Energetika fakulteti
Yüklə 232,08 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘ta yuklanishdan himoya.
- 4.8 Transformatordagi yillik energiya isrofining hisobi
- 5. EKOLOGIYA
|
Maksimal tokli himoya.
Himoyaning ishlash toki (PT-40 va PВ-200 relelar asosida): . . .max
1, 2 1,5
. Relening ishlash toki: . . 74, 48
12,9 10
him ish rele ish sx tt I I k A n
.
(2) . .min .tashqi .
3,03 1,5 12,9 10 110 q t sez sx rele ish tt I k k I n
.
.ish .ish 0,6 0,5 1,1 II I him him t t t s
. O‘ta yuklanishdan himoya. Himoyaning ishlash toki: . .t 1,05
33,1 43, 4
.
ulanadi. . 9 him ish t s . 59
4.8 Transformatordagi yillik energiya isrofining hisobi Himoyalanayotgan transformatordagi yillik energiya isroflarini hisoblaymiz, buning uchun boshlang’ich ma`lumotlardan foydalanamiz. Berilgan: Yuklama ma’lumotlari: 4,6
yuk S MVA , cosφ=0,85, 5000 soat yuk T Yuklamaning aktiv kuvvati cos 4,6 0,85 3,91 yuk yuk P S MVt
Yuklamaning reaktiv kuvvat 3,91 0,62 2,42 yuk yuk Q P tg MVAr
yillik energiya isrofini hisoblaymiz. 4.15 Tarmoqnig almashtirish sxemasi. Transformatordagi quvvat isrofi: TМН-6 300/110 . . .
6 300kVA 110
10 ;
44
pul Q kVt kVt P pul 52
Om r t 87 , 0
Om x t 22 60
2 2
2 2
2 2
2 2
3,91 2, 42
2, 42
22
0,04
110
yuk yuk yuk yuk t t t t t nom nom P Q P Q S P Q r j x U U j j MVA
Trasformatorga kelayotgan quvvat:
3,91 2, 42
0,04
2, 46
yuk yuk t S P jQ S j j j MVA
Tizimdan kelayotgan quvvat: 1
2 3,91 2,46
0,41
2,87
pul S S S j j j MVA
Transformatordagi yillik energiya isrofi: 3 0,001 3411 0,052 8760 459 10
t t t pul W P P t kVt soat
;
- eng katta isroflar vaqti, soat. 2
5000 0,124
0,124
3411 soat 10000 10000
yuk T
.
61
5. EKOLOGIYA Energetika tizimi. Keyingi yillarda energetika jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda va yaqin kelajakda uning rivojlanish sur’atlarini yanada yuksaltirish nazarda tutilmoqda. Energiya resurslaridan foydalanish ortgan sari uning turlari ko‘payib bormoqda. Yadro yoqilg‘isining hissasi tez ortib bormoqda. Umuman dunyo bo‘yicha energiya resurslaridan foydalanish va ishlab chiqarish 2000 yilda 20 milliard tonna shartli yoqilg‘i miqdorigacha ortdi, bunda yadro yoqilg‘i umumiy yoqilg‘i balansining 1G‘5 qismini tashkil etadi. Quruqlikdagi organik yoqilg‘i konlari bilan bir qatorda dunyoning qurg‘oqchil iqlimli rayonlarida neft va gaz qazib chiqarish rivojlandi, shuningdek bitumli qum va slanetslardan, shamol, quyosh va boshqa bir qancha noodatiy energiya resurslaridan foydalanishga keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Issiqlik elektr stansiyalari qazib chiqaradigan yoqilg‘ining taxminan uchdan bir qismini sarf etadi. Mazkur rayondagi atrof muhitga ham, biosferani umumiy holatiga ham katta zararli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Hozirgi bosqichda energetika bilan atrof muhitning o‘zaro ta’siri muhim masala bo‘lib, ilmiy-texnikaviy tafakkurning asosi hisoblanadi va aloxida e’tibor berishni talab qiladi. Energetikaning rivojlanishi va turli tipdagi energetik qurilmalarning o‘zaro atrof-muhitdagi barcha komponentalari bilan ta’sirining elementar jarayonlari haqida ma’lumotlar turli xil o‘zaro ta’sirlarni baholash uchun xizmat qiladi. Issiqlik elektr stansilari bo‘yicha mutaxassislar atrof-muhitni muhofaza qilishga doir ko‘riladigan chora-tadbirlarning muhimligi haqida umumiy tasavvurga ega bo‘libgina qolmay, balki asbob- uskunalarning to‘g‘ri tanlay olishlari, tashqariga chiqayotgan chiqindilarning miqdorini kamaytirishni hamda atrof-muhit holatini nazorat qila bilishlari kerak. Elektrostansiya mo‘rilaridan atmosferaga chiqadigan zaharli moddalar akademik V.I.Vernadskiy «Biosfera» deb atagan tirik tabiatning butun kompleksiga zararli ta’sir etadi. Biosferaga atmosferaning yer sirtidagi, tuproqning yuqorigi va suv manbalarining yuqori qatlamlari kiradi. Atmosfera hovasi 62
ifloslanishining asosiy sabablaridan biri IESlardan chiqadigan chiqindilardan ular sanoat turlari bo‘yicha atmosferani ifloslanishini 27 foizini tashkil qiladi. IESlarning tutun gazlaridagi zaharli moddalar o‘simliklarga, hayvonot olamiga va odamlarga, shuningdek qurilish konstruksiyalari, bino va inshoatlarga zararli ta’sir etadi. Atmosferada SO 2
havosidagi SO 2 miqdorining ignabargli daraxtlar holatiga ta’sirini tekshirish shuni ko‘rsatadiki, havoda oltingugurt oksidining 0,023 dan 0,032 mgG‘m3gacha bo‘lgan miqdori ignabargli daraxtlarda fotosintez va barglarning nafas olishi buzulib qarag‘ay ikki uch yil ichida qurib qolar ekan. Bundan tashqari oltingugurt oksidi atrofidagi boshqa o‘simliklarga va hayvonot olamiga ham salbiy ta’sir etadi. Organik yoqilg‘ilar tarkibida bo‘ladigan va issiqlik elektr stansiyalari(IES) joylashgan rayondagi atrof-muhitga katta ta’sir ko‘rsatadigan zaharli komponentlarning asosiylaridan oltingugurtdir. Yoqilg‘i yonganda tarkibidagi oltingugurtning deyarli hammasi tutun gazlardan SO 2 va SO 3
bo‘ladi. Keyingi yillarda turli mamlakatlarda tutun gazlarni oltingugurtdan tozalashning umuman olganda 50dan ortiq turli xil usullari tavsiya etilgan. Quyida hozirgi vaqtda sanoatda tatbiq etilgan va yana tatbiq etiladigan ayrim usullarning asosiy tasniflari keltiriladi. Tutun gazlarni kuldan tozalashning mavjud tizimlari quyidagi asosiy tiplarga bo‘linadi: inersion filtrlar, gazlamali filtrlar, elektrofiltrlar. SHuningdek, Angren va Farg‘ona GRESlarida ham kul tutgich qurilmalari o‘rnatilgan bo‘lib hozirda ularning samaradorligi 85-88%ga etmoqda. Biroq bu boradagi ijodiy izlanishlarni davom ettirib Angren va Farg‘ona shaharlari stansiyalariga ishlatilganda samaradorligi 95-98%ga etadigan elektrofiltrlar qurilmalari o‘rnatishga kirishganlar. Bunday chora-tadbirlar elektrostansiyalardan chiqayotgan zararli chiqindilarning jiddiy kamayishiga olib keldi va atmosfera ham yaxshilanib boradi. 63
Elektrlashtirish sanoatni joylashtirishga g‘oyat katta ta’sir ko‘rsatadi. bu ta’sir ikki xil yo‘nalishda bo‘ladi. Odatda elektr energiya katta masofaga uzatiladi. Bu esa mamlakatning uzoq regionlariga ham ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanishiga bir xil yordam beradi. Elektr energetika sanoatini joylash-tirishni zikr qilgan holatlar va sanoat ishlab chiqarishni hududiy tashkil qilish qonuniyatlariga amal qiladi. Ushbu sanoatining joylashtirilishi va rivojlantirilishiga yoqilg‘i va gidroenergetika resurslari geografiyasi, ishlab chiqarishdagi va elektr energiya etkazib berishdagi texnika taraqqiyoti hamda energiya iste’mol qiluvchilarning joylashishi ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekistonda elektr energiya ishlab chiqarish va undan xalq xo‘jaligining turli xil tarmoqlarida foydalanishning o‘z tarixi bor. Toshkentda dastlab XX asrning boshlarida ikkita elektr stansiya qurilgan. 1913 yilda O‘zbekiston xududida umumiy quvvati 3 kvt. bo‘lgan 6 ta dizel elektr stansiya ishlagan, ularning yillik quvvati 3,3 mln.kvt. ga teng. O‘zbekistonda GESlar qurish ishlari 1926 yilda Tosh-kentda Bo‘zsuv GESini qurish bilan boshlanib ketdi. O‘sha davrda Bo‘zsuv GESi O‘rta Osiyoda birinchi va yirik energetika inshooti edi. Ikkinchi jaxon urushigacha Bo‘zsuv daryosida va Bo‘zsuv kanalida Qodiriya, Bo‘rjoy, Tovoqsoy va boshqa GESlar qurildi. Aslida mamlakatning elektr energiyasiga bo‘lgan ehtiyojini GESlarga tayanib qondirishning yo‘llari juda ko‘p. Birinchidan, GESlarda elektr energiyani ishlab chiqarish ekologiyani toza saqlaydi, ikkinchidan yoqilg‘i resurslarini tejaydi.GESlar qurilishi natijasida vujudga kelgan suv omborlari esa yangi erlarni sug‘orishga imkon beradi. Mamlakat elektr energiya balansida suv resurslaridan foydalanish ham sezilarli darajada o‘sdi. Qattor daryolar g‘amda kanallarda suv omborlarning to‘honlarida yangi GESlar qurildi. Ular orasida respublikamizda eng yirik – Chorvoq GESini ko‘rsatish mumkin. Xozirgi vaqtda respublikamizda mavjud bo‘lgan elektrostansiyalarda o‘rnatilgan umumiy quvvat 11640 MVT ni tashkil etadi, shundan 85,3 %i issiqlik, 14,7 %i gidroelektr stansiyalariga to‘g‘ri keladi. Respublikamizda elektr energiyasi ishlab chiqarish 2000 yildagi 56,6 mln. kvt. dan 2002 yilga kelib 49,3 mlrd. kvt. soatga etdi. 64
Respublikamizning qator regionlarida elektr energiyasi ishlab chiqarishning ko‘payishi va natijada ener-getika sanoatining rivojlanishi uning xalq xo‘jaligidagi salohiyatini oshirib yubordi. Ayni paytda energetika tizimlarini birlashtirish xalq xo‘jaligida elektr ta’minoti sifati va barqarorligini tubdan yaxshiladi, gidroresurslar va yoqilg‘idan oqilona foydalanish imko-niyatlarini yaratdi. Endilikda mamlakatda 9 ta ener-getika tizimi mavjud bo‘lib, ular O‘zbekistonni MODning barcha davlatlari bilan bog‘laydi. O‘zbekiston energetika sanoatining istiqbollari katta. Yaqin kelajakda bu yerda quvvati eng yuqori bo‘lgan Tolli-marjon GRESi, Qoraqalpog‘iston va Xiva GRESlari va boshqa bir qancha gidravlik elektr stansiyalari quriladi. Xozirgi vaqtda mamlakatimizda yiliga 50 mlrd. KVt-s. elektr energiyasi ishlab chiqarilmoqda. O‘zbekiston Prezidenti I.A. Karimov turli xil ekologik muammolar xaqida jon kuydirib, jahon afkor ommasiga ularni bartaraf etish xar bir vijdonli kishining burchi ekan ligini quyidagicha ta’kidlaydi, “Xozir, XXI asr bo‘sag‘asida, fan – texnika taraqqiyoti jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Dunyoning jug‘rofiy –siyosiy tuzilishi o‘zgarmoqda, bunday sharoitda inson tamonidan beosferaga ko‘rsatilayotgan ta’sirini tartibga solish, ijtimoiy taraqqiyot bilan qulay tabiiy muhitni saqlab qolishning o‘zaro ta’sirini uyg‘unlashtirish, inson va tabiatning o‘zaro munosabatlarida muvozanatga erishish muammolar borgan sari dolzarb bo‘lib qolmoqda... Taraqqiyotning xozirgi bosqichida inson bilan tabiatning o‘zaro ta’siriga oid bir qator muammolarni xal etish faqat bir mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ularni butun sayyoramiz ko‘lamida xal qilish zarur. Ko‘rinib turibdiki, tabiiy muhitni inson yuritadigan xo‘jalik faoliyatining zararli ta’sirlaridan himoya qilish bilan bog‘liq ko‘pgina muammolar keng ko‘lam kasb etadi. Shu sababli ular faqat xalqaro xamkorlik asosida xal qilinishi lozim”. Ekologik muammolar butun dunyoning xamma joylarida dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Xususan Markaziy Osiyoda keyingi yillarda ekologik jihatdan o‘ta og‘ir sharoit vujudga kelgan. Bunga mintaqadagi eng katta ekologik taxdid Orol muammosini xal etishni Prezident I. Karimov o‘z asarlarida keng 65
jamoatchilik oldidagi nutqlarida ilmiy asoslab, uni xal etishda xalqaro jamoatchilik faol ishtirok etishi zarurligini ta’kidlagan edilar. O‘zbekiston Prezidenti I. Karimov 2000 yil sentyabr oyida BMT Bosh Assambleyasidagi so‘zlagan nutqida xam Orol muammosi butun insoniyat muammosi ekanligini, uni xal etish uchun xar bir kishi mas’ul ekanligini ta’kidlab shunday so‘zlagan edi: “Men BMT va boshqa xalqaro anjumanlar minbaridan Orol dengizi xavzasi muammolari bir necha bor gapirganman. (Orol muammosi Markaziy Osiyo xududi dlirasidan chiqib ketdi va jahonshumul axamiyat kasb etmoqda. Uning salbiy oqibatlarini bugungi kunda iqlim sharoiti, biologik muvozanatning o‘zgarishida,aholi salomatligi va bo‘lg‘usi avlod genofondiga ta’sirida ko‘rish mumkin) Orol dengizining falokati Evropa uchun, sayyoramizning boshqa xududlari uchun qanday xatarli va kutilmagan oqibatlarni yuzaga keltirishi mumkinligiga kishini ishontirish yoki buni isbotlab o‘tirishning xojati yo‘q, deb o‘ylayman. Ushbu muammoga befarqlik qanday natijalarga olib kelishi barchaga ayon. Ekologik xavfsizlik sohasidagi xalqaro xamkorlikka ko‘mak berish, xalqaro tuzilmalar va donor davlatlarning moliyaviy mablag‘larini jalb etish maqsadida BMTning atrof- muhit bo‘yicha dasturi xuzurida Orol va Orol bo‘yi muammolari kengashini tuzishni taklif qilaman”- deb juda xayotiy fikrlar aytilgan edi. Darhaqiqat, yuqorida ta’kidlanganidek Prezident I. Karimov asarlarida, maqolalarida, nutqlarida nafaqat markaziy Osiyo mintaqasi ekologik muammolari, balki dunyo axolisi xayotiga xavf – taxdid solib turgan global ekologik muammolar va ularning echimi keng qamrovda, ilmiy asosda isbotlab berildi. Demak yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan xolda meni bitirayotgan malakaviy bitiruv ishim mavzusi va uning atrof muhitga ta’siri uncha katta bo‘lmasada, ammo atrof muhitni sog‘lomlashtirish maqsadida qo‘yidagi chora tadbirdarni kiritdim. Ya’ni elektr maydon saqlanish uchun maxsus himoya vositalarini tashkil etish o‘z vaqtida profilaktika ishlarini olib borish, bu atrof muhit muhofazasi bo‘yicha loyixamga kiritgan atrof muhitni va sog‘lomlashtirish xam ekologik ahamiyat kasb etadi. 66
Yüklə 232,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|