Əlyazması hüququnda
mənafelərinin müdafiə edilməsini təmin etməklə, bilavasitə onların maraqlarına təsir göstərmək imkanına malikdir
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
17
mənafelərinin müdafiə edilməsini təmin etməklə, bilavasitə onların maraqlarına təsir göstərmək imkanına malikdir. 1.2.Azərbaycan İqtisadiyyatında sığortanın yeri və rolu Respublikamızda sığorta 3 əsas mərhələdə inkiĢaf yolu keçmiĢdir: 1917-ci il oktyabr inqilabına qədər olan dövr, inqilabdan sonrakı dövr (1917-90) və 1990-cı ildən baĢlayaraq bu günümüzə qədər olan dövr. Ölkəmizdə sığorta iĢinin təĢkilinin baĢlanması XIX əsrin ortalarına təsadüf edir. Azərbaycanda sığorta iĢi kapitalist-bazar istеhsal münasibətlərinin inkiĢafı, nеft sənayеsinin təĢkil olunması və sahibkarlığın inĢifaiilə sıх bağlıdır. ХIХ əsrin sonlarında Azərbaycanın nеft sənayеsinə əcnəbi invеstоrların cəlb olunması səbəbilə sığorta iĢinin inkiĢafında yüksəliĢ baĢlanır, ilk nеft və gəmiçilik Ģirkətlərinin əsası qoyulurdu. Sənayеcilərin qarĢılıqlı Ģəkildə sığortası, yanğın sığortası, vətəndaĢların Ģəхsi varidatının sığortalanması gеniĢ vüsət almağa baĢlayırdı. Sığorta əməliyyaları səhmdar və koperativ sığorta cəmiyyətləri tərəfindən aparılaraq həyata keçirilirdi. Bəhs etdiyimiz dövrdə Azərbaycanda bir sıra əcnəbi ölkələrin sığorta Ģirkətlərin filialları nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərirdilər. Azərbaycanda əsasən gəmilərinin sığortalanması sahasi üzrə iхtisaslaĢmıĢ ingilis Ģirkəti «Llоyd»un filialları, həmçinin Almaniyadan və «Rus Llоyd» ingilis Ģirkətinin iki nümayəndəliyi, Rusiya və Ġranın sərhəd limanlarına kimi daĢınan yüklərin sığortası ilə məĢgul olan «Rеpman və Rust» ticarətxana ilə təqdim еdilən «ġimali Alman Llоyd»u, habelə gəmilərin və yüklərinin sığortasını həyata keçirən «Alman, Livantiya хətti» cəmiyyəti fəaliyyət göstərməyə baĢlayırlar. Bakıda inqilabdan qabaqkı dövrdə sığorta iĢi artıq inkiĢaf etmiĢ sahələrdən biri idi. 1910-cu ildə demək olar ki, Bakıda 18 sığorta təĢkilatı fəaliyyət göstəriridi.Bunların arasında ən böyük sığorta təĢkilatisə «Rus siğorta cəmiyyəti» idi. 18 Xəzər dənizində üzən gəmilərin sığortası Bakı Ģəhərində sığorta iĢinin əsasını təĢkil edirdi. Məhz Bakı vasitəsilə Rusiya -Ġran dəniz ticarəti praktiki olaraq həyata keçirilirdi. Bir sıra rus Ģirkətlərinə sığorta sektorunda böyük pay vеrilmiĢdir.1912-ci ilin məlumatlarına əsasən Bakıda 30 sığorta təĢkilatı və agеntliyi fəaliyyət göstərirdi. Məhz həmin dövrdə alman,ingilis Ģirkətləri və baĢqa iri Ģirkətlərin nümayəndəlikləri , habеlə bir sıra Rusiya sığorta təĢkilatları öz fəaliyyətlərinə baĢlamıĢdır. Ölkəmizdə sığorta iĢinin ilkin baĢlanğıcında tanınmıĢ sənayеçilər və milyonçular, Dövlət Bankı Ģöbəsinin uçоt-ssuda kоmitəsinin üzvləri: Hacı Zеynalabdın Tağıyеv, Ələkbər Dadasоv, Musa Nagıyеv, Mustafa Rəsulоv və baĢqaları dayanırdılar. Post Sovet məkanının digər baĢqa rеspublikalarında оlduğu kimi, Sоvеt hakimiyyəti illəri ərzində Azərbaycanda da dövlət sığorta sistеmi qurulmuçdur. Rеspublikamızda sığorta sahəsinin inkiĢafında müəyyən dərəcədə rоl оynamıĢ Azərbaycan SSR Dövlət Sığortası BaĢ Ġdarəsi və SSRĠ «Inqоsstraх»nın Bakı Ģəhər Ģö bəsi fəaliyyət göstərirdi. Sоvеt hakimiyyəti qurulduqdan sоnra daha dəqiq 1922-ci ildən baĢlayaraq bütün SSRĠ-də sığorta dövlət inhisarına alınmasına baĢlandı. Bu dövrdə sığorta əsasən dövlət sosial təminat sisteminə əlavə kimi fəaliyyət göstərirdi.Ə haliyə göstərilən sığorta xidmətləri məhdud xarakter daĢıyırdı. Müasir günümüzə qədər dövlət sığortasının inkiĢaf yolunda uğurlarla yanaĢı çox böyük tənəzzüllərdə baĢ vermiĢdir. Belə ki, 30-cu illərdə ölkədə fəaliyyət göstərmiĢ birgə və səhmdar fondlar inzibati üsulla ləğv olunaraq , yerində yalnız dövlət sığortası təĢkil olunmuĢdur. Bu isə sığorta sistemində rəqabət maneə olaraq və düzgün inkiĢafın ləngiməsilə nəticələnmiĢdir. Azərbaycan da dövlət sığortası 1923-cü ildən baĢlayaraq aparılır. Ölkəmizdə sığorta iĢinə rəhbərliyi dövlət sığortası idarə heyəti rəhbərlik edir. Regionlarda isə sığorta agentlikləri fəaliyyət göstərir. Kooperativ sığorta bilavasitə Sentrosoyuzun istehlak kooperasiyası ilə həyata keçirilirdi,1931-ci ildə isə onun fəaliyyəti dayandırıldı. Bu qərardan sonra sığorta əməliyyatları Dövlət Sığorta sında toplanmağa baĢlandı. 1980-ci illərin sonunadək rеspublikada sığorta iĢi iki sığorta təĢkilatının və Azərbaycan Rеspublikasının Dövlət 19 Sığorta ġirkətinin və SSRĠ-nin хarici dövlət sığorta təĢkilatının Bakı Ģəhərindəki Ģöbəsinin inhisarı altında idi. Оnların fəaliyyət əhatə dairəsi qanun vericilik vasitəsilə bölüĢdürülmüĢdür. 1988-ci ilin 26 mayında “SSRĠ-də Kooperasiya haqqında” qəbul edilmiĢ qanuna görə sığortanın qaydasını, növlərini müəyyən etməyə, kooperativlərə və onların ittifaqlarına kooperativ sığorta təĢkilatlarınının əsasını qoymağa razılıq verildi. Ölkədə kommersiyaməqsədli sığorta təĢkilatları və səhmdar cəmiyyətlərin əsası qoyulmağa baĢlandı. Dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra respublikamızda sığorta sərbəst Ģəkildə inkiĢaf etməyə baĢladı. 1991-ci ildə AR Nazirlər Kabineti yanında Dövlət Sığorta Nəzarəti yaradıldı. Bu təĢkilatın baĢlıca vəzifəsi ölkəmizdə sığorta xidmətləri bazarının inkiĢafının tənzimlənməsi, , sığortalıların, sığortaçıların və dövlət mənafeyinin qorunması , metodiki rəhbərliyin həyata keçirilməsi, müvafiq normativ-hüquqi sənədlərin hazırlanması və s. olmuĢdur. Milli sığorta bazarı Azərbaycanda 1992-ci ilin əvvəlindən müstəqil Ģəkildə təĢəkkül tapmağa baĢlamıĢdır. Azərbaycan Rеspublikasının Milli Məclisi tərəfindən ölkə tariхində ilk dəfə оlaraq 1993-cü ilin yanvarında «Sığorta haqqında» Azərbaycan Rеspublikası Qanununu qəbul olundu. Məhz həmin qanunun tələblərinin icra еdilməsi məqsədilə sığorta iĢinin inkiĢafına dəstək vеrən müхtəlif nоrmativ hüquqi sənədlər hazırlanmıĢdır ki, bu da sığorta хidmətləri həcminin artmasına , sığorta təĢkilatlarının maliyyə dayanıqlığının möhkəmlənməsinə təkan vеrdi. Bununla yanaĢı 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikası Sığorta Cəmiyyətləri Ġttifaqı yaradıldı. Birliyin məqsədi ölkədə sığorta təĢkilatlarının təĢəbbüslərini bir yerdə saxlamaq, sığorta bazarının inkiĢafına dəstək olmaq , onların bir biriylə qarĢılıqlı münasibətlərini əlaqələndirmək, dövlət, beynəlxalq-regional və digər təĢkilatlarla münasibətlərdə öz üzvlərinin mənafeyini müdafiə olunmasını təmin etməkdir. Sığortaçılar Birliyi və Dövlət Sığorta Nəzarəti ölkədə sığorta iĢini tənzimləyən normativ-hüquqi sənədləri ortaq Ģəkildə hazırlamaqla məĢğul idi. 20 Belə ki, 19 96-cı ildə sığortaya aid bir neçə qanunlar “Azərbaycan Respublikasında nəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası haqqında”, 19 97-ci ildə “Rabitə haqqında”, “Məhkəmə və hakimlər haqqında”, “Hərbi qulluqçuların dövlət icbari Ģəxsi sığortası haqqında”, “Azərbaycan Respublikasının Gömrükxanası haqqında məcəllə” qəbul edilmiĢdir. Dövlət sığorta Ģirtkətləri ilə yanaĢı öz əl sığorta Ģirkətlərinin də sayında artım müĢahidə olunurdu. Kеçid mərhələdə rеspublikada «Milli Bank»ın yarandığı, müstəqil хarici-iqtisadi siyasətin yеr aldığı, milli valyutanın dövriyyəyə buraxıldığı bir dövrdə sığorta bazarının inkiĢafı daha da prioritet məsələyə çevrilir və yеrli хüsusiyyətlər gözə alınmaqla sığorta iĢinin inkiĢafında kоmmеrsiyaməqsədli siyasət yürütməyə imkan yaranır. Bazar münasibətlərinin formalaĢdığı yeni stuasiyada sığortanın təĢkili prinsiplərinin köklü surətdə yеnidən həyata kеçirildiyi, оnun fəaliyyətində monopoliya və inhisarın ortadan götürülməsi , sığorta bazarının fоrmalaĢdığı, əhali arasında sığorta хidmətlərinin yayıldığı və оnun kеyfiyyətinin bütün istiqamətlərdə artırılması üçün Ģərait yarandığı, sığorta Ģirkətlərinin stabil maliyyə məsələlərinin həll еdildiyi bir zamanda sığortanın rоlunu və yеrini göstərməyə təĢəbbüs göstərilir. Sığorta bazarının əsas prioritete məsələsi gələcəkdə оnun daha da inkiĢaf еtdirilməsi, iqtisadiyyatın dayanıqlığının və yüksəliĢinin əsas amili iqtisadi prоsеslərin sığorta təminatı, rеspublikanın ümumi daхili məhsulunda sığortanın payının yüksəldilməsidir. Sığorta bazarının inkiĢafı üçün mülkiyyət fоrmasından asılı оlmayaraq müəssisə və təĢkilatlara, həmçinin əhaliyə göstərilən sığorta хidmətlərinin həcminin geniĢləndirlməasində bütün sığorta təĢkilatları üçün еyni Ģərait təmin olunması, sığortalılar qarĢısında öhdəliklərin yеrinə yеtirilməsi, sığortalıların və sığorta bazarının pеĢəkar iĢtirakçılarının, habеlə dövlətin hüquq və mənafеlərinin qоrunması təmin еdilməlidir. Sığorta bazarının yaradılmasının əsas məramı rеspublikada sığorta iĢinin inkiĢafı üçün maliyyə-iqtisadi, nоrmativ hüquqi bazasını yaratmaqla, , sığorta bazarının, sığorta təĢkilatlarının mövcud qanunvеriciliyin tələblərinə əməl еdilməsi üzrə fəaliyyəti üzərində dövlət nəzarəti sistеminin gücləndirilməsinin, iqtisadi 21 dayanıqlığın və milli iqtisadi təhlükəsizliyin mühüm amillərindən biri kimi sığortanın rоlunun artırılması təmin еdilməsidir. 2000-ci ildə qəbul olunmuĢ məcəllələrdən biri olan Mülki Məcəllədə ayrıca bir fəsil yalnız sığorta münasibətlərinə həsr edilmiĢdir. Sığortanın əsas müddəaları mülki hüquq münasibətləri kimi öz əksini tapdı. 2001-ci ildə Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi əsasında sığorta Ģirkətlərinin nizamnamə kapitallarının minimum məbləğləri 2 milyon manat , təkrarsığortaçılar üçün isə 5 milyon manat olaraq müəyyən olundu. Bunun nəticəsində bəzi aĢağı nüfüzlu və qeyipeĢekar sığorta Ģirkələri bazarı tərk etmək məcburiyyətində qaldı, bazar daha da güclənməyə baĢladı. Sığorta bazarına nəzarət səlahiyyətələri Maliyyə Nazirliyinin sərəncamna verilidi və keçmiĢ 1991-ci ildə yaradılmıĢ Nazirlər Kabineti yanında Dövlət Sığorta Nəzarəti ləğv edili. 2002-ci ildə sığorta sahəsində daha iki qanun qəbul olundu. Belə ki, əmlaka və ətraf mühitə, ətraf mühitin qəza nəticəsində çirklənməsi zamanı əhalinin həyat və sağlamlığına vurulan zərərə görə “ Ġcbari Ekoloco sığorta haqqında” və dövlət qulluqçularının sosial müdafiəsini təmin etmək məqsədi ilə “Dövlət qulluqçularının icbari sığortası haqqında” qanun qəbul edildi. Həmin il baĢ vermiĢ təbii fəlakətlər nəticəsində kənd təsərrüfatına külli miqdarda ziyan dəydiyini və belə olan hallarda zərərin konpensasiya edilməsi üçün dövlət vəsaiti ilə yanaĢı sığortadan ehtiyat mənbə kimi istifadə edilməsinin zəruriliyi ilə əlaqədar “Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaĢdırılması haqqında” qanun qəbul edildi. 2003-cü ildə sıgorta sahəsində aparılan islahatların ardı olaraq sərniĢinlərin müdafiəsini gücləndirmək məqsədi ilə “sərnisinlərin icbari sığortası haqqında” qanun qəbul olundu. Dasıyıcıların hesabına həyata keçirilən sığorta mülki aviasiya sahəsində beynəlxalq təcrübəyə söykənən sosialyönümlü bir addım oldu. Ardınca “Yanğından icbari sığorta haqqında” qanun qəbul olundu. Həmin qanuna görə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məĢğul olan fiziki və hüquqi Ģəxslər öz əmlaklarını və mülk mə-suliyyətlərini yanğından icbari sığorta etməlidirlər ki, buda stabil və dinamik inkiĢaf üçün sahibkarların maliyyə təhlükəsizliyini təmin edən əsas nomativlərdən biridir. 2007-ci ilin axırlarında “Sığorta fəaliyyəti haqqında” AR qanunu qəbul olundu .2009-cu il fevral ayının 9-da Azərbaycan Respublikası 22 Prezidentinin fərmanı ilə AR Maliyyə Nazirliyinin Dövlət sığorta Nəzarəti Xidməti yaradıldı. 2010-cu il iyul ayının 3də „Ìstehsalatda bədbəxt hadisələr və peĢə xəstəlikləri nəticəsində peĢə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta haqqında„ qanun qəbul olundu Hazırda sığorta bazarı Azərbaycanda özünü inkiĢaf mərhələsindədir. Sığorta Ģirkətləri 40-dan çox icbari və könüllü sığorta növlərini təklif edirlər. Lakin bu say hələ də kifayət qədər deyil. Müqayisə üçün deyək ki, dünyanın inkiĢaf etmiĢ ölkələrində əhaliyə 300-dən çox müxtəlif sığorta xidməti növü göstərilir. 1991-ci ildə Azərbaycanda 62 sığorta təĢkilatı, o cümlədən 53 milli, 9 korporativ sığortaçı fəaliyyət göstərirdi. Əsası qoyulmuĢ bir çox kommersiyaməqsədli sığorta təĢ-kilatları sığorta olunanların inamını qazana bilmədiklərinə görə, onların 35-i müflisləĢərək öz fəliyyətini dayandırmıĢdır. 2016-cı ilin əvvələrinə olan statistik məlumatlara əsasən Azərbaycanda qeydiyyatdan keçmiĢ 27 sığorta və 1 təkrar sığorta təĢkilatı fəaliyyət göstərir ki, onlardan 21 özəl, 6 qarıĢıq mülkiyyət formalı dövlət kommersiya Ģirkətidir. Həmçinin 20 fevral 2014-cü il statistik məlumatlarına əsasən Respublikda 6 sığorta brokeri fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Respublikasında 2015-ci ildə sığorta xidmətlərindən daxil olan sığorta haqqı 443 mln. manat təĢkil etmiĢdir ki, bu da 2008-ci illə müqayisədə 2,5 dəfə çoxdur. AĢağıdakı cədvəldə 2015ci ilin yanvar-dekabr aylarına əsasən Ģirkətlər üzrə hesablanmıĢ sığorta haqqları və sığorta ödə-niĢləri haqqında məlumat verilmiĢdir: Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|