Şübhəli qatqılar: E125, 141, 150, 153, 171, 172, 173, 240, 241, 477, 605,
E220, 221, 222, 223, 224, 338, 339, 340, 341, 250,251; 460, 461, 466;
407 (mədə və bağırsaq xəstəliyi yaradır);
E200 (orqanizmdəki B
12
vitamini məhv edir);
320, 321 (ürək xəstəlikləri, damar sərtliyi, sıxılma yaradır).
Təhlükəli qatqılar: E102, 120, E311, 312 – nevroloji xəstəliklər
yaradır.
Xərçəng yaradan qatqılar: E102, 110, 123, 124, 131, 142, 210, 211,
213, 214, 215, 216, 217,
E211 - sodium benzoat maddəsi ketçuplarda vardır.
E123, E110 maddəsindən istifadə etmək ABŞ, İngiltərə, Fransa,
Almaniya, Rusiya, Yaponiya və s. ölkələrdə qadağan edilmişdir. Lakin
Türkiyədə rəngli şokolad və qaymaqlı biskivitlərdə istifadə edilir. Xərçəng riski
yaradan ən təhlükəli qatışıq isə E330-dur. Demək olar ki, bütün hazır qidaların
tərkibində vardır.
Bütün yuxarıda qeyd edilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, insanların
sağlamlıqlarının qorunması, yaşadıqları orta ömr göstəricisinin yüksəldilməsini
reallığa çevirmək məqsədi ilə, çalışmaq lazımdır ki, qida sənayesinin bütün
sahələrində istifadə olunan qatqılar arasında təbii mənbələrdən alınan qatqılara
üstünlük verilsin.
Məlumdur ki, qida əlavələri ən çox körpə (südəmər) və azyaşlı uşaqlara
təsir edir. Kimyəvi mənşəli maddələr və qatqı maddələri xüsusilə uşaqların
orqanizminə mənfi təsir göstərir. Belə ki, bu komponentlər allergiyaya meyilli
uşaqlarda astma, eləcə də müxtəlif allergik xəstəliklərin, xərçəngin\\ xəstəliyinin
yaranmasına səbəb ola bilir.
İngiltərədə aparılan araşdırmalara görə, qatqı maddələri bəzi uşaqlarda
hiperaktivliyə səbəb olur.
Alimlər araşdırıblar ki, xüsusilə meyvəli içkilərdə istifadə edilən süni
rəngləndirici və süni qatqı maddələri kiçik yaşlı uşaqlara (3 – 9 yaş arasındakı)
pis təsir edir. İngiltərədə qida məhsullarının tərkibindəki maddələrin standart
göstəricilərinə nəzarət edən təşkilat yemək və içkilərdəki qatqı maddələri ilə
uşaqlarda müşahidə edilən hiperaktiv davranışlar arasında xüsusi bir əlaqənin
olduğunu aşkar ediblər.
Araşdırmaya görə, tərkibində E 110, E 112, E 102 və E 124 kimi boyaq və
qoruyucu qatqıların olduğu meyvəli içkilər uşaqlarda gözlə görülən davranış
fərqliliklərinə gətirib çıxarır.
“E” kodlu qatqı maddələrinə nümunə olaraq spirtsiz içkilərdən tutmuş
ketçuplara qədər bir çox qida məhsullarının rəf ömrünü iki ilə qədər uzadan E
211 kodlu natrium benzoat; dondurma, şəkər və biskvitlərdə istifadə edilən E
102 kodlu tartrazin; şəkərlərə əlavə olunan E 104 kodlu kinolin sarısı; qatıq, cem
kimi qidalara qatılan E 110 kodlu kimi maddələr sıralana bilər.
Boyaq maddəsi kimi istifadə edilən qida əlavələrindən bəziləri astma,
dəridə səpinti, hiperaktivlik və miqren xəstəliyinə yol aça bilir. İstifadəsinə icazə
verilən rəngləndiricilər, ölkədən ölkəyə dəyişə bilər. Məsələn, Norveç və İsveç
kimi ölkələrdə, qida məhsullarının tərkibindəki bütün süni boyaq maddələrinin
istifadəsini birmənalı olaraq qadağan etmişlər.
3.2. Yemişan xammalından ekoloji təmiz təbii boyaq maddəsinin
alınması texnologiyası
Yemişan bitkisinin giləmeyvələri də, təbiətdə yabanı halda yetişən itburnu
(dərgil), kəndalaş, şirin biyan və bu kimi bir sıra digər meyvələr kimi, tərkibində
mövcud olan qida məqsədli təbii, ekoloji cəhətdən sağlam olan boyaq maddələri
ilə zəngindir.
Yemişan meyvəsi qiymətli qida xammalı sayılır və bu xammaldan qida
məqsədli ekoloji təmiz təbii boyaq maddəsinin alınması texnologiyası, digər
yabanı halda yetişən və ya mədəni halda yetişdirilən boyaq bitkilərindən təbii
boyaq maddəsinin alınması texnologiyalarından həm mürəkkəbliyinə və həm də
alınma üsullarına görə fərqlənir.
Tərkibindəki boyaq maddələrinin mövcud miqdarına görə yemişan bitkisi
meyvələrinin kəndalaşdan geri qalmasına baxmayaraq, alınan boyaq maddəsinin
keyfiyyət göstəricilərinə və eləcə də zərərsizliyinə görə xeyli üstünlük təşkil
edir. Kəndalaş xammalının qara meyvələrindən mövcud texnologiya əsasında 35
– 55 % qatılıqda ekstrakt halında, “moruğu” rəngli təbii boyaq maddəsi alınır.
Kəndalaşdan fərqli olaraq yemişan xammalından ekoloji təmiz təbii boyaq
maddəsinin alınmasının bir neçə üsulu mövcuddur.
Nəzəri cəhətdən tədqiq etmək məqsədi ilə apardığımız araşdırmalar
nəticəsində yabanı halda yetişən yemişan giləmeyvələrindən insan orqanizmi
üçün tamamilə zərərsiz, ekoloji cəhətdən sağlam olan təbii boyaq maddəsinin
alınmasının bir neçə üsulu sınaqdan çıxarılaraq, daha optimal olan üsul müəyyən
olunmuşdur.
Yabanı halda yetişən yemişan xammalından ekoloji cəhətdən sağlam olan
təbii boyaq maddəsinin alınması texnologiyasına keçməzdən əvvəl, ilk növbədə
yemişan xammalının kimyəvi tərkibi tədqiq edilir.
Qəbul
Saxlama (0 – 1
0
C)
Yoxlama və sortlaşdırma
Yuma
Toxumun ayrılması
Ekstraksiya
Qurutma
Çökdürmə
Vakuumda
qatılaşdırma (55%)
Qablaşdırma
Saxlama
Kütlənin sürtkəcdən
keçirilməsi
Suyun əlavə edilməsi
Süzmə
Vakuumda qatılaşdırma
Qablaşdırma
Saxlama
Soyutma
Üyütmə
Ələkdən keçirmə
Qablaşdırma
Saxlama
YEMİŞAN
XAMMALI
Sxem 1. Yemişan xammalından ekoloji təmiz təbii
boyaq maddəsi alınmasının texnoloji sxemi.
Aparılan elmi araşdırmalar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, yabanı
halda yetişən yemişan giləmeyvələrinin tərkibində 14 – 15 %-dək həll olan quru
maddələr, 11 – 13 % karbohidratlar, 12 %-dək aşı maddələri, 210 mq%-dək
karotinoidlər, 0,5 – 0,7 civarında kül maddələri, 0,6 – 0,8 %-dək E vitamini, 45
– 60 mq% həddində C vitamini (askorbin turşusu), 15 – 17 % dək boyaq
maddələri, çoxlu miqdarda makro- və mikroelementlər vardır. Bunlardan başqa
yemişan giləmeyvələrinin tərkibi bəzi flovonoidlər və efir yağları ilə də
zəngindir.
Boyaq maddəsi istehsal etmək üçün nəzərdə tutulan yemişan xammalının
səhər tezdən başlamaqla yığılması məqsədəuyğundur. Bununla yanaşı, yığım
zamanı giləmeyvələrin nisbətən az zədələməsinə çalışmaq lazımdır. Yemişan
bitkisinin ağacı tikanlı olduğundan, onun meyvələrinin yığılaraq tədarük
edilməsi prosesi çətin əməliyyatlardan sayılır.
Toplanıb tədarük edildikdən sonra yabanı yemişan giləmeyvələrinin
emala qədər saxlanma müddəti, standartın tələblərinə müvafiq olaraq 3 – 5
sutkadan çox olmamalıdır.
Hər yemişan kolundan orta hesabla 3 – 5 kq və bəzən məhsuldar illərdə 7
kq-dək yemişan giləmeyvəsi toplamaq mümkündür. Tədarük edilmiş yabanı
yemişan giləmeyvələri emal müəssisələrinə kip toxunmuş səbətlərdə, ara
məsafələri olmayan taxta yeşiklərdə və yaxud da plastik materialdan hazırlanmış
xüsusi taralarda daşınır. Tədarük edildikdən sonra yemişan giləmeyvələrinin
emala qədər saxlanma müddəti 3 – 5 sutkadan çox olmamalıdır. Əgər emala
edilənə qədər yemişan xammalının saxlama müddəti 5 sutkadan çox olarsa, bu
zaman xammalın tərkibinə daxil olan boyaq tərkibli birləşmələrin parçalanması
baş verə bilər və bunun nəticəsində də onların miqdarının azalması müşahidə
olunar. Buna görə də boyaq maddəsi istehsal edərkən yemişan xammalını coyuq
şəraitdə, yəni 0 – 1
0
C istilik rejimində saxlamaq lazımdır. Belə şəraitdə yemişan
xammalını bir ayadək saxlamaq olar. Yemişan xammalından təbii boyaq
maddəsinin emalı yuxarıdakı 1 – ci sxemdə göstərilən texnoloji əməliyyatlardan
ibarət olan texnoloji sxem üzrə həyata keçirilir.
0
5
10
15
Avqyst
Sentyabr
Oktyabr
1 – Qırmızı yemişan
2 – Qara yemişan
1
2
1
2
Şəkil 3. Qırmızı və qara yemişan meyvələrində boyaq
maddəsinin toplanma dinamikası
Texnoloji sxemdən göründüyü kimi yemişan xammalından boyaq
maddəsinin alınmasının 3 üsulu tədqiq edilmişdir.
3 – cü şəkildə qırmızı və qara rəngli yabanı yemişan meyvələrində boyaq
maddələrinin avqust, sentyabr və oktyabr aylarında toplanması dinamikasının
qrafiki ifadəsi göstərilmişdir.
Qənnadı sənayesində istifadə etmək məqsədi ilə yabanı yemişan
xammalından ən çox ekstrakt halında alınmış boyaq maddəsi, digər qida
sənayesi sahələrində isə həm ekstrakt və həm də toz halında istehsal edilmiş
boyaq maddələri geniş miqyasda istifadə edilir. Məhz bu baxımdan, yabanı
yemişan giləmeyvələrindən müxtəlif çeşidlərdə, ekoloji cəhətdən sağlam olan
təbii boyaq maddələri istehsalını həyata keçirmək kifayət qədər yüksək praktiki
və elmi əhəmiyyət kəsb edir.
3.2.1. Yemişan xammalından boyaq maddəsi alınmasının
texnoloji sxeminin əsaslandırılması
X a m m a l ı n q ə b u l u. Qida sənayesinin müxtəlif sahələrində
(konserv məhsulları, makaron və qənnadı məmulatları, qida konsentratları və
digər məhsullar istehsalında) olduqca vacib komponent kimi istifadə edilən
yemişandan alınan ekoloji cəhətdən sağlam olan təbii boyaq maddəsi istehsalı
üçün xammal qismində çıxış edən yabanı yemişan giləmeyvələri emal
müəssisəsinə soyuducu sistemləri ilə təchiz edilmiş xüsusi avtomaşınlarda
daşınır. Emala daxil olmuş yemişan xammalı ilk növbədə laboratoriyada texniki
– kimyəvi analizdən keçirilir. Tərkibində həll olan quru maddələrin və
flavonoidlərin miqdarı xüsusi tələblərə cavab verən yabanı yemişan xammalı
ekoloji cəhətdən sağlam olan təbii boyaq maddəsi almaq üçün yararlı sayılır.
S a x l a m a. Yabanı yemişan xammalının bir hissəsi birbaşa emal
prosesinə, digər hissəsi isə saxlanılmaq üçün soyuducu kamera ilə təchiz edilmiş
anbara ötürülür. Yemişan xammalının saxlanılmasında əsas məqsəd, boyaq
maddəsinin emalı üçün planlaşdırılan texnoloji axın xəttinin xammalla fasiləsiz
olaraq təchiz etməkdən ibarətdir. Xammalın emala qədər olan müddət ərzində
saxlanılması temperaturu 0 – 1
0
C təşkil edir. Yabanı yemişan xammalının
saxlanılması zamanı onun tərkibinə daxil olan qlükozidlərin bir hissəsi şəkərlərə
parçalanır və bunun nəticəsində boyaq maddəsinin acı dada malik olmasının
qarşısı alınır.
Yemişan xammalı soyuducu anbarda taxta və yaxud plastik kütlədən
hazırlanmış xüsusi yeşiklərdə qablaşdırılıb, ştabel halında üst – üstə yığılaraq,
aralarında 80 sm məsafə təmin edilməklə saxlanılır. Qeyd etmək lazımdır ki,
yemişan xammalı emala qədər soyuducuda, 0 – 1
0
C istilik həddində 30
sutkayadək saxlanıla bilər.
Y o x l a m a v ə s o r t l a ş d ı r m a. Ekoloji cəhətdən sağlam
olan boyaq maddəsi istehsal etmək üçün yemişan xammalı xüsusi tələblərə
cavab verməlidir ki, bu tələblər də qüvvədə olan müvafiq standartla tənzimlənir.
Meyvənin toxum hissəsi lət hissədən asan ayrılmalıdır. Bunun üçün
yoxlama və sortlaşdırma əməliyyatı aparılır. Yemişan xammalının yoxlanması
lentli nəqletdirici üzərində həyata keçirilir. Bu zaman kondisiyaya uyğun
gəlməyən meyvələr kənar edilir. Sortlaşdırma zamanı isə eyni rəngə və ölçüyə
malik meyvələr seçilir. Xammalın sortlaşdırılması əl ilə yaxud da maşın
vasitəsilə yerinə yetirilir. Avtomatik axın xəttlərində xammalın seçilməsi
məqsədi ilə kompüterlə təchiz edilmiş avtomatik fəaliyyət göstərən
qurğulardan da istifadə etmək olar. Bu iş, əsasən xammalın tərkibində olan
boyaq maddəsinin intensivliyinə görə aparılır. Bu proses xüsusi spektrdə və
dalğa uzunluğunda aparılır. Bu prosesin yerinə yetirilməsində əsas məqsəd
növbəti əməliyyata yetişməmiş və keyfiyyətsiz xammal fərdlərinin düşməsinin
qarşısını almaqdır.
Y u m a . Texniki yetişkənlik dərəcəsində tədarük olunan yabanı yemişan
giləmeyvələri kifayət qədər yumşaq konsistensiyalı xammal növü olduğundan,
onların yuyulması əməliyyatı ventilyatorlu KMB markalı yuyucu maşın
vasitəsilə həyata keçirilir. Yuma əməliyyatı zamanı yemişan xammalı səthində
olan kənar qarışıqlardan, toz və mikroorqanizmlərdən təmizlənir. Təmiz
yuyulmuş xammal elevator vasitəsilə yoxlama əməliyyatlarına ötürülür
Ş Ə K İ L 4
1 – Soyuducu anbar; 2 – Lentli nəqletdirici; 3 – Ventilyatorlu yuma maşını; 4 – Lentli-
Qyoxlama nəqledicisi; 5 – Qazboynu elevator GQS-1; 6 – Dubleks sürtkəc maşını; 7 –
Çökdürücü tutum; 8 – Mərkəzdənqaçma nasosu; 9 – Tutum; 10 – Vakuum buxarlandırıcı
aparat; 11 – Plunjerli nasos; 12 – Avtomat doldurucu; 13 – Qapaqbağlayan maşın; 14 –
Lövhəli nəqletdirici; 15 – Stol; 16 – Hazır məhsul anbarı.
Şəkil 4. Ekstrakt halında yemişan boyağı istehsal edən axın xəttinin texnoliji sxemi
Y o x l a m a. Yuma posesi zamanı zədələnmiş meyvələri kənar etmək üçün
xammal KİT markalı lentli nəqletdirici üzərində müayinədən keçirilir.
Yoxlanmış xammal toxum hissənin lət hissədən ayrılması məqsədi ilə növbəti
sürtkəcdən keçirmə əməliyyatına ötürülür. Ümumiyyətlə yemişan xammalının
toxumunun ayrılması üçün xüsusi maşın yoxdur. Buna görə də mövcud sütkəc
maşınının işçi orqanı olan dairəvi torun məsamələrinin diametrini dəyişməklə bu
əməliyyatı aparmaq mümkündür.
S ü r t k ə c d ə n k e ç i r m ə. Yabanı yemişan giləmeyvələrinin toxum
hissəsini lət hissədən ayırmaq üçün “dupleks” tipli sürtkəc maşını tətbiq edilir.
Düzdür, toxum hissə ayrılarkən özü ilə müəyyən qədər boyaq maddəsinin
itməsinə səbəb olur, lakin bu halın baş verməməsi üçün lət hissədən ayrılmış
toxumların az miqdarda 35 – 40 0C istilikli su ilə yaxalanması tətbiq edilə bilər
ki, sonra da bu məhlulu hazır lət hissəyə əlavə etmək mümkündür. Sürtkəcdən
keçirilmiş yemişan giləmeyvələrinin lət hissəsi xüsusi tutuma toplanır.
Ç ö k d ü r m ə. Alınmış yemişan kütləsinə temperaturu 35 – 40
0
C
olan su əlavə edilərək qarışdırılır. Sonra kütlə 24 saat ərzində çokdürülür.
Məhlul hissə çökmüş hissədən ayrıldıqdan sonra vakuum aparata vurulur və
burada 55 % qatılığadək qatılaşdırılır. Boyaq maddələri ilə zəngin məhlul
hissənin qatılaşdırılması prosesi 3 mərhələdə aparılır.
V a k u u m q a t ı l a ş d ı r m a (b u x a r l a n d ı r m a). Vakuum –
aparatının yemişan məhlulu ilə yüklənməsi üçün aparatın daxilində 400 mm civə
stünu təzyiqinə bərabər vakuum yaradılır. Buxarlandırma prosesi 3 mərhələdə
aparılır. Hər mərhələdən sonra 10 dəqiqə ərzində aparata daxil olan buxar kəsilir
və məhsul soyudulur. Buxarlandırma zamanı vakuum aparatın daxilində təzyiq
60 mm civə sütunu (8 kPa) səviyyəsində olmalıdır.
Hər buxarlandırma prosesindən sonra boyaq maddəsinin tərkibindəki həll
olan quru maddələrin miqdarı refraktometr vasitəsilə təyin edilir. Buxarlandırma
prosesləri arasındakı dayanmalar zamanı aparatın daxilindəki kütlənin
temperaturu 75 – 78
o
C olmalıdır. Buxarlandırma prosesinin sonuna yaxın
vakuum aparatın daxilində təzyiq 200 – 220 mm c. st. (72 –74 kPa) səviyyəsinə
çatdırılır. Bu zaman qızdırıcı buxarın təzyiqi 1,2 – 2,0 kq/sm
2
(120 – 200 kPa)
olmalıdır. Buxarlandırma prosesinin qurtarmasını, məhsulun quru maddəsinin
miqdarının 55 %-ə çatdığını refraktometrlə təyin etdikdən sonra müəyyən
edirlər. Bu zaman aparatın vakuum nasosu dayandırılır. Aparatın daxili təzyiqi
xarici təzyiqlə bərabərləşəndən sonra aparatın qapağı açılır, məhlul soyudulur və
qablaşdırılır.
M ə h s u l u n q a b l a ş d ı r ı l m a s ı. Bu əməliyyat avtomat
qablaşdırıcı maşın vasitəsilə 3 yaxud da 10 litrlik şüşə qablarda, və yaxud da 50
litrlik poletelen və ya taxta çəlləklərdə yarımavtomat qurğunun köməyi ilə
həyata keçirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, ekoloji sağlam yabanı yemişan boyaq
maddəsi ekstraktının qablaşdırılması, onun təyinatı nəzərə alınmaqla
aparılmalıdır. Qənnadı sənayesində istifadə məqsədi ilə 3 və 10 litrlik şüşə
taralarda qablaşdırılması daha əhəmiyyətlidir.
S a x l a m a. Sənayedə istifadə edilmək üçün tam hazır vəziyyətə
salınmış yemişan boyağı ekstraktı aşağı temperaturlu (0 – 10
o
C) və yaxşı
ventilyasiya edilən (havalandırılan) anbarlarda saxlanmalıdır. Belə şəraitdə
saxlanılan boyaq maddəsinin rəngləmə qabiliyyəti uzun müddət ərzində öz
keyfiyyətini stabil saxlayır və xarab olmur. Yabanı yemişan xammalından
ekstrakt (konsentrat) halında boyaq maddəsinin alınmasının texnoloji sxemi 4 –
cü şəkildə göstərilmişdir. Yemişan xammalından toz halında boyaq maddəsinin
alınma texnologiyasının ekstrakt halında boyaq maddəsinin alınması üsuluna
nisbətən bəzi üstünlükləri vardır. Hər iki üsulun ilk texnoloji əməliyyatları bir –
birinə uyğundur. Lakin tozşəkilli boyaq maddələrinin alınması üçün ekstrakt
halında olan boyaq maddəsi qurutma əməliyyatından keçirilir. Tətbiq olunan
qurutma üsulundan asılı olaraq, boyaq maddəsinin istehsalı texnologiyası da
kiçik müxtəlifliklərlə bir – digərindən fərqlənir.
Y e m i ş a n e k s t r a k t ı n ı n t u n e l t i p l i q u r u d u c u d
a q u r u d u l m a s ı. Bu əməliyyat boyaq maddəsi istehsalı texnologiyasında
əsas texnoloji əməliyyatlardan sayılır. Qurutma prosesi qurutma rejimindən asılı
olaraq müxtəlif müddətlərdə başa çatır. Əgər qurutma zamanı quruducuda
temperatur 70 –75
o
C olarsa bu zaman qurutma prosesi 6 – 8 saat, temperatur 50
– 65
o
C olarsa qurutma müddəti 8 – 12 saat davam edəcəkdir. Qurutma prosesini
tunel tipli quruducularda aparılmasının həm üstün həm də mənfi cəhətləri vardır.
Belə ki,bu tipdən olan quruducularda aparılan qurutma zamanı boyaq
maddəsinin keyfiyyət göstəriciləri nisbətən aşağı olur. Temperaturun yüksəlməsi
nəticəsində məhsulun tərkibində olan C vitamininin bir hissəsi parçalanır.
Alınan boyaq maddəsinin boyama intensivliyi də aşağı olur. Buna görə də boyaq
maddəsinin keyfiyyətli alınmasına nail olmaq üçün vakuum qurutma üsulunun
tətbiqi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Şkaf tipli vakuum-quruducusunda yemişan boyaq maddəsinin alınması
üçün aparılan tədqiqatlar göstərilmişdir ki,alınan boyaq maddəsinin rəng
göstəriciləri təbii rəngə uyğun olmuş, kimyəvi tərkibi çox cüzi dəyişmişdir.
Buna səbəb qurutma rejiminin vakuumda aşağı olmasıdır. Qurutma prosesi
zamanı şkafın daxilində 10
2
atmosfer təzyiqinin, yəni vakuumun yaradılması,
qurutma prosesinin 35 – 40
o
C istilik həddində aparılmasına imkan verir və
bunun nəticəsində, əldə olunan təbii yemişan boyaq maddəsinin keyfiyyət
göstəriciləri xeyli yüksəlir. Bu üsulun mənfi cəhəti ondan ibarətdir ki, qurutma
müddəti uzun olur (12 – 14 saat), enerji sərfi isə çoxalır.
Yemişan xammalından təbii boyaq maddəsinin istehsalı üçün əhəmiyyət
kəsb edən qurutma üsullarından biri də püskürmə ilə qurutma üsuludur. Bu üsul
ən çox quru süd istehsalında tətbiq edilir. Vakuumda qatılaşdırma üsulu ilə
alınmış 55 %-li yemişan boyaq maddəsi ekstraktı püskürmə üsulu ilə
qurudulduqdan keyfiyyətli boyaq maddəsi alınır. Bu üsulun əsas üstünlüyü
ondan ibarətdir ki, əvvəlki üsullardan fərqli olaraq qurutma müddəti nisbətən
qısa olur. Lakin püskürmə üsulu ilə boyaq maddəsi qurudulduqdan sonra onun
tərkibində 14 – 22 % nəmlik qalır. Bu nəmliyi azaltmaq üçün alınmış məhsul
təkrarən lentli quruducuda qurudularaq nəmliyi 5 – 7 %-ə qədər endirilir.
Q a b l a ş d ı r m a. Ekstrakt halında boyaq maddəsi avtomat
qablaşdırıcı maşın vasitəsilə, tutumu 3 litr və 10 litr olan şüşə taralarda
qablaşdırılır. Uzaq məsafəyə göndərilməsi nəzərdə tutulan təbii yemişan boyaq
maddəsi isə tutumu 25 – 50 litr olan polistilen çəlləklərdə qablaşdırılır. Toz
halında istehsal edilən təbii yemişan boyaq maddəsi isə polietilen kisələrdə, və
yaxud da içərisinə xüsusi materialdan mina qatı çəkilmiş 5 – 10 kq-lıq xüsusi
taralarda qablaşdırılaraq, ağzı hermetik bağlanılır.
S a x l a m a. Ekstrakt halında olan təbii yemişan boyağının saxlandığı
hazır məhsul anbarın temperaturu 8 – 15
o
C təşkil etməklə, fasiləsiz olaraq
ventilyasiya edilməlidir. Yabanı yemişan xammalından toz halında istehsal
edilmiş təbii boyaq maddəsinin saxlandığı anbarın temperaturu 15 – 18
o
C
olmaqla nəmliyi 70 %-dən çox olmamalıdır. Belə şəraitdə saxlanılan hazır
məhsul uzun müddət xarab olmur və keyfiyyət göstəricilərini yaxşı saxlayır.
Ekstraktın tərkibində quru maddənin miqdarı (refraktometrlə), %-lə az
olmayaraq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55,0
Turşuluq(alma turşusuna hesablanmış), %-lə az olmayaraq . . . . 5,80
I növdən olan ekstraktda %-lə, çox olmayaraq:
Sulfit anhidiridinin miqdarı . . . . . . . . . . . . . . . .0,05
Pektinin miqdarı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,30
Sorbin turşusunun miqdarı . . . . . .. . . . . . . . . . . 0,10
1 kq ekstraktda ağır metal duzlarının miqdarı, çox olmayaraq:
Qalay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 mq
Mis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 mq
1 ton təbii yemişan boyaq maddəsi istehsalı üçün xammalın sərf norması
Dostları ilə paylaş: |