin yerinə yetirilməsi zamanı istifadə edilən tədqiqat obyektləri müəyyən edilmişdir. Bununla yanaşı tədqiqat işinin aparılma şəraitləri əks olunmuş və tədqiqatın müxtəlif üsulları, yəni ayrı – ayrı inqrediyentlərin təyin edilmə üsulları şərh olunmuşdur. 2.1. Tədqiqat obyektləri
Tədqiqat obyekti olaraq ekoloji cəhətdən təmiz təbii boyaq maddəsi ilə zəngin yabanı yemişan meyvələri seçilmişdir. Təbiətdə yabanı halda yetişən yemişan bitkisi respublikanın əksər ərazilərində, xüsusilə dağ və dağətəyi rayonlarda yetişir. Dünya florasında yemişan bitkisinin müxtəlif növləri yetişir. Azərbaycanda yemişanın 18 növü yayılmışdır. Bu növlərin çətiri kürəvi və ya yumurtavarı, bəzən asimmetrik olur. Budaqları möhkəm, düz və ya bir qədər əyri – üyrü, az hallarda sallaq olur. Cavan zoğları çılpaq və ya açıq, sıx tüklüdür. Tumurcuqları yumurtavarı, dəyirmi və yaxud konusvaridir. Meyvələri ətli olub, sarımtıl, çəhrayı, qırmızı, qara rəngdə olur. Təbii boyaq maddəsi ilə yemişan bitkisinin ən çox qırmızı və qara rəngdə olan meyvələri zəngindir. Təbii boyaq maddəsi istehsal etmək üçün yemişanın meyvələri sentyabr ayının axırları oktyabr ayının birinci on günlüyündə tədarük edilməlidir. Bu yetişkənlik mərhələsi “Texniki yetişkənlik” müddətinə təsadüf edir və bu fazanı ötmüş yemişan meyvələrinin tərkibində təbii boyaq maddəsinin miqdarı tədricən azalmağa başlayır ki, bu da meyvələrin tərkibində baş verən biokimyəvi çevrilmələrlə şərtlənir. Buna görə də təbii boyaq maddəsi istehsal etmək üçün nəzərdə tutulan yemişan xammalı keyfiyyətli olmaqla, nəzərdə tutulan vaxtda yığılmalıdır. Yemişanın yığılması prosesini mexanikləşdirmək və ya avtomatlaşdırmaq mümkün olmadığından, hələ ki, bu işi əl əməyindən istifadə olunmaqla həyata keçirilir. Yemişanın meyvələrinin kimyəvi tərkibi müxtəlif qiymətli təbii boyaq maddələri ilə olduqca zəngindir. Lakin bu maddələri ayrılıqda tədqiq etmək hələlik mümkün deyil. Yemişanmeyvələrinin tərkibinə daxil olan boyaq maddəsinin ayrılması üçün müxtəlif üsullar tətbiq etmək mümkündür. Yemişanın tərkibində boyaq maddələrinin öz rəngini dəyişmədən ayrılması çox mühüm məsələdir. Bunun üçün ilk növbədə tədqiqat obyekti kimi yemişan xammalı keyfiyyətli olmalı, toxum hissəsi lət hissədən asan ayrılmalıdır.
Yabanı halda yetişən yemişan bitkisinin ekoloji cəhətdən təmiz təbii boyaq maddələri ilə zəngin olan sortları əsas etibarilə respublikanın dağlıq və dağətəyi rayonlarında bitir. Boyaq maddələrinin toplanması ilə yanaşı bu yemişan sortlarında C vitamininin miqdarı da yüksək olur. Buna görə də boyaq maddəsi istehsal etmək üçün yaxşı olar ki, daha çox dağ və dağətəyi zonalarda yetişən yemişan xammalından istifadə edilsin.
Yemişan xammalından, qənnadı məmulatları istehsalı sahəsində istifadə edilmək üçün təbii boyaq maddələrinin hazırlanması zamanı alınan boyaq maddələrinin keyfiyyət göstəricilərinin tədqiq edilməsi məqsədi ilə müəyyən
edilmiş standartlara və texniki şərtlərə (TŞ) müvafiq yüksək keyfiyyətli məhsul alınmasını təmin etmək üçün müxtəlif fiziki – kimyəvi tədqiqat metodları tətbiq edilir. Tədqiqat işlərinin aparılması müasir cihaz və avadanlıqlarla təchiz edilmiş laboratoriyada yerinə yetirilir. Hər bir istehsal müəssəsində bu laboratoriyanın təşkili mühüm məsələdir. İstehsalın gedişinə müvafiq olaraq nəzarət işinin qarşısında duran birinci vəzifə, xammalın və hazır məhsulun keyfiyyətini mövcud standartların və texniki şərtlərin tələblərinə müvafiq olaraq yoxlamaqdır. Hazır mehsulun keyfiyyəti təkcə xammalın keyfiyyətindən asılı deyildir. Məhsul istehsalı zamanı texnoloji proseslərin düzgün icra edilməməsi səbəbindən və ya istehsal zamanı sanitar gigiyenik qaydalara riayət edilmədikdə keyfiyyətcə tam kondisiyalı xammaldan aşağı keyfiyyətli məhsul alına bilər.
Boyaq maddələri istehsal etmək üçün emala daxil olan yemişan xammalından ilk növbədə orta nümunə götürülməlidir. Orta nümunəni emala gətirilmiş yemişan xammalı partiyasını qabaqcadan nəzərdən keçirərək, sertifikata uyğunluğu müəyyən edildikdən sonra götürürlər. Götürülən orta nümunənin miqdarı məhsul partiyasının bircinsliyi dərəcəsindən və az-çoxluğundan, aparılacaq laborator analizlərinin sayından asılıdır. Yemişan xammalından orta nümunənin götürülməsi, xammalın sortuna müvafiq olaraq hər qabdan 500 – 800 qram olmaqla yerinə yetirilir. Əgər yemişan xammalı nisbətən qurudulmuşdursa, bu zaman orta nümunənin miqdarı 800 – 1000 qramadək artırılır. Götürülmüş orta nümunə laboratoriya şəraitindən asılı olaraq DÖST-ə əsasən texniki, fiziki – kimyəvi və mikrobioloji analizlərdən keçirilir. Nümunələrin analizi zamanı xammalın tərkibində olan xarakterik maddələrin miqdarı nəzərə alınır və analiz işləri aparılır. Texnoloji analizlərin aparılması xammalın emalı zamanı müxtəlif texnoloji əməliyyatlardan asılı olaraq yerinə yetirilir. Yemişan xammalından ekoloji cəhətdən sağlam olan təbii boyaq maddələri istehsal edərkən giləmeyvələrin tərkibində suda həll olan quru maddələrin, ümumi şəkərlərin, boyaq maddələrinin, bəzi vacib (məsələn, askorbin turşusu, B qrup vitaminlər, polifenol birləşmələrinin və bir sıra digər bioloji aktiv maddələr) vitaminlərin həm vəsfi və həm də miqdari cəhətdən tədqiq edilməsi vacibdir.
tərkibindən suyu çıxarıldıqdan sonra yerdə qalan hissəyə deyilir. Quru qalığın kimyəvi tərkibi karbohidratların, zülalların, yağların, azotlu və azotsuz üzvi və qeyri – üzvi birləşmələrin, mineral duzların və bu kimi digər maddələrin mövcudluğu ilə müəyyən edilir. Quru qalığın və suyun miqdarını fiziki – kimyəvi, kimyəvi və fiziki üsullarla müəyyən edirlər. Qeyd edilməlidir ki, quru qalığın bilavasitə müəyyən edilməsi üsulları, eyni zamanda suyun müəyyən edilməsinin dolayı üsuldur və ya əksinə. Məhsulun tərkibindən onun suyunu tamamilə çıxarmaq, xüsusilə də onun tərkib hissələrinin kimyəvi dəyişilməsinə yol verməmək şərtilə çıxarmaq, hətta kimyəvi cəhətdən təmiz (saf) olan “k i m y ə v i t ə m i z” maddələr üçün belə, hər zaman mümkün olan bir is deyildir. Tərkibcə mürəkkəb olan qida məhsullarından suyun çıxarılması zamanı daha böyük çətinliklərlə qarşılaşılır. Məsələnin mahiyyəti bundan ibarətdir ki, qida məhsullarının tərkibində sərbəst halda mövcud olan sudan başqa, kolloid maddələrlə birləşmiş su da vardır ki, belə suyu çıxarmaq daha çətindir. Qida məhsullarının susuzlaşdırılması dərəcəsi tətbiq edilən temperatur göstəricisindən, təzyiqdən, məhsulun qurudulmaya məruz qoyulduğu müddətin davamlılığından və bu kimi bir sıra digər amillərdən asılıdır ki, bu amillər də
çox vaxt dəyişən kəmiyyət olduqlarına görə, quru qalığın və ya suyun müəyyən edilməsi üçün işlədilən üsullar şərtidir. Quru maddələrin miqdarının təyin edilməsi tətbiq olunan qurutma üsullarından asılı olaraq müxtəlifdir.
Ən geniş miqyasda istifadə edilən bu tədqiqat üsulu, hər hansı bir qida maddəsinin normal atmosfer təzyiqi altında 100 0 C-yə yaxın temperatur həddində və yaxud vakuum şəraitdə daha kiçik temperatur hədlərində, öz tərkibindəki suyu sürətlə itirməsi qabiliyyətinə əsaslanmışdır. Məhsuldakı quru maddələrin miqdarını çox vaxt onu atmosfer təzyiqi altında 98 – 100 0 C və ya 100 – 105 0 C temperaturda çəkisi sabitləşənədək qurutmaqla müəyyən edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, bir saat ərzində davam etdirilən təkrar qurutmadan sonra, maddəni dalbadal tərəzidə çəkməklə onun müəyyən edilən iki çəkisi arasındakı fərq, qramın mində bir hissəsinə bərabər oluncayadək qurutmanı davam etdirirlər. Qida məhsulunu qurudarkən onun tərkibindəki su buxarları ilə bərabər spirt, efir yağları, ammonyak, karbon qazı, uçucu turşular, ətirli birləşmələr və bu kimi digər birləşmələri də məhsuldan ayrılıb kənarlaşa bilər ki, bu da onun çəkisinin azalması ilə nəticələnər. Bununla yanaşı quru maddə itkiləri, qida məhsullarının tərkibində baş verən kimyəvi parçalanma (məsələn, şəkərlərin parçalanması) nəticəsində uçucu olmayan birləşmələrdən uçucu birləşmələrin əmələ gəlməsi səbəbindən də yüksələ bilər. Qurutma zamanı quru maddə itkiləri əksər hallarda analizin nəticəsinə az təsir edir. Çünki, qurutma zamanı məhsulun tərkibində bir sıra kimyəvi və fiziki – kimyəvi proseslər baş verir, bu proseslər isə quru maddələrin miqdarını süni sürətdə artırır. Misal üçün, qurutma prosesi zamanı maddələrdən bir çoxu oksidləşir, hidrofil kolloidlər isə rütubətin bir hissəsini özündə saxlayır, bütün bunlar isə quru qalığın çəkisini artırır.
Məhsulu vakuumlu qurutma şkaflarında nisbətən aşağı temperatur hədlərində qurutduqda, analiz nəticələri daha dəqiq olur (məsələn, 50 mm civə sütunu təzyiqində su 38,3 0 C temperatur həddində qaynayır), bu şəraitdə maddənin oksidləşməsi prosesləri də analizin nəticələrinə az təsir edir. Qida məhsullarının bir çoxu üçün sabit çəki alınancayadək qurutma əvəzinə (bu cür qurutmaya çox vaxt 10 saat və daha artıq vaxt sərf etmək lazım gəlir), şərti qurutma müddəti müəyyən etmək olar. Şərti qurutma dedikdə maddənin suyunun əsas kütləsinin çıxarıldığı, sonrakı qurutmaların isə əvvəlcə əldə edilmiş nəticənin çox cüzi dərəcədə dəyişilməsinə səbəb olduğu müddət başa düşülür. Quru maddənin təyin edilməsi üçün analiz aşağıdakı kimi aparılır: Analiz aparmaq üçün diametri 5 – 5,5 sm və hündürlüyü 4 – 5 sm olan şüşə və ya metal büksdən ya da, eyni diametrli, dibi yactı dibli çini kasadan istifadə edilir. Qarışdırmaq üçün hər iki başına kiçik şüşə çubuq yapışdırılmış büksü texniki tərəziyə qoyub çəkisini tarazlaşdırır və içərisinə çəki ilə 12 – 15 qrama yaxın qum tökürlər. Çəkisi müəyyən edilmiş yemişan xammalı nümunəsi ilə qumu qarışdırmazdan əvvəl qumda olan suyu çıxarırlar. Bunun üçün büksü qum ilə birlikdə qurutma şkafına qoyub qurudurlar, sonra eksikatorda soyudurlar və analitik tərəzidə 0,001qrama qədər dəqiqliklə çəkisini müəyyən edirlər. Sonra analitik tərəzidə həmin büksdə yaxşı əzilib, narınlaşdırılmış orta yemişan nümunəsindən təxminən 5 – 6 qram miqdarında götürüb qum ilə yaxşıca qarışdırır və kütləni büksün dibinə bir qərarda yayırlar. İşində məhsul olan ağzıaçıq büksləri qurutma şkafında rəfin temperaturu yoxlanılmış müəyyən yerlərinə qoyurlar, sonra kütlənin 98 – 100 0 C istilik həddidndə vaxtaşırı qarışdırmaqla 4 saat ərzində qurudurlar. Qurutma prosesi qurtardıqdan sonra büksləri quruducu şkafdan çıxarır, qapaqları ilə birlikdə eksikatorda CaCl 2 və H 2 SO 4 turşusu üzərində soyutduqdan sonra tərəzidə çəkirlər. Əgər büksün qum və çubuqla birlikdə sabit çəkisi (birinci çəki) və həm məhsulla birlikdə çəkisi (ikinci çəki) məlumdursa, onları bir – birindən çıxmaqla götürülmüş maddənin çəkisini tapırlar. Qurutduqdan sonra büksü məhsulun quru
qalığı ilə çəkirlər (üçüncü çəki). Bu çəkilərə əsasən, analiz aparan şəxsin qarşısında qoyulmuş vəzifədən asılı olaraq, quru maddələri (S qm ) və ya suyun %- lə midarını (S c ) asanlıqla təyin edirlər: (S c ) = [(ikinci çəki – üçüncü çəki)/(ikinci çəki – birnci çəki)] · 100 (S
qr )= [(üçüncü çəki – birinci çəki)/(ikinci çəki – birinci çəki)] · 100
2.2.1.2. Refraktometriya üsulu Şüaların sınması hadisəsi və işığın refpaksiyası ondan ibarətdir ki, iki mühitin ayrılma müstəvisinə mail yönəlmiş paralel şüalar dəstəsi bir mühitdən digərinə keçərkən maillik bucağını dəyişdirir. İşığın yayılma istiqamətinin onun sürətinə təsir etmədiyi cisimlərdə α düşmə bucağı sinusunun β sınma bucağı sinusuna olan nisbəti sabit təzyiq və temperaturda sabit kəmiyyətdir (n):
sin sin
Quru maddənin bu üsulla təyini əsasən mayeşəkilli qida məhsullarına tətbiq edilir. Bunun üçün müxtəlif tipdə olan refraktometrlərdən istifadə olunur. Yemişan boyağı ekstraktının quru maddəsini təyin etmək üçün RL və URL tipli refraktometrlər daha sərfəlidir. Refraktometr vasitəsilə quru maddənin təyini aşağıdakı kimi aparılır: Sağanağı prizma ilə birlikdə yuxarıya qaldırır və təmiz şüşə çubuqla aşağı prizmanın səthinə quru maddəsi təyin ediləcək boyaq maddəsi salırlar, sonra maddənin üstünü digər prizma ilə örtürlər. Daha sonra baxış sahəsinin işıqlandırılma dərəcəsinə okulyara baxmaqla nəzər yetirirlər. Bu zaman kompensatoru kiçik qol vasitəsilə elə vəziyyətə gətirirlər ki, işıq və kölgənin ayrılma sərhədi kifayət qədər kəskin olsun, bundan sonra refraktometrin göstərişlərin qeyd edirlər və temperaturu hökmən göstərirlər. Analiz qurtardıqdan sonra prizmaların səthini suda və ya spirtdə azca isladılmış
pambıqla silib təmizləyirlər. Paralel aparılan hesablamalar arasındakı fərq 0,2%- dən artıq olmalıdır. Boyaq maddəsi istehsalı üçün nəzərdə tutulan yemişan xammalının əsas göstəricilərindən biri də ümumi turşuluqdur. Ümumi turşuluğu aşağıdakı qaydada təyin edirlər. Orta sınaq nümunəsini (20 qram) texniki-kimyəvi tərəzisində stəkanda və ya çini kasada 0,01 qram dəqiqliklə çəkib, itkisiz olaraq (distillə edilmiş isti su ilə) yumaqla 250 ml-lik ölçü kolbasına qıf vasitəsilə keçirirlər. Kolbaya təqribən 4 3 hissəsinə qədər isti halda (80 0 C) distillə edilmiş su əlavə edib, yaxşıca çalxalıyır və 30 dəqiqə gözləyirlər. Sonra kolbanı su kranının altında otaq temperaturuna qədər soyudub, üzərinə nişanlanmış yerə çatıncayadək distillə edilmiş su əlavə edib və ağzını tıxacla qapayıb, yaxşıca qarışdırırlar. Sonra mayeni qırışlı quru süzkəcdən quru stəkana və ya kolbaya süzür, pipet ilə 50 ml filtrat götürüb, tutumu 200 – 250 ml olan konusvari kolbaya tökür, üzərinə 3 – 5 damcı fenolftaleinin spirtdə 1 %-li qələvi məhlulu ilə titrləyirlər. Yemişan boyağı moruğu rəngdə olduğundan titrləmənin sonunu həssas lakmus kağızı ilə müəyyən edirlər. Ümumi turşuluğu müvafiq turşuya görə faiz ilə (X) ifadə edirlər. Hesablama aşağıdakı düsturla aparılır:
100
5 ; Burada: n – 0,1 n qələvi məhlulunun sərf edilən millilitrlərinin sayı; k – müvafiq turşuya görə hesablama əmsalı (alma turşusuna görə- 0,0067; limon turşusuna görə – 0,0064; çaxır turşusuna görə – 0,0075 və s. hesablanır). a – sınaqdan keçirilən maddənin sınaq çəkisi və götürülən həcmidir.
Təbii yemişan boyaq maddəsinin keyfiyyətini xarakterizə edən göstəricilərindən birisi də şəkərlərdir. Şəkərlərin təyini üçün müxtəlif üsullar
mövcuddur. Bu üsullar içərisində ən geniş yayılmış üsullardan biri ferrosianid üsuludur.
Şəkərləri kalium-dəmir 3-heksasianid ilə oksidləşdirdikdə həmin duz, kalium-dəmir 2-heksasianidə (sarı qan duzuna) reduksiya olunur: C 6 H 12 O 6 +6K 3 Fe(CN) 6 +6KOH = COOH–(CHOH) 4 –COOH + K 4 Fe(CN) 6 +4H 2 O Müəyyən konsentrasiyalı kalium-ferrosianidin qələvidə məhlulunu bir indikator kimi göstərilən metilen abısının iştirakı ilə, tədqiq edilən yemişan boyağı məhlulu ilə titrləyirlər. Yoxlanılan məhlulda şəkərlərin konsentrasiyası 2% ilə 0,1% arasında olmalıdır. Birinci analiz təqribi hesab edilir. 100 ml-lik konusvari kolbaya 20 ml K 3
6 ] məhlulu və 5 ml NaOH məhlulu tökürlər. Şəkərlərin konsentrasiyası 0,25 %-dən azdırsa 10 ml K 3 [Fe(CN) 6 ] məhlulu və 2,5 ml NaOH məhlulu götürülər. Kolbadakı məhlulların üzərinə bir damcı metilen abısı salıb qarışığı tor üzərində qaynayıncaya qədər qızdırır və qaynayan məhlulu yoxlanılan məhlul ilə titrləyirlər. Titrlənməni aramla aparıb, hər dəfə bir neçə saniyə ara verməklə bir damcı əlavə edirlər, metilen abısının rəngi itdiyi anda isə titrləməni dayandırırlar. Son titrləmədə K 3 [Fe(CN) 6 ] və NaOH məhlullarının qarışığına büretdən yoxlanılacaq məhlulu tökürlər. (təqribi analizdə sərf edilmiş həcmdən 0,2-0,3ml az tökmək lazımdır). Sonra qarışığı 0,75 – 1 dəqiqə ərzində qaynama temperaturuna qədər qızdırıb 1 dəqiqəyə yaxın qaynadırlar, bundan sonra üzərinə 1 damcı metilen abısı əlavə edib, lampanın alovunu azaldır və metilen abısının rəngi itənə qədər büretdən damcı-damcı məhlul salmaqla tamam titrləyirlər. Analiz nəticələrini aşağıdakı düstürla hesablayırlar: b a b K X 10 ) 035 , 0 12 20 ( Burada: X – şəkərin miqdarı, %-lə, b – titrləmədə əlavə edilən şəkərin həcmi, ml-lə, k – hazırlanmış K 3 [Fe(CN) 6 ] məhlulu üçün həmin duzun düz 1%-li məhlula görə düzəliş əmsalı, a – durulaşdırma amilidir.
Təbii yemişan boyaq maddəsinin əsas göstəricisi onun tərkibində olan rəng maddələridir. Ümumiyyətlə boyaq və aşı maddələrini Neybauer və Levental üsulu ilə kimyəvi metodla təyin edirlər. Lakin bu üsulla boyaq maddələrini dəqiq təyin etmək çətin olur. Buna görə də boyaq maddələrinin miqdarını fiziki üsullarla cihazların köməyilə təyin edirlər.
Rəng xarakteristikası üçün Beynəlxalq şüalandırma komissiyası tərəfindən 1932-ci ildə 3 əsas (göy, yaşıl, qırmızı) rəngə əsasən rəng maddələrinin təyin edilməsi qəbul edilmişdir. Qırmızı rəng – 700 nm, yaşıl rəng – 546,1 nm, göy rəng – 435,8 nm dalğa uzunluğuna uyğun gəlir.
Spektrofotometrin köməyi ilə bu 3 rəng sərhədində olan rənglərin intensivliyi təyin edilərək 400-dən 700 nm dalğa uzunluğunda spektral əyrilər qurulur.
Yeyinti məhsullarının rəngini təyin edərkən C-işıq mənbəyindən istifadə edirlər.
X, Y, Z-in qiymətlərini məhluldan keçən və əks olunan şua spektrinə əsasən Qardi koordinat sistemi əsasında təyin edilir. Koordinatlara uyğun gələn dalğa uzunluqlarının qiyməti aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. Tədqiq edilən məhluldan keçən və əks olunan şuanın faizlə miqdarı təyin edildikdən sonra cədvəldə verilmiş X, Y, Z koordinatlarının qiymətləri ayrılıqda toplanır və 0,0980, 0,1000, 0,11814 və ya 0,03269, 0,03333, 0,3938 çevirmə əmsallarına vurulur, alınmış nəticələr Z Y X X X 1 və Z Y X Y Y 1 kəmiyyətlərinin təyin edilməsi üçün istifadə edilir.
Yüklə 0,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|