Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

letal,
yarimletal, shartli letal, steril, neytral, kuchaytiruvchi
mutatsiyalar 
mavjud. Irsiy axborotning qanday tuzilish darajasida o‘zgarishiga 
qarab: 
genom, xromosoma va gen mutatsiyalari tafovut etiladi.
14-§. Genom mutatsiyalari
Genom mutatsiyalari — xromosomalar sonining o ‘zgarishiga 
bog‘liq o ‘zgarishlaridir. Ular ikki xil bo‘ladi 
(10-jadval).
I. Genomning butunligicha kamayishi (gaploidiya) yoki 
ko‘payishi (poliploidiya)
II. Ayrim xromosomalar soni o ‘zgarishlari (aneuploidiya yoki 
geteroploidiya).
10-j a d v a l.
Genom mutatsiyalari (xromosoma gaploid to‘plami — genom)
Genom sonining o‘zgarishi
Gaploidiya 
Poliploidiya 
n 
3n,4n,5n,..
Ayrim xromosomalar sonining o‘zgarishi 
(aneuploidiya yoki geteroploidiya)
Geterosoma
Monosomiya Trisomiya Monosomiya Trisomiya
45, XX - 21 
45, XY - 21
(Polisomiya) 
47, XX+21 
47, XY+21 
47, XY+15 
47, XX+15 
47, XY+18 
47, XX+18
45, XO
(Polisomiya) 
47, XXX 
47, XXY 
47, XYY
I
tipdagi genomning butunligicha o ‘zgarishlaridan poliploidiya
k o ‘proq uchraydi.
Poliploidiya o‘simliklarda ko‘p uchraydi, ularning hosildorligi-
3 -G en etik a

---

66
Genetika
ni oshiruvchi omillardan biri hisoblanadi, seleksiyada bu hodisadan 
keng foydalaniladi.
Hayvonlarda poliploidiya deyarli uchramaydi, chunki ularning 
yashovchanligi susayadi, bunday organizmlar steril bo ‘ladi. Lekin 
hayvonlarda ayrim somatik hujayralarda (jigar, mushak, suyak — 
tog‘ay hujayralari) poliploidiya kuzatilishi mumkin.
Poliploidiya mexanizmlari:
1. Meyozda gametogenezda xromosomalar ajralishi buzilishi.
2. Somatik hujayralarda mitoz tugallanmay qolishi natijasida 
ko‘p xromosomali ko‘p D N K saqlovchi (politeniya, poliploidiya) 
va ko‘p yadroli hujayralar hosil bo‘lishi.
3. Poliploidiyani mitozni to ‘xtatuvchi moddalar (kolxitsin) 
ta ’sirida sun’iy hosil qilish mumkin.