Ərşad Əzimzadə

Ftor. İçməli suda, ətdə və tərəvəzdə var. 
Bor. Tərəvəzdə və ətdə var. 
Alüminium. Bütün qidalarda mövcuddur. 
 
 
HƏYAT  ƏHƏMİYYƏTLİ  ELEMENTLƏR 
 
Canımıza,qanımıza  vitamin  və  duzlardan  başqa  digər 
şəfalı elementlər də gərəkdi.Buyurun,onlarla tanış olun. 
Argenin.Cinsi vəzilərin fəaliyyəti üçün lazımdır.     
Əsas  mənbə:yumurta,süd  məhsulları,yulaf,buğda,maya- 
lar(xüsusilə pivə droju) . 
Svetin  və  qlutamin  turşusu.Mədəaltı  vəzinin  normal 
işləməsi üçün lazımdır. 
Əsas mənbə:əksər zülallı qidalar (süd məhsulları). 
Tirazin.Qalxanvari və mədəüstü vəzilər üçün gərəkdir. 
Əsas mənbə:əksər zülüllı qidalar (süd məhsulları). 
Oksigen (havada olandan əlavə).Beyinin əsas qidasıdır. 

 
252 
Əsas  mənbə:qıtıqotu(xren),nanə,soğan,cəfəri,kartof,turp 
(balacaları),pamidor. 
Doymamış yağ turşuları.Əsas mənbə:beyinlər,yumurta 
sarısı,günəbaxan,zeytun və qarğıdalı yağları,donuz piyi.  
Əsaslar  (qələvi  duzları).Əsas  mənbə:xiyar,  çuğundur, 
kök,kartof,ispanax, pamidor, kələm, qara turp,qara gavalı, soğan, 
kahı, cır havuc (pasternak). 
Beyin fəaliyyətini gücləndirən elementlər.Əsas mənbə: 
ərik,kök,rəngli  kələm,Brüssel  kələmi,xiyar,qıtıqotu,  kahı,soğan, 
sarımsaq,nanə,xardal,cəfəri,kartof,cücərmiş buğda, alma, moruq, 
üzüm,portoqal,quru  meyvə,qoz,fındıq,püstə,badam,bitki  yağları 
(günəbaxan,zeytun,soya,qarğıdalı),süd  məhsulları,balıq,beyinlər, 
mal əti və ən dəyərli beyin qidası olan bal! 
            
ƏRZAQ  NÖVLƏRİNİN  UZLAŞMASI 
 
Vitaminlərin  və  duzların  təsir  mexanizmini,  mənbəyini 
bilmək,əlbəttə,vacibdir.Bundan da vacib olan məsələ -vitaminləri 
və duzları bu və ya digər qida növündən necə almaqdır.Ola bilər 
ki,siz  bir  ton  çiy  meyvə-tərəvəz  yeyəsiniz,amma  ordan  bir 
milliqram faydalı element almıyasınız.Söhbət təkcə “ölü” və ya 
“diri” qidadan getmir. Təkrar edirəm: hətta “diri” qidaları da elə 
formada qəbul edə bilərik ki,bizə heç bir faydası dəyməz, üstəlik, 
qanımızı zəhərləyər.Əsas məsələ-nəyi nə ilə, nəyi nədən sonra və 
neçə  saat  sonra  yeməkdir.Elə  qidalar  var,  onları  qarışdıranda-
tərkibi  güclənir,elələri  də  var,  onları  qatanda-zəhərə  çevrilir.Bu 
halda  xəstəlik  qaçılmazdır.Xəstələnmək  istəmirsinizsə,aşağıdakı 
cədvəli mətbəxtdə göz qabağında asın və ona əməl edin. 
Qidaların uzlaşması cədvəli 
 
 
 
 

 
253 
ərzaq növü  
 
yaxşı uzlaşır 
 pis uzlaşır 
Meyxoş  və 
şirin  
meyvələr 
Qatıq 
 
 
Turş meyvə, nişasta, 
çörək, zülal, süd 
Turş 
meyvələr 
Digər turş 
meyvələr,qoz- 
fındıq 
Şirniyyat, nişasta 
(dənlər, çörək),zülal 
(qoz-fındıqdan başqa) 
Göy 
tərəvəzlər 
 
Bütün zülallar 
və nişastalar 
Süd, meyvələr 
Nişastalar 
Göy tərəvəzlər, 
bitki və heyvan 
yağları 
Bütün zülallar, 
meyvələr, turşular, 
şəkərlər 
Ətlər 
Göy tərəvəzlər 
Süd, nişasta, şirniyyat, 
digər zülallar,turş 
meyvələr, bitki və 
kərə yağı, qaymaq 
Qoz, fındıq, 
badam, püstə 
Göy tərəvəzlər, 
turş meyvələr 
Süd, nişasta, şirniyyat, 
digər zülallar, kərə 
yağı, bitki 
yağları,qaymaq 
Yumurta 
Göy tərəvəz 
Süd, nişasta, şirniyyat, 
digər zülallar, turş 
meyvələr, kərə yağı, 
bitki yağları 
Süd 
Ya tək yemək, 
ya da 
turş meyvələrlə 
Bütün zülallar, nişasta, 
tərəvəz, göy-göyərti 
Heyvan yağı 
Bütün dənlər 
Bütün zülallar 
Yemiş 
Ayrıca yemək 
Bütün qidalar 

 
254 
Dənli bitkilər 
Göy tərəvəzlər  Zülallar, şirniyyat, süd, 
meyvələr, kərə yağı, 
bitki yağları, qaymaq 
 
 
ƏN  ZƏRURİ  QİDALAR 
Meyvə-tərəvəz  dietasına  tam  keçə  bilməyən  adamlar  öz 
rasionunu  aşağıdakı  qidalardan  tərtib  edə  bilər:qoz,fındıq, 
badam,şabalıd,püstə,yer  fındığı,paxlalı  bitkilər,bütün  növ 
meyvələr  (qurusu  da)  və  tərəvəzlər,  yarmalar,  dənlər,  xüsusilə 
qarabaşaq  və  düyü,  qara  ciyər,  ürək,  böyrək,  toyuq  əti,  “hind-
uşka”  əti,  dəniz  balıqları,  dəniz  kələmi,  kartof  (odda  bişirmək), 
boranı (çiy daha faydalıdır), günəbaxan tumu, balqabaq tumu və 
bütün  tumlar,  otlardan və yarpaqlardan dəmlənmiş çaylar, qatıq 
məhsulları (qatıq, prostokvaşa, kefir, şor, pendir, kəsmik, süzmə, 
ayran,  kərə  yağı,  smetan  və  s.),  bostan  məhsulları,  kökün, 
çuğundurun və turpun yarpaqları və gövdəsi. 
Kefirdə  mövcud  olan  asidofilin  bakteriyası  bağırsaq 
çöplərini məhv edir və onları bağırsaqdan kənarlaşdırır. B qrupu 
vitaminləri  ilə  zəngin  olan  qatıq  məhsulları  orqanizmi  kalium 
duzu ilə təmin edir. 
 
Yalnız  çovdar,  qarğıdalı  və  yulaf  unlarından  bişirilən 
çörəklər orqanizm üçün bir qədər faydalıdır. Ağ undan bişirilən 
çörək  və  bütün  un  məmulatları  sağlamlığın  düşmənidir.  Çörəyi 
isti-isti yedikdə daha böyük fəsad verir: təzə çörəyi həzm etmək 
çox çətindir. 
 
Heyvan əti əvəzinə balıq, beyin,qara ciyər,ürək,böyrək və 
“hinduşka”, toyuq əti yemək nisbətən az fəsad verir. 
 
Yağları  yalnız  çiy  və  təzə  şəkildə  qəbul  etmək  lazımdır. 
Sutkada  20  qram  kərə  yağı  yemək  kifayətdir.  Günəşli  günlərdə 
yağ yemək zərər verir. Çünki orqanizm üçün çox gərəkli olan A 
və  B  vitaminləri  qanda  Günəş  şüasının  təsiri  altında  öz-özünə 
hasil  olunur,  bunların  artıq  olması  isə  bir  çox  xəstəliklərin 
yaranmasına səbəb olur. 

 
255 
 
Çiy  şəkildə  böyük  fayda  verən  pomidoru  bişirənlər  onu 
dəhşətli  zəhərə  çevirir.  Bu  dəyərli  qidanı  qışa  təzə  saxlamaq  
üçün 1 kq yetişmiş pomidoru yumaq,suyu qurucaq,300 q sarım –
saqla  birlikdə  ət  maşınından  keçirmək,sterilizə  edilmiş  bankaya 
doldurmaq,ağzını qapaqla kip bağlamaq və sərin yerdə saxlamaq 
lazımdır. “Gürzə” adlanan bu vitaminli qidaya 300 q qıtıqotu də 
əzib əlavə etmək olar. Buraya 300 q sürtkəcdən keçirilmiş anton 
alması və 300 q bolqar bibəri əlavə etsəniz, əmin ola bilərsiniz: 
qış üçün vitaminlərin böyük komplektini hazırlamısınız. 
 
Çiy yumurta sarısı bütün yaş dərəcələri üçün faydalıdır. 
Hamilə  qadın,uşaq,25  yaşına  çatmayan  gənclər,eləcə  də  qocalar 
hər gün,ən azı,1 yumurta sarısı yeməlidir. 25-55 yaşında olanlar 
isə  həftədə  1-2  dəfə  yesə  yaxşıdır.Bu  qədər  yumurta  sarısı 
orqnizmdə  sağlam  hüceyrələr  yaratmağa  bəs  edir.Xatırladırıq: 
yumurta  sarısı  A,  B
2
,  B
5
,  B
6
,  B
12
,  və  B  qrupundan  olan  digər 
vitaminlərə və digər faydalı  mikroelementlərlə zəngindir. 
 
Kartof  haqqında.Kartof  yalnız  düzgün  hazırlandıqda 
əvəzsiz  qidaya  çevrilir.Qadınların  əksəriyyəti  kartofun  qabığını 
soyur.İfrat  təmizkarlar  isə  lap  dərindən  soyur.Halbuki  kartof 
qabığının altındakı nazik təbəqədə orqnizm üçün çox zəruri olan 
mikroelementlər cəmləşib. Həm də bu mikroelementlər kartofun 
həzm  olunması  üçün  yaxşı  köməklik  göstərirlər.  Kartofu  odda 
bişirib(külləmə)yemək çox faydalıdır. Buxarda bişirilmiş kartofu 
da qabıqlı yemək lazmdır. 
 
Kəsmik  (tvoroq)  haqqında.Camaat  bu  qidaya  söz 
qoşub,deyirlər,kənddə  şor  idin,getdin  şəhərdə  oldun  “tvoroq”. 
Deyim ki, şəhərdə adını dəyişən bu qidanın qürrələnməyə haqqı 
var:kəsmik yaxşı qidadır,əti-yağı əvəz edə bilər.Onun tərkibində 
zülal,yağlar,karbohidratlar,vitaminlər,mineral  duzlar(kalium,kal- 
sium,maqnezium,metionin)  çox  yaxşı  tənasübdə  uzlaşıblar. 
Lakin kəsmik də bişmiş xörək olduğu üçün, onu “diri” qidalarla 
(tərəvəz,meyvə,göy-göyərti)  birlikdə  yemək  lazımdır.Həm  də 
kəsmiyin  tərkibində  heyvani  yağ  olduğundan,  qara  ciyərin 
fəaliyyətini  müəyyən  qədər  çətinləşdirir.  Bunun  qarşısını  almaq 

 
256 
üçün 2 xörək qaşığı kəsmiyə 1 çay qaşığı bitki yağı və 2 xörək 
qaşığı  kefir,  yaxud  o  qədər  süd  qatmaq  lazımdır.Bu  əlavələri 
dəyişmək olar.Məsələn,alma və ya portağal, yaxud balla bərabər 
yabanı  meyvələr,yaxud  tərəvəz  (pomidor,xiyar,kələm,kök,göy- 
göyərti, sarımsaq və s.) qatmaq olar.Köhnə kəsmik yeməyin. 
 
KÖK  ADAMLAR  ÜÇÜN  MENYU 
 
Köklük-xəstəliyin ən qabarıq zahiri əlamətidir. 
Kökəlməyə başlayan adam artıq sağlam deyil:onun bədəninə, 
daxili orqanların normal işləməsinə mane olan, 8-25 kiloqram 
şlak yığılıb. Belə adam bədənini mikrob yuvasından təmizləmək 
üçün mütləq arıqlamalıdır.lakin düzgün qidalanma üzərində 
qurulmayan arıqlamaq əks nəticə verər,. Bunu nəzərə alaraq, kök 
adamların diqqətinə aşağıdakı menyuları təqdim edirik. 
 
Birinci menyu  
Salat günü:pomidor,xiyar, kələm, kök, kahı yarpaqları 
ilə kifayətlənmək. 1,2 -1,5 kq tərəvəzi 5 paya bölmək, üstünə 
bitki yağı töküb yemək. 
Alma günü: 1,5 kq almanı 5-6 paya bölüb, 2 stəkan yaxşı 
yetişmiş təzə pomidor şirəsi ilə qarışdırmaq. 
Kəsmik günü:100-120 q yağsız, yaxud az yağlı kəsmiyə 
günəbaxan(yaxud  zeytun)  yağı,narın  sürtülmüş  tərəvəz(kələm, 
kök,turp),ya da turş meyvə,qoz,yaxud fındıq, yaxud badam əlavə 
edib yemək, 2-3 stəkan yaşıl çay, yaxud itburnu(moruq, qarağat) 
yarpağından və giləsindən dəmlənmiş çay içmək. 
Balıq  günü:200-300  q  balığı  suda,yaxud  odda  kabab 
şəkilində  bişirib,  tərəvəz  salatı  ilə  yemək,  2-3  stəkan  yaşıl  çay, 
yaxud itburnu(moruq,qarağat) çayı içmək.Bu reseptlə qidalanar -
kən  bütün gün ərzində 100 q çovdar, yaxud yulaf çörəyi və 15-
20 q yağ (əsasən, bitki yağı) yemək olar. 
Bu  menyuları  qalan  günlərdə  təkrarlamaq  lazım 
gələcək.Əminəm  ki,qidada  ancaq  ləzzət  axtaran,onun  faydası 

 
257 
barədə heç vaxt düşünməyən qarınqulular bu menyunu bəyənmi-
yəcək.Belələrinin işi Allaha qalıb.  
                
İkinci menyu 
 
Səhər  yeməyi:tərəvəz  salatı,qoz,fındıq,badam  yemək, 
itburnu(qarağat,moruq) yarpağından və meyvəsindən dəmlənmiş 
çay içmək (qəndi, şirniyatı və şəkər tozunu balla, yaxud meyvə 
qurusu ilə əvəz etmək), 2 saatdan sonra alma yemək. 
 
Günorta naharı: yarım pay ətsiz şorba, soyutma toyuq əti, 
yaxud soyutma balıq,yaxud qoz-fındıq(100 qramdan çox olma -
sın),tərəvəz  salatı  yemək,otlardan  dəmlənmiş  çayları  bir  çay 
qaşığı balla içmək. 
 
Ara yeməyi (poldnik): 1-2 cür meyvə. 
 
Şam  yeməyi:soyutma  balıq,salat  yemək,quru  meyvələr- 
dən dəmlənmiş kampot içmək, 2 saatdan sonra kefir yemək. 
 
QURUCULUQ  DİETASININ  MENYUSU 
 
(Hamilə  qadınlar  üçün  tərtib  olunmuş  bu  menyu-uşaqlar, 
əməliyyatdan  çıxan,  stres  keçirən  xəstələr  və  uzun  müddət 
aclıqla  müalicə  olunan   adamlar  üçün  də  yarayır) 
Heç bir ana istəməz ki,nəslinin davamçısı dünyaya şikəst, 
kəmağıl,nasaz  gəlsin.Hamı  doğma  övladını  sağlam  və  gümrah, 
yaraşıqlı və ağıllı görmək istəyir.Amma çox adam fiziki və ruhi 
cəhətdən sağlam, ağıllı övlad doğmağın, onu normal böyütməyin 
yolunu,sadəcə,bilmir. 
Aqillər  buyurub:“Bilməmək  ayıb  deyil,  bilməyib 
öyrənməmək  ayıbdı”.  Öyrətməyi-bizdən,  öyrənməyi-sizdən, 
əziz gənc analar!.. 
Sağlam övlad dünyaya gətirmək üçün gələcək ana, birinci 
növbədə,  düz  və  bərk  yataqda  yatmalı,  havada  çox  olmalı, 
kifayət  qədər  faydalı  hərəkət  etməli,  ən  başlıcası  isə,  düzgün 
qidalanmalıdır.Yəni,gündə 2-3 litr çiy su (yaxxud meyvə-tərəvəz 

 
258 
çirəsi) içməli,kifayət qədər meyvə-tərəvəz,tumlar, zoğlar, yarpaq 
və çiçəklər yeməlidir.   
Çörəkdən  imtina  edə  bilməyən  gələcək  analar  buğda 
unundan bişirilən çörəyi yulaf, çovdar, yaxud qarğıdalı unundan 
bişirilən  çörəklə  əvəz  etməlidir.  Südü  yalnız  qatıq  və  qatıq 
məhsulları (süzmə, şor, kəsmik,” prostakvaşa”, “kefir”) şəkilində 
qəbul etmək (hər gün 75 q kəsmik yemək məsləhətdir), qaramal 
və donuz ətinin əvəzinə balıq,cavan mal qara ciyəri, ürək, böyrək 
yemək olar. Toyuq ətini həftədə  1  dəfədən çox yemək  məsləhət 
deyil. Şəkəri balla, yaxud kişmiş, ərik, xurma, əncir, tut və digər 
meyvələrin qursu ilə əvəz etmək lazımdır. Hər gün 2-3 dəfə 4-5 
növ tərəvəzdən ibarət olan çiy salat (günorta və axşam) və bir çiy 
yumurta sarısı, 5-8 qoz(yaxud 10-15 fındıq,püstə, badam) yemək 
vacibdir.  Sitrus  bitkiləri  əvəzinə,  inkişaf  edən  orqanizm  üçün 
vacib  sayılan  elementlərlə  zəngin  olan  üzüm  və  alma  yemək, 
gündə  1-2  stəkan  alma,  yaxud  üzüm  şirəsi  (təzə  hazırlansın, 
şəkərsiz) içmək məsləhətdir. 
 
Yada  salıram:bal  təkcə  şirin,  dadlı  qida  olmaqla  qalmır, 
özündə orqanizm üçün çox gərəkli olan bir çox mikroelementləri 
birləşdirir,  mədə-bağırsaq  traktında  fermentləşmə  prosesinin  
qarşısını  alır,qana  tez  sorulur,həzmolmanı  yaxşılaşdırır,  qəbzli-
yin qarşısını alır, enerjini bərpa edən sağlam yuxu gətirir. 
 
Təbiətin  bəxş  etdiyi  elementləri  bol-bol  mənimsəyən  hər 
bir ana dünyaya aşağıda təsvir olunan övladı gətirəcək: 
 
-  Uşağın  saçı  o  dərəcə  gur  və  qalın  olacaq  ki,  onu 
doğulan  kimi  qayçılamaq  lazım  gələcək.  Möhkəm  və  uzun 
dırnaqları olacaq. 
 
-  Uşağın  əzələləri  elə  möhkəm  olacaq  ki,  bir  həftəlik 
körpə başını yastıqdan qaldıra biləcək.Fiziki və zehni inkişaf 
paralel şəkildə, harmonik ahəngdə gedəcək. 
 
-  Uşaq  qidanı  yaxşı  həzm  edəcək  və  “bayıra”  normal 
çıxacaq. 

 
259 
 
-Ana bətninə düşən gündən düzgün qidalanan uşaq öz 
dərin  zəkası  ilə  seçiləcək,  onun  məktəbdə  qazandığı  parlaq 
uğurlar həm valideynlərini, həm də müəllimləri sevindirəcək. 
 
Ana  südi  ilə  qidalanan  uşaq  bir  çox  xəstəliklərdən 
yaxşı  mühavizə  olunur  (hətta  sutkada  30  q  ana  südü  qəbul 
etsə  də).Düzgün  qidalanan,havada  çox  gəzən  ana  körpəsini 
öz  döşündən  doyunca  yedizdirmək  imkanı  qazanmış  olur. 
Ana südü - şəfa mənbəyidir!.. 
Uşağın  dişlərinə  baxıb,dəqiq  demək  olar:ana  hamilə 
olarkən düzgün qidalanıb,yoxsa qidalnma prinsipini pozub. 
Ana  bətnində  yaxşı  qidalanan  və  yaxşı  inkişaf  edən 
uşağın doğulduqdan sonra pis qidalanması da o qədər böyük 
fəsad  verə  bilmir.  Ana  bətnindəki  mühit-təməldir.  Təməli 
düzgün  qoyulan  bina  möhkəm  olur,zəlzələyə  yaxşı  tab 
gətirir.Təəssüflər  olsun  ki,  hər  bir  millətin  taleini  müəyyən 
edən bu vacib məsələyə heç bir ölkədə əhəmiyyət verilmir. 
 
 
ON ÜÇÜNCÜ FƏSİL 
VİTAMİNLİ  XÖRƏKLƏR  
 
Bilirik ki,qış və payız aylarında,ilk baharda isti xörəksiz 
ötüşmək  mümkün  deyil.Digər  tərəfdən  də  deyirik  ki,  bişmiş 
xörəklər  “ölü”    qidadır,onların  tərkibində  vitaminlər  və  faydalı 
elementlər ya qalmır, ya da o qədər cüzi miqdarda qalır ki, onun 
naminə  qarnımızı  zərərli  kütlə  ilə  doldurmağına  dəyməz.  Bəs 
necə olsun?..Çıxış yolu yoxdurmu?..Var! 
Birincisi,üstünlüyü ətsiz xörəklərə verin.İkincisi,xörəkləri 
bişirməyin,dəmləmə üsulu ilə hazırlayın.Məsələn,vitaminli borşu 
belə  hazırlamaq  olar:100-150q(bir  adamın  normasıdır)  dəniz 
balığını(tıxsız  yağlı  balıqlar)  suda  4-5  dəfnə  yarpağı  ilə 
bişirin,qazanı  yerə  qoyan  kimi,hazırlanmış  kələmi,çuğunduru 
(yarpağı da qiymətlidir),kökü,1-2 diş sarımsağı, cəfərini, kərəvizi 
göy  soğanı,2  xörək  qaşığı  cücərmiş  buğdanı,o  qədər  də  buğda 

 
260 
kəpəyini    qazana  tökün,  qşalla,odeyalla  bələyin,isti  yerdə  2-3 
saat  dəmə  qoyun.Yeyərkən  bir  çimdik  maqnezium  sulfat(ingilis 
duzu)  və  horra  halına  salınmış  təzə  pomidor(yaxud  “gürzə”) 
əlavə  etmə  olar.Bunlar  olmasa,  2  xörək  qaşığı  qatıq  qatmaq 
məsləhətdir.Belə  xörəkdə  bütün  vitaminlər,  duzlar  və  digər 
faydalı  elementlər salamat qalır. 
İsti şorbanı da eyni qayda ilə hazırlamaq olar.Su qayna -
yan kimi qazanı yerə qoyun,ora narın hala salınmış kartof, kök, 
cəfəri,kərəviz,şüyüd,1-2  diş  sarımsaq,göy  soğan,2  xörək  qaşığı 
qarabaşaq,2  xörək  qaşığı  cücərmiş  buğda,o  qədər  də  buğda 
kəpəyi  əlavə  edin,qazanı  odeyala  bələyib,isti  yerdə  1-2  saat 
saxlayın.Yeyərkən 1 çimdik maqnezium sulfat əlavə edin. 
 
ÇİY ŞORBALAR 
 
 
Pomidor-xiyar şorbası. Pomidoru, xiyarı, sarımsağı, göy 
soğanı və göyərtini xırda doğramaq, bir tikə islanmış  pendir və 
kələm şirəsi əlavə etmək, üstünə qatıq tökmək. 
Sadə  pomidor  şorbası.  Qaba  sarımsaq,  yaxud  soğan 
sürtün,  pomidoru  doğrayın,  üstünə  bir  stəkan  qatıq  tökün. 
Ürəyiniz istəyən göyərtilərdən əlavə edin. Şorba hazırdır. 
Gövdə  və  yarpaq  şorbası.  3-4  stəkan  müxtəlif  növ 
tərəvəzin (xiyar, kələm, göyərti, soğan və s) üstünə 1,5 litr kvas 
əlavə  etmək  və  qatışdırmaq,  yarım  saat  dəm  aldıqdan  sonra  1 
xörək qaşığı qaymaq (smetan) əlavə etmək. 
Şülul  (yabanı  meyvə)  şorbası.  1  stəkan  qatığı  3  xörək 
qaşığı  su  və  3  xörək  qaşığı  xırdalanmış  hər  hansı  şülulla 
(qarağatdan  başqa)  qarışdırmaq.  İstəsəniz  meyvə  şirəsi,  yaxud 
bal da əlavə edə bilərsiniz. 
Quru  meyvələrdən  şorba.  Axşamdan  40-50q  quru 
meyvəni  isladın.  Səhər  sudan  çıxardıb(suyu  atmayın)  tumlarını 
ayırın,sürtkəcdən  keçirib,yaxud  əzin,öz  suyuna  qatın.Yeməyə  3 
saat  qalmış  1-2  xörək  qaşığı  buğda  kəpəyi,narın  hala  salınmış 
qarabaşaq və yulaf dəni əlavə edin. 

 
261 
 
ÇİY  DƏMLƏMƏLƏR 
 
Çuğundur içgisi.4 xörək qaşığı quş üzümü(yaxud qırmı -
zı  qarağat),2  xörək  qaşığı  çuğundur  şirəsi,1  çay  qaşığı  bal  və 
stəkanın 2/3 qədər suyu bir-birinə qarışdırmaq. 
 
Natural  tərəvəz  şirələri.Kəskin  tamı  olan  tərəvəzləri 
(illik  və  aylıq  turp,  qıtıqotu)sürtkəcdən  keçirmək,su  qatmaq  və 
süzmək. Belə şirəni şirəçəkən maşında düzəltmək daha asandır 
 
Tərəvəz  südü.  5  tərəvəz  növünü(kələm,kök,çuğundur, 
turp,xiyar,pomidor,kartof  )  eyni  vaxtda  sıxmaq  və  qarışdırmaq, 
üstünə bir o qədər qatıq əlavə etmək. 
 
Limonad.  Bir  stəkan  suya  1-2  limonun  şirəsini  tökmək 
və hər kəsin zövqünə uyğun bal əlavə etmək. 
 
Kəpək  suyu.  Dörd  xörək  qaşığı  kəpəyi  20  xörək  qaşığı 
suya qarışdırmaq, 3-4 saatdan sonra süzmək, alınmış  məhlula 1 
xörək qaşığı bal və şülul şirəsi əlavə etmək. 
 
Çiy  çaylar.İki  xörək  qaşığı  hər  hansı  yeyilən  otun 
(məsələn, cəfəri, kərəviz, gicitkan və s) və ya yarpağın üstünə 1 
stəkan çiy su tökmək və 12 saat isti yerdə saxlamaq, süzdükdən 
sonra zövqə uyğun miqdarda bal qatmaq. 
 
Alma  çayı.  Xırda doğranmış almanın üstünə su tökmək, 
yarım saatdan sonra süzgəcdən keçirib içmək. 
 
Tərəvəz  südü.  Təzə  tərəvəz  şirəsini  (kök,  turp,  şalğam)  
qatıqla qarışdırmaq(eyni həcmdə).Belə süd köhnə,qurumuş  qıtıq 
-otundan (xren) daha yaxşı alınır. 
 
Qıtıqotu və turp südü. 1xörək qaşığı qatığa 1 çay qaşığı 
turp, yaxud əzilmiş qıtıqotu qatmaq, üstünə qatıq əlavə etmək. 
 
Sarımsaq  südü.  Sürtkəcdən  keçirilmiş  1  diş  sarımsağın 
üstünə qatıq (kefir, ayran, süzmə, prostokvaşa) əlavə etmək. 
 
Çuğundur  kvası.  3  litrlik  balona  bir  qədər  təmizlənmiş 
çuğundur doğramaq,üstünə qaynamış isti su tökmək,ağzını tən -
ziflə  örtmək,5  gün  dəmləmək,  üstündə  əmələ  gəlmiş  ərpi  yığıb 

 
262 
atmaq.  Kvas  hazırdır.  Onu  yeməkdən  öncə  balla,  yaxud  salatla 
birlikdə qəbul etmək məsləhətdir. 
 
Qoz  südü.On  ədəd  qozu(yaxud  ona  bərabər  fındığı, 
badamı,püstəni)  həvəngdəstədə  döymək,döyə-döyə  üstünə  su 
əlavə  etmək.Alınmış  məhlulu  süzgəcdən,yaxud  tənzifdən 
keçirmək. Üstünə qatıq əlavə etmək. 
 
Qeyd: Bütün mayeləri qəbul edərkən, onları ağız şirəsi ilə 
yaxşı-yaxşı  qarışdırmaq  lazımdır:tüpürcəyin  tərkibində  çox 
faydalı  elementlər  var(şüursuz  saydığımız  heyvanlar  yaralarını 
dilləri ilə yalayıb,tüpürcəklə sağaldır). 
 
SALATLAR  ÜÇÜN  ƏLAVƏLƏR 
 
Qoz mayonezi.Qozu(fındığı,badamı) döyərkən azca bitki 
yağı  əlavə  etmək,horraya  döndərmək,yarım  stəkan  horranın 
üzərinə 2-3 x.q.bitki yağı tökmək və çalmaq,üstünə limon, yaxud 
quşüzümü şirəsi əlavə etmək. Hazırlanan kimi qəbul edin. 
Vegetaranlar  üçün  mayonez.  1-2  çiy  yumurta  sarısını 
çalarkən  ona  tədricən  2-3  xörək  qaşığı  bitki  yağı  əlavə  edin. 
Üstünə 1 çay qaşığı soğan,yaxud 1 xörək qaşığı kərəviz horrası, 
1-2  xörək  qaşığı  limon  və  ya  quşüzümü  şirəsi  tökün.  Bu  cür 
mayonezi turp, kök və 1-2 diş sarımsaqdan da hazırlamaq olar. 
Mayonez  əlavəsi.  Eyni  həcmdə  limon,  yaxud  quşüzümü 
şirəsi  ilə  bitki  yağını  qarışdırmaq,  bir  qədər  göy  soğan,  cəfəri 
əlavə edib, butulkada çalxalamaq. Hazırdır. 
Qaymaq  (smetan)  əlavəsi.  1  limonun  şirəsini  3  xörək 
qaşığı qaymaqla  qarışdırmaq,1 diş sarımsaq və yarım qaşıqdan 
az doğranmış soğan,1x.q.bitki yağı əlavə etmək. Çalxalamaq. 
Tomat əlavəsi. Səkkiz hissə yağı 1 qaşıq limon şirəsi ilə 
qatışdırmaq,  üstünə  4  hissə  təzə  pomidor  şirəsi  və  hər  kəsin 
zövqünə uyğun miqdarda kərəviz horrası tökmək. 
“Provinsial”  əlavəsi.  Taxta  qaşığı  sağ  əldə  tutun, 
yumurta  sarısını  çala-çala,  sol  əlinizdəki  bitki  yağını  damcı-
damcı  onun  üstünə  tökün.  Məhlul  qatılaşdıqda  yarım  stəkan 

 
263 
limon şirəsi əlavə edin. Limon şirəsini bitki yağı ilə ara verərək, 
dəyişə-dəyişə tökmək lazımdır.