Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

SALUR  Q AZANIN  EVİ  YAĞM ALANDIĞI  11 
BO YI  BƏYAN  EDƏR
Bir gün Ulaş oğlı, Tulu quşun  12 yavrısı, bizə miskin umudı, 
A m it soyının  aslanı,13  Qaracuğın  qaplanı,  qonur atın  iyəsi,  xan 
D36 
Uruzun  1 ağası, Bayındır xanın güyəgisi, Qalın Oğuzun dövləti, 
qalmış  2  yigit  arxası  Salur  Qazan  yerindən  durmışdı.  Toqsan  3 
başlu ban evlərin qara yerin üzərinə dikdirmişdi.  Toqsan 4 yer- 
də  ala qalı-ipək döşəm işdi.  Səksən yerdə badyalar 5 qunlm ış- 
dı.  Altun  ayaq  sürahilər  düzilmişdi.  Doquz  qara  6  gözlü,  xub 
yüzlü,  saçı  ardına örilü,  köksi  qızıl d ü g m əli,7 əlləri biləgindən 
qınalı,  barmaqları  nigarlı  məhbub  kafır  qızları  8  Qalın  Oğuz 
bəglərinə  sağraq sürüb  içərlərdi.
İçüb-içüb  9  Ulaş  oğlı  Salur  Qazamn  alnına  şərabın  itisi 
çıqdı.  10 Qaba  dizi  üzərinə  çökdi,  ayıtdı:  “Ünüm  afilan  bəglər, 
sözüm  dinlən  bəglər!  Y ata-yata  yanımız  ağrıdı,  dura-dura 
belimiz  qurıdı;  12  yüriyəlim ,  a  bəglər,  av  avlayalım,  quş  quş- 
layalım,  sığın-keyik  yıqalım ,  13  qayıdalım  otağımıza  diişəlim, 
D37 
yeyəlim -içəlim ,  xoş  keçəlim !”  Qıyan  Selcük  1  oğlu  Dəlü 
Dondar  aydır:  “Bəli,  xan  Qazan,  m əsləhətdir” .  Qaragünə  2 
oğlı  Qarabudaq aydır:  “Ağam   Qazan,  m əsləhətdir” .
Anlar  eylə  digəc  3  At  ağızlu  Aruz  qoca  iki  dizinin  üstinə 
çökdi,  4  aydır:  “Ağam  Qazan,  sası  dinlü  Gürcüstan  ağzında 
oturarsan,  5  ordun  üstinə  kimi  qorsan?”
Qazaıı  aydır:  “Üç  yüz  yigidlən  6  oğlum  Uruz  monim  evim 
üstinə  dursun!”  -   dedi.  Qonur  atın  7  çokdirdi,  butun  bindi. 
T əpəl-qaşqa  ayqırına  Dondar  bindi.  8  Gög  bədovisin  tutdurdı, 
Qazan bəgin qarındaşı Q arag ü n ə9 bindi. Ağ bədəvisin çəkdirdi. 
Bayındır xanın  yağısın  10 basan  Şir Şəmsəddin  bindi.  Barasarın 
Bayburd hasarından  11  parlayub uçan  Beyrək  Boz ayğırına bin- 
di.  Qofiur  atlu  Qazana  “keşiş”  deyən  12  bəg  Yegnək  Turı  ay- 
ğırına  bindi.  Saya  varsam,  dükənsə  olmaz,  13  Qalın  Oğuz 
D38 
bəgləri  bindi.  Ala dağa ala  ləşkər ava çıqdı.  1 Kafırin casusı ca- 
susladı,  vardı  kafirlər azğunı  2  Şökli  M əlikə  xəbor verdi.  Yedi 
biii  qaftanmın  ardı  yırtıxlu,  3  yanm ından  qara  saçlu,  sası  dinlü 
din  düşməni,  alaca  atlu  4  kafır  bindi  yılğadı,  dün  bucuğında 
Qazan  bəgin  ordusına 5  gəldi.  Altun  ban  evlərin  kafirlər çapdı-

lar.  Qaza bənzər qızı-6gəlini  çığınşdırdılar.  T övlə-tövlə şahbaz 
atlarını bindilər.  Q atar-7qatar qızıl  dəvələriııi yetdilər.  Ağır x ə- 
zinəsini, bol  aqçasını8 yağmaladılar.  Qırq  incə bellü  qızla  Boyı 
uzun Burla  xatun  9 yesir getdi.  Qazan bəyin  qarıcıq  olmış  aııası 
qara dəvə  10 boynmda asılu getdi. Xan Qazanın oğlı  Uruz bəg  11 
üç  yüz  yigidlən  əli  bağlu,  boynı  bağlu  gctdi.  İlək  qoca  12  oğlı 
Sarıı  Qalmaş  Qazan bəgın  evi  üzərinə  şəhid  13  oldı.
Qazanın  bu  işlərdən xəbəri  yoq.
D39 
Kafır aydır:  “Bəglər,  1 Qazanıfi tövlə-tövlə  şahbaz atlarını
binm işüz,  altun-aqçasım   2  yağm alamışuz,  qırq  yigidlən  oğh 
Uruzı  dutsaq  etmişüz,  3  qatar-qatar  dəvələrini  yetm ışüz,  qırq 
inoə  bellü  qızlan  Qazamn  4  halalını  tutmışuz;  bu  hayıfları  biz 
Qazana etm işüz”, -  dedi.
5 Kafırin  biri  aydır:  “Qazan  bəgdə  bir hayfım ız  qaldı” .
Şöklü  M əlik  aydır:  “6  M ərə  aznavur,  nə  hayfım ız  qaldı?” 
Kafır aydır:  “Qazanm qapulu D ərvənddə 7  on  bin  qoyunı  v ar- 
dır.  Şol  qoyunları  dəxi  götürsək,  Q azana  x  ulu  h e y f edərdik,”
-   dedi.  Şöklü  M əlik  aydır:  “Altı  yüz  9  kafır  varsun,  qoyunı 
gətürsin!” -  dedi.
Altı yüz kafir a tla n d ı,10 qoyunun üzərinə alqar vardı. G ecə 
yatırkən  11  Qaracıq çoban qara qayğulu vaqiə gördi. V aqiəsin- 
d ən   sərm ərdi  uru  durdı.  12  Qıyan  güci,  D əm ir  güci  -   bu  iki 
qardaşı  yanm a  aldı,  ağılın  qapusını  bərkitdi.Ü ç  yerdə  d əp ə 
D40 
kibi  daş yığdı,  ala  1 qollu  sapanın  əlin ə  aldı.
Nagahandan  Qaracıq  çobanın  2  üzərinə  altı  yüz  kafir 
qoyıldı.
Kafır aydır:
Qaranqu  axşam  3  olanda qayğulu çoban,
Qarla yağmur yağanda çaqm aqlu çoban,
4  Südi-peniri  bol  qaymaqlu  çoban!
Q azan  bəgün  dünlügi  5  altun  ban evlərini
biz yıqmışuz.
T övlə-tövlə  şahbaz  atlarını  6  biz binmişüz.
Q atar-qatar qızıl  dəvəsini  biz yetmişüz.
Qarıcıq  7  anasını  biz  gətirmişüz.
A ğır xəzinə,  bol  aqçasını  biz yağmalamışuz.
D41
D42
8  Q aza  bən zər qızı-gəlini  biz yesir etmişüz.
Qırq  yigidlən  Qazanın  9 oğhnı  biz  gətürmişüz.
Qırq  incə bellü qızla Qazanın h a la lın ı10 biz gətürmişüz.
B ərə  çoban,  irağından-yaqınm dan  bərü  gəlgil!
Baş  11  endirüb  bağır basğıl!
Biz  kafırə  salam   vergil!
Ö ldürm əyəlim ,
12  Şökli  M əlikə  səni  ilətəlüm ,
Sana bəglik  alı  verəlim!
Çoban  aydır:
13  İlaqırdı  söyləm ə,  m ərə  itüm  kafır!
İtüm lə  bir yalaqda yundım   içən  1 azğun  kafir!
A ltındağı  alaca  atın  nə  ögərsin,
A la başlu  2  keçim cə  gəlm əz  mana!
Başındağı  tuğulğanı  nə  ö g ə r s ə n ,6  m ərə  kafır,
Başım dağı  3  börküm cə  gəlm əz  mana!
A ltm ış  tutam   göndərini  nə  ögərsin,  m urdar kafır,
4  Q ızılcıq  d əgənəgim cə  g əlm əz  mana!
Q ılıcunı  nə  ögərsən,  m ərə  kafir,
Ə g r i5  başlu  çovkanım ca g əlm əz  mana!
B iləgündə  doqsan  oqun  nə  ögərsən,  m ərə  kafır.
A la qollu  sapam m ca  gəlm əz  mana!
İrağından-yaqınından  bərü  7  gəlgil!
Y igitlərin  zərbini  görgil,  andan  ötgil!
-  dedi.  B itə k ə llü f 8  kafırlər  at  dəpdilər,  ox  səpdilər.  Ə rənlər 
əvrəni  Q aracuq  9 çoban  sapam nın  ayasına daş qodı,  atdı.  Birin 
atanda  10  ikisin-üçin  yıqdı,  ikisini  atanda  iiçin-dördin  yıqdı.
11 
K afirlərin  gözinə  qoıxu  düşdi.  Qaracıq  çoban  kafırin  12 
üç  yüzini  sapan  daşıyla  yerə  bıraqdı.  İki  qardaşı  13  oxa  düşdi, 
şəhid  oldı.  Ç obanın daşı  dükəndi;1 qoyun  dem əz,  keçi  dem əz, 
sapanın  ayasına  qor atar,  kafıri  yıqar.
2 
Kafırin  gözi  qorqdı.  D ünya-aləm   kafırin  başına  qaranu 
o ld ı;3 aydır:  “ Y arım asun-yarcım asun bu çoban bizim  həpim iz 
qırar olam ı?!”  -  4  dedilər;  daha durm ayıb qaçdılar.  Çoban  şə - 
hid olan qardaşların 5  H aqına qodı,  kafırlər leşindən  bir böyük

D43
D44
dəpə yığdı,  çaqmaq  6 çaqub od yaqdı;  dəxi  kəpənəgindən qu- 
rumsı  edüb  yarasına  7 basdı,  yolun  qıyısın alub  oturdı,  ağladı- 
sıq la d ı,8 aydır:  “Salur Qazan, bəg Qazan!  Ölüm isin, dirim isin, 
bu  işlərdən  9 xəbərin yoqm ıdır?” -  dedi.
M əgər,  xanım,  ol  gecə  Qalın  Oğuzun  10  dövləti,  B ayındır 
xanın  giiyəgisi  Ulaş  oğlı  Salur  Qazan  11  qara  qayğılu  vaqiə 
gördi.  Sərm ərdi  uru  durdı,  aydır:  12  “Bilürmisin,  qarındaşım  
Q aragünə,  düşüm də  nə  görindi?  Qara  qayğulu  13  vaqiə  gör- 
düm, yum ruğum da talbm an  şahin bənim  quşumı  alur gördüm ,
1 gögdən  ıldırım ağ-ban  evim üzərinə şaqır gördüm,  düm qara
2 pusarıq ordumun  üzərinə tökilür gördüm, quduz q u rtla r3 ev i- 
mi  d ələr  gördüm,  qara dəvə  ənsəm dən qarvar  gördüm,  qarğu 
kibi  4  qara saçım uzanır  gördüm,  uzanuban  gözüm i  örtər gö r- 
düm,  5 biləgim dən on  barmağımı  qanda gördüm.  N ecə kim   bu 
düşi g ö rd ü m ,6 şundan bərü ağlım -ussum  dərə  bilmən.  X anım  
qardaş,  m ənim  bu düşüm i  7 yorğıl  m ana!” -  dedi.
Q aragünə  aydır:  “Q ara  bulut  dedigin  sənin  8  dövlətindir. 
Q ar ilə yağm ur dedigin ləşkərindir.  Saç 9 qayğudur.  Qan q ara- 
dır.  Qalamsın yora bilm ən,  Allah yorsun!” -   10 dedi.
Böylə  digəc  Qazan  aydır:  “M ənim   avımı  bozma,  ləşk əri- 
mi  dağıtma.  11  B ən  bu  gün  Qonur ata qaqaram,  üç  günlik yolı 
bir  gündə  aluram,  12  öylə  olm adın  yurdum  üstinə  varıram; 
əg ə r sa ğ d ır-əsən 13dir,  axşam  olm adın genə bən sana gəlürəm . 
Ordum  sağ -əsən   1 degil isə, başınuza çarə edifi;  m ən dəxi get- 
dim ,” -  dedi2.  Qonur atın  m ahm uzladı,  Qazan  b əg  yola  getdi.
3  G ə li-g əli  yurdının  üzərinə  gəldi.  Gördi  kim,  uçarda  quzğun 
q a lm ış,4 tazı dolaşmış, yurtda qalmış. Qazan bəg burada y urd- 
lan  5  xəbərləşm iş,  görəlim ,  xanım,  nə  xəbərləşm iş:
Qazan  aydır:
Q ovm -qəbilə  m ənim   6 qum a yurdum,
Q ulanla sığın-keyikə  qonşı  yurdum,
Səni  y a ğ ı7  nerədən  darımış,  gözəl  yurdum?!
A ğ-ban  evim  dikiləndə  y u r d ı8  qalmış,
Qarıcıq  anam uluranda yeri  qalmış,
O ğlum   Uruz ox 9 atanda buta qalmış,
O ğuz bəgləri  at çapanda m eydan  qalmış,
10 Q ara  mudbaq  dikiləndə  ocaq qalmış...
D45
D46
Bu h allan  gördügində  11  Qazanın  qara qıym a  gözləri  qan- 
yaş doldı,  qan  dam arları  12  qaynadı,  qara bağrı  sarsıldı.  Q onur 
atını ö k c ə lə d i,13 kafır keçdigi yola düşdi, getdi.  Qazanın öninə 
bir su  1 gəldi.
Qazan  aydır:  “Su  Haq  dizarın  görmüşdür,  bən  bu  su  ilə  2 
xəbərləşəyim ,”  -  dedi.  Görəlim,  xanım,  necə  xəbərləşdi:
Qazan  aydır:
3  Ç ağnam -çağnam   qayalardan çıqan  su,
Ağac  gəm iləri  oynadan 4  su,
H əsən lə  H üseynin  həsrəti  su,
Bağ və  bostanın  ziynəti  5  su,
A yişə  ilə  Fatim ənin  nigahı  su,
Şahbaz  atlar gəlüb  içd ig i6  su,
Qızıl  dəv ələr gəlüb  keçdigi  su,
Ağ  qoyunlar gəlüb  7  çevrəsində  yatduğı  su,
O rdum un  xəbərin  bilürınisin,  8  degil  mana!
Q ara başım  qurban  olsun,  suyum,  safia!  -  dedi.
Su  9  qaçan  x əbər  verso  gərək?!  Sudan  keçdi,  bu  gəz  bir 
qurda tuş  10 oldı.  “Qurd yüzi  mübarəkdir,  qurdlan bir x əb ə rlə- 
şəyim ,” -  dedi.
11  Görəlim ,  xanım,  no  xəborləşdi:
Qazan  aydır:
Qaranqu  axşam  12  olanda  güni  doğan,
Qar  ilə  yağm ur yağanda  ər kibi  duran,
13 Q araquc  atları  gördügində  kişnəşdirən,
Qızıl  d əv ə  gördügindo  bozlaşdıran,
1  A ğca qoyun  gördügiııdə  quyruq  çırpub  qamçılayan, 
A rq a s m ı2  urub  bork  ağılın  ardın  sökən,
Q arm a-bükəc  səm üzin  3  alub  tutan,
Qanlu  quyruq  üzüb  çap-çap  yudan,
Avazı  4  qaba köpoklərə  ğavğa salan,
Ç aqm aqluca çobanları  dünlə 5 yügürdən,
O rdum un  xəbərin  bilürmisin,  degil  mana!
Qara  başım   6 qurban  olsun,  qurdum,  sana!  -  dedi.

D47
D48
Qurd qaçan xəbər versə 7 gərək?!  Qurtdan dəxi  keçdi,  Q a- 
raca  çobanın  qara  köpəgi  Q azana  8  qarşu  gəldi.  Qazan  qara 
köpəkləm   xəbərləşdi;  görəlim,  xamm,  nə  9xəbərləşdi.  Aydır:
Qaranqu axşam olanda v af-v af ürən,
10 Acı  ayran tökiləndə  çap-çap  içən,
G ecə  gələn xırsızları  11  qorqudan,
Qorquduban  şam atasıyla  ürküdən,
Ordumun  xəbərin  12  bilürmisin,  degil  bana!
Qara başım sağlığmda  eyilüklər edəm ,  13  köpək,  sana!
dedi. K öpək qaçan x əb ə r versə gərək? K öpək Qazamiı  1 atmın 
ayağına  çap-çap  düşər,  sin-sin  sinlər.  Qazan  2  bir  tum ar  ilə 
köpəgi urdı. Köpək çəkildi, g ə ld ü g i3 yola getdi.  Q azan köpəgı 
qovlayı,  Qaraca  çobanın  üzərinə  4  gəldi.  Ç obaıu  gördügində 
xəbərləşdi,  görəlim ,  xanım,  nə  5  xəbərləşdi:
Qazan  aydır:
Qaranqu  axşam  olanda qayğulu  çoban!
6  Qarla yağm ur yağanda çaqm aqlu çoban!
Ünüm  anla,  sözüm dinlə:
7 A ğ-ban  evim  şundan  keçmiş  gördünm i,  degil  m ana 
Qara başım  qurban  8  olsun,  çoban,  sana!  -  dedi.
Çoban  aydır:
Ölmüşmiydin,  yitmişmiydin,  9 a  Qazan!
Qanda gəzəıdin,  nerədəydin,  a  Qazan!
Dün yoq,  ötəki  10 gün  evin  bundan  keçdi,
Qarıcıq  anan  qara dəvə  boynında  11  asılu  kcçdi.
Qırq  incə bellü  qızıyla halalın, -
Boyı  uzun  12  Burla xatun  ağlayuban  şundan  keçdi.
Qırq yigidlən  oğlun  13  Uruz başı açuq,  yahn  ayaq 
kafırlərin  yanınca  tutsaq  1 getdi.
Tavla-tavla  şahbaz  atların  kafır binmiş,
Q atar-qatar q ız ıl2  dəvələrin  kafır yetm iş,
A ltun-aqça,  bol  xəzinəni  kafır 3  almış!
Çoban  böylə  digəc  Qazan  ah  etdi,  ağlı  başından  4  getdi,  dün- 
y a-aləm   gözinə  qarannu  oldı;  aydır:
D49
D 50
Ağzın  qurusun,  5  çoban!
Dilün  çürisün,  çoban!
Qadir sənin  alnına qada yazsın,  6 çoban!  -  dedi.
Qazan b əg  böylə  digəc çoban  aydır:
N ə  qaqırsan  7  bana,  ağam  Qazan,
Yoxsa  köksündə  yoqmıdır  iman?
Altı  8  yüz  kafır  dəxi  mənim  üzərim ə  gəldi.  İki  qardaşım 
şə h id 9 oldı. Ü ç yüz kafir öldürdüm, ğəza etdim;  səm üz qoyun, 
10  arıq  toqlı  sənin  qapundan  kafırlərə  vermədim.  Üç  yerdə  11 
yaralandım,  qara  başım   bunaldı,  yalnuz  qaldım;  suçum  b u - 
mıdır? -   12  dedi.
Çoban  aydır:
Qonur atın  vergil  mana,
A ltm ış  tutam  13  göndərüni  vergil  mana,
A p-alaca qalqanını  vergil  mana.
1 Qara  polat uz  qılıcın vergil  mana,
Sadağında səksən  oqun  2  vergil  mafia.
Ağ  tozluca qatı  yayın vergil  mana,
Kafırə  m ən 3  varayın,
Yenidən  toğanm  öldürəyin,
Y enüm lə  alnum  q a n ın 4 bən  siləyin,
Ölürsəm ,  sənin  uğruna bən  öləyim,
Allah  Taala  5 qorsa,  evini  bən  qurtarayın!  -  dedi.
Çoban  böylə  digəc  Q a z a n a 6 qəhər gəldi,  aldı  yüriyü  verdi. 
Çoban dəxi Qazanın 7 ardından yetdi. Qazan döndi baqdı, “Oğul 
çoban,  qanda  8  gedərsin?”  -  dedi.
Çoban  aydır:  “Ağam  Qazan,  sən  evin  9  alm ağa  gedərsəfi, 
m ən  dəxi  qarındaşım   qanın  almağa gedərəm ,” -  dedi.
10  Böylə  degəc  Qazan  aydır:  “Oğul  çoban,  qam ım   acdır; 
heç  nəsnən  11  varm ıdır y em əgə?”  -  dedi.  Çoban  aydır:  “Bəli, 
ağam Qazan, gecədən  12 bir quzı bişürüb dururam.  Gəl bu ağac 
dibində  enəlüm ,  yiyəlim !”  -  dedi.
13 
Endilər;  çoban  dağarcığı  çıqardı,  yedilər.  Qazan  fikr 
eylədi,  1  aydır:  “Ə gər  çobanla  varacaq  olursam,  Qalın  Oğuz

bəgləri  2  bənim   başıma  qaqmc  qaxarlar;  çoban  bilə  olm asa, 
Qazan kafıri  alam azdı,”  3  deyərlər” ,  -  dedi.
Qazana qeyrət gəldi.  Çobanı bir ağaca sara-4sara m öhkəm  
bağladı;  eyləndi,  yüriyü  verdi.  Çobana  aydır:  5  “M ərə  çoban! 
Q am ın  acıqm amışkən,  gözün  qaraım amış  ikən bu  6  ağacı  qo- 
parı  gör,  yoxsa  səni bunda  q u rtlar-q u şlar7 yer,”  -  dedi.
Qaraca  çoban  zərb  eylədi,  qaba  ağacı  yeriylə  -   8  yurdıyla 
qopardı,  arqasm a aldı,  Qazanm ardma  düşdi.
9 
Qazan  baqdı  gördi  çoban  ağacı  arqasma  almış,  10  gəlür. 
Qazan aydır: “M ərə çoban, bu ağac nə ağacdır?” Çoban  11  aydır: 
“Ağam Qazan, bu ağac ol ağacdır kim, sən kafıri basarsan,  12 qa- 
m ın acığar,  m ən sana bu ağacla yem ək bişürərin,” -  dedi.
D51 
13  Qazana bu söz xoş  gəldi.  Atından  endi,  çobanın  əllərin  1
çözdi,  alnında bir öpdi,  aydır:  “Allah mənim evimi  qurtaracaq  2 
olursa,  səni  əmiraxur eyləyəyin,” -  dedi.  İkisi bilə yola 3  girdi.
Bu  yana  Şökli  M əlik  kafırlərlə  şin-şadm an  y ey ü b -4ıçüb 
otururdı.  Aydır:  “B əglər,  bilürmisiz,  Qazana  necə  h ey f  5 
eyləm ək  gərək?  Boyı  uzun  Burla  xatunım  gətürüb,  sağraq  6 
sürdürm ək gərək !” -  dedi.
Boyı uzun Burla xatun bum e şıtd i,7 yürəgiylə canına odlar 
düşdi.  Qırq  incə  bellü  qızın  8  içinə  girdi;  ögüt  verdi,  aydır: 
“Qanqınuza  yapışurlarsa,  9  “Qazan  xatunı  qanqınızdır”  deyü, 
qırq yerdən  avaz verəsiz,”  -   10  dedi.
Şökli  M əlikdən  adam  goldi,  “Qazan  bəgin  xatunı  11 
qanqınuzdur?”  -   dedi.  Qırq  yerdən  avaz  gəldi,  qanqısıdır  12 
bilm ədilər.  K afırə  xəbər vcrdilər:  “ Birinə  yapışdıq,  qırq  yer- 
dən  13  avaz  gəldi;  bilmədik,  qanqısıdır,” -  dedilər.
D52 
Kafır  aydır:  “M ərə,  1  varın,  Qazanın  oğlı  Uruzı  dartın,
çəngələ asun.  Q ıym a-2qıym a ağ ətindən çəkün,  qara qavurm a 
bişürüb,  qırq  b əg   qızına  3  ilətün;  hər  kim  yedi,  ol  degil;  hor 
kim   yem ədi,  oldur.  Alun  g ə lü n ,4  sağraq  sürsün!”  -  dedi.
Boyı  uzun  Burla  xatun  oğlınun  5  yamacına  gəldi;  çağırub 
oğlına soylar,  görəlim,  xanım,  nə  soylar?
6  Aydır:
Oğul,  oğul, ay oğul,
Bilürmisin,  nələr oldı:
7  Söyləşdilər  fısıl-fısıl,
Kafirin  fclin  duydum .
Dünlügi  altuıı  8  ban  evimin  qəbzəsi  oğul,
Qaza bənzər  qızım ın-gəlinim in  9 çiçəgi  oğul,
Oğul,  oğul,  ay  oğul,
Doquz  ay dar  10 qam ım da  götürdügüm  oğul,
On  ay deyəndə  dünyaya gətürdügim   11  oğul,
Dolm ası  altun  beşikdə  bələdügim  oğul,
kafırlərtərs danışm ışlar:,2” Qazan oğlı  Uruzı həbsdən çıqarun, 
boğazından  orğanla  l3asun,  iki  dalusından  çən g ələ  sancun, 
D53 
qıym a-qıym a ağ ətindən  1 çəkün. Qara qavırm a edüb, qırq bəg 
qızma  ilətün;  h ər  kim  yedi,  2  o!  degil;  hər  kim   yemədi,  ol 
Qazan xatunıdır;  çəkün  döşəgim izə  3 gətirəlim ,  sağraq sürdü- 
rəlim !”  -   dem işlər.  S ənin  ətündən,  oğul,  4  yiyəyinm i,  yoxsa 
sası  dinlü  kafırin  döşəginə  girəyinm i?  Ağan  5  Qazanın  nam u- 
sım  smdırayınmı?  N ecədəyin,  oğul,  hey?!  -  dedi.
6 
Uruz  aydır:  “Ağzuii  qurısun,  ana!  Dilün  çürisün,  ana!  7” 
Ana  haqqı-Tanrı  haqqı”  deiiilm əsəydi,  qalqubam  yerimdən 
duraydım,  8  yaqanla  boğazından  tutaydım,  qaba  ökcom  altına 
salaydım,  ağ  9  yüzüni  qara  yerə  dəpoydim ,  ağzun  ilo  burnun- 
dan  qan  şorlal0daydım,  can  datlusın  sana  göstəroydim !  Bu  no 
sözdür? Saqın,  11  qadın ana!  M ənim  üzərim ə gəlm əyəsin,  m ə- 
nim  içün  ağlamayasan.  12  Qo  bəni  qadın  ana,  çə n g ələ  ursun- 
lar,  qo  ətim dən  çəksünlər,  13  qara  qavurm a  etsünlər,  qırq  bəg 
D54 
qızının  öninə  ilətsünlər.  1  A nlar  bir  ycdigindo  sən  iki  yegil! 
Səni  kafirlər  bilm osünlər-duym asunlar;  2  ta  kim,  sası  dinlü 
kafiriin  döşəgino  vannayasan,  sağrağın  3  sürm oyosən,  atam 
Qazan  namusını  sım ayasan.  Saqın!”  -  dedi.
4 
Oğlan  böylə  digəc  buldur-buldur  gözinin  yaşı  rovan  5 
oldı.  Boyı  uzun,  beli  inco  Burla  xatun  boynıyla  qulağın  6  aldı 
düşdi; güz alm ası kibi al yanağın dartdı y ırtd ı;7 qarğu  kibi qara 
saçını  yoldı;  “oğul,  oğul!”  deyübən  zarılıq  8  qıldı,  ağladı.
Uruz aydır:
Qadın  ana!  Qarşum  alub,  nə  9  bögrərsən?
Nə  bozlarsan,  nə  ağlarsan?

D55
D56
B ağnm la yürəgim  n ə  10  dağlarsan?
Keçm iş  m ənim   günimi  n ə  andırarsan?
H ey,  ana!  Ə rəbi  11  atlar olan  yerdə 
B ir qulum  olm azm ı  olur?
Q ızıl dəv ələr  12  olan yerdə 
B ir köşəgi  olm azm ı  olur?
A ğca qoyunlar olan  13  yerdə 
B ir quzıcığı  olmazmı  olur?
S ən  sağ ol,  qadın  1  ana,  babam   sağ olsun,
B ir m ənim   kibi  oğul  bulınmazm ı  olur?  -   2  dedi.
B öylə  digəc  anasımn  qərarı  qalmadı;  yüriyü  3  verdi,  qırq 
incə  bellü qızın  içinə  girdi.
K a fırlə r4 Uruzı alub, qənarə dibinə gətürdilər,  Uruz aydır:
5 
“M ərə  kafır,  aman!  Tanrının  birligino  yoqdur  güman! 
Qon m əni b u 6 ağacla soyləşəyim ,” -  dedi. Çağırub ağaca soy- 
la m ış ,7  görəlim ,  xanım,  nə  soylamış:
“Ağac,  ağacü  D ersəm   sana,  ərlənm ə  8  ağac!
M əkkə  ilə  M ədinənin  qapusı  ağac!
M usa Kəlım ün  9 əsası  ağac!
B öyük-böyük suların  köprisi  ağac!
10  Q ara-qara  dənizlərin  gimisi  ağac!
Şahi-m ərdan  Əlinin  "   Düldülinin  oyəri  ağac! 
Zülfıqarın qınıyla  qəbzosi  12  ağac!
Şah  H əsənlə  Hüseynün  beşigi  ağac!
Ə gər ərdir,  13  əg ər övrətdir,  qorxusı  ağac!
Başıii  ala  baqar olsam,  1  başsız  ağac!
Dibin  ala  baqar olsam,  dibsüz  ağac!
M əni  sana 2  asarlar,  götürm əgil  ağac!
G ötürəcək olursan,  yigitligüm  soni  tu ts u n ,3  ağac! 
Bizim  eldə  gərək  idin,  ağac!
Q ara hindu qullarım a buyuraydıın,
4  Səni  para-para  doğrayalardı,  ağac!
Andan  ayıtdx:
Tavla-tavla 5  bağlananda atum a yazıx!
Q artaş deyü;  saqlayanda yoldaşım a yazıx!
D57
D5H
Y um ruğında  6  talbınanda  şahin  quşuma  yazıx!
Y etər  ilə  tutanda  tazıma yazıx!
7  B əgligə  doym adın  özümə  yazıx!
Y igitliginə  usanm adın canıma  8  yazıx!  -  dedi, 
yum ru-yum ru ağladı, yanıq  cigərcigini  dağladı.
9 
Bu  m əh əld ə,  sultam m ,  Salur  Qazanlam  Qaraca  çoban 
çapar  10  yetdi.  Çobanın  üç  yaşar  dana  dərisindən  sapamnın  "  
ayasıydı;  üç  keçi  tüyindən  sapanının  qollarıydı.  12 Bir keçi  tü - 
yindən  çatlağucıydı.  H ə r  atanda  on  iki  13  batman  daş  atardı. 
Atdığı  daş  yerə  düşm əzdi.
Yerə  dəxi  1 düşsə,  toz  kibi savrılırdı,  ocaq  kibi  obrılur  idi. 
Üç  2  yıladaq  daşı  düşdügi  yerin  otı  bitməzdi.  Semiz  qoyun, 
aruq 3  toqlı  bayırda qalsa,  qurt gəlib yeməzdi  sapamn 4 qorqu- 
sından.  Eylə  olsa,  sultamm,  Qaraca  çoban  sapan  5  çatlatdı. 
D ünya-aləm   kafirin  gözinə  qarannu oldı.
Qazan  6 aydır:  “Q aracıq  çoban,  anamı  kafırdən diləyəyim , 
at a y a ğ ı7 altında qalm asun,” -  dedi.
At ayağı külük,  ozan d i l i 8 çevik olur.  Qazan kafırə çağırub 
soylamış,  görəlim ,  xam m ,  9  nə  soylamış:
Aydır:
M ərə  Şökli  M əlik!
Dünlügi  altun  ban  10  evlərimi  gətürüb  durursan,
saiia  kölgə  olsun!
Ağır xəzinəm ,  "   bol  aqçam  gətürüb durursan,
sana xərclıq olsun!
Qırq  incə  12  bellü  qızla  Burla  xatunı  gətürüb  durursan,
sana yesir olsun!
13 Qırq  yigidlən  oğlum  Uruzı  gətürüb  durursan,
qulun  1 olsun!
T avla-tavla  şahbaz atlarım  gətürüb  durursan,
2  sana binət  olsun!
Q atar-qatar dəvələrim   gətürüb  durursan,
3 sana yü k lo t olsun!
Qarıcıq  anamı  gətürüb  durursan,
M ərə  kafir,  4  anamı  vergil mana,
Savaşmadın,  uruşm adın qayıdayım -  gerü  dönəyim ,
5  gedəyim,  bəllü  bilgil!  -  dedi.

-   M ərə  Qazan!
Dünlügi  6 altun ban  evini  gətürmişiz,  -  bizimdir!
-   Q ırq  incə  bellü  qızla
7  Boyı  uzun  B urla xatunı  gətürüb durur,  -  bizimdir!
-   Q ırq 8  yigidlən  oğlun  Uruzı  gətürmiş,  -  bizimdir! 
T av la -9tavla  şahbaz atların,
qatar-qatar dəvələrin gətürm işiz, -  bizimdir.
10  Q ancıq ananı  gətürm işiz,  -  bizimdir!
Sana verm əziz,  Yayxan  11  Keşiş  oğlına verəriz, 
Y ayxan Keşiş  oğhndan  oğlı  12  doğar,
Biz  anı  sana  ğanm   qoruz,  -  dedilər.
Böylə digəc Qancıq  13 çobanın acığı tutdı, dodaqlan təpsərdi.
D59 
Çoban  1  aydır:
M ərə  dini yoq,  ağılsız kafir!
Ussı  yoq,  dərnəksiz  kafır!
2  Qarşu yatan qarlı  qara dağlar
qarıyubdur otı  bitməz.
Q an lu -3qanlu  ırmaqlar
qanyubdur suyı  gəlm əz. 
Şahbaz-şahbaz 4  atlar
qarıyubdur qulun  verm əz.
Q ızıl-qızıl  dəv ələr
qarıyubdur 5  köşək verməz.
M ərə  kafir,  Qazanın  anası
qarıyubdur oğul  6 verməz.
Dölin  almaqdan  səfan  varsa,  Şökli  M əlik,  qara  7  gözlü  qı- 
zın  varsa,  gətür Qazana ver!  M ərə  kafir,  sənin  qızından  8  oğlı 
doğsun,  siz  anı  Qazan  bəgə  qədim   qoyasız, -  dedi.
9  Bu  m əhəldə  Qalın  Oğuz  bəgləri  yetdi.  Xanım ,  görəlim , 
kim lər yetdi:
10  Q ara  D ərə  ağzında  Qadir  verən,  qara  buğa  dərisindən 
beşiginin  yapuğı  11  olan,  acığı  tutanda  qara  daşı  kül  eyləyən, 
bığın ə n s ə 12sində yedi yerdə dügən,  ərənlər əvrəni Qazan b ə-
gin qarl3daşı  Q aragünə çapar yetdi  “Çal qılıcın,  qardaş Qazan, 
D60 
1  yetdim !”  -  dedi.
Bunun  ardınca,  görəlim ,  kim lər yetdi:
D əm ir  2  qapu  D ərvənddəki  dəm ür  qapuyı  dəpüb  alan, 
altmış tutam 3  ala göndərinin ucında ər bögürdən Qıyan Selcik 
oğlı  4  Dəli  Dondar  çapar  yetdi:  “Çal  qılıcın,  ağam  Qazan, 
yetdim !” - 5  dedi.
Bunun  ardınca,  xanım ,  görəlim,  kim lər yetdi:  Həm idlən  6 
M ərdin qalasın dəpüb yıqan, dəm ür yaylı Qıpcaq M əlikə 7 qan 
qusduran, gəlübən Qazanın qızın ərliklə alan,  Oğuzun 8 aq sa- 
qallu  qocaları  görəndə  ol  yigidi  təhsin9ləyən,  al  mahmuzt 
şalvarlı,  atı  bəhri  xotazlı  10  Qaragünə  oğlı  Qara  Budaq  çapar 
yetdi:  “Çal  qılıcın,  11  ağam Qazan,  yetdim !” -  dedi.
Bunun  ardınca,  görəlim ,  xanım,  12  kim lər  yetdi:  D əstur- 
suzca  Bayındır  xanın  yağısın  13  basan,  altmış  bin  kafırə  qan 
D61 
qusduran,  ağ-boz  atının  1  yelisi  üzərində  qar durduran  Q əflət 
qoca  oğlu  Şir  2  Şom səddin  çapar  yetdi:  “Çal  qılıcın,  ağam 
Qazan,  yetdim !” -   dedi.
3 
Bunun  ardınca  görəliın,  xanım,  kim lər  yetdi:  Parasarıfi 
Bayburd  4  hasarından  parlayub  uçan,  apalaca  gərdogino  qarşu 
g o lə n ,5 yedi qızın umudı, Qalın Oğuz im rəncəsi, Qazan bəgün
6 inağı,  Boz  ayğırlu  Beyrək  çapar  yetdi:  “Çal  qılıcın,  ağam  7 
Qazan,  yetdim !”  -  dedi.
Bunun ardınca, xanım,  görəlim, k im lə ry e td i:8 Çaya baqsa 
çalımlu, çal  qaraquş ordomlü, qurqurma q u şaq lu ,9 qulağı altun 
kübəli,  Qalın  Oğuz  bəglərini  bir-bir  atından  yıqıcı  10  Qazlıq 
qoca oğlı  bog Yegnək çaparyetdi: “Çal  11  qıhcıfi, ağam Qazan, 
yetdim !”  -  dedi.
Bunun  ardınca görəlim,  12 xanım,  kim ləryetdi:  Altmış ögəc 
dorisindən  kürk  eyləsə,  topuqlannı  13  örtməyən,  altı  ögəc  dori- 
D62 
sindən  külah  etsə,  qulaqlarını  örtməyən,  1  qolı-budı  xaranca, 
uzun  baldırları  incə,  Qazan  bəgün  2  dayısı  At ağızlu  Aruz  qoca 
çapar yetdi:  “Çal  qılıcıfi,3 bəgüm Qazan,  yetdim!” -  dedi.
Bunun  ardınca,  görəlim ,  kim lər yetdi:
Varıban  P eyğəm bərin  yüzini  görən,  gəlübəni  Oğuzda 
səhabəsi  o la n ,5 acığı tutanda bıqlarından qan çıqan,  Bığı qanlu 
Bügdüz  Ə m ən  6  çapar  yetdi:  “Çal  qılıcın,  ağam  Qazan,  yet- 
dim !”  -  dedi.

Bunun  7 ardınca,  görəlim ,  kim lər yetdi:
K afırləri  it  ardına  bıraqıb  8  xorlayan,  eldən  çıqub  A yğır 
gözlər  suyından  at  yüzdürən,  9  əlli  yedi  qalamn  kilidin  alan, 
Ağ M əlik Ç eşm ə qızma  10 nikah  edən Sofı  Sandal  M əlikə  qan 
qusduran,  qırq  cübbə  11  bürinüb  otuz  yedi  qala  bəginin  m əh - 
bub  qızlarım   çalub  12 b ir-b ir boynın  qucan,  yüzində-dodağm - 
da  öpən  İlək   13  qoca  oğlı  Alp  Ə rən  çapar  yetdi:  “Çal  qılıcın, 
D63 
ağam  1  Qazan,  yetdim !” -  dedi.
Sayılm aqla  Oğuz  'bəgləri  tükənsə  olmaz.  2  H əp  yetdilər. 
Arı  sudan  abdəst  aldılar.  Ağ  alınların  3  yerə  qodılar.  İki  rükət 
nam az  qıldılar.  Adı  görklü  M əhəm m ədə  4  salavat  gətürdilər. 
B itə k əllü f kafirə  at  saldılar,  qılıc  çaldılar.  5  G um bur-gum bur 
naqaralar dögildi.  Burması  altun  tuc  6 borılar çalındı.
01 
gün cigərində olan  ə r yigitlər bəlürdi.  7 01 gün m üxən- 
n ətlər sapa yer gözətdi.  01  gün  bir q iy a m ə t8  savaş  oldı,  m ey- 
dan dolu baş  oldı.  Başlar kəsildi  9  top  kibi.  Şahbaz-şahbaz  at- 
lar yügürdi,  nalı  düşdi.  A la - 10ala göndərlər süsildi.  Qara polat 
uz  qıhclar  çalındı,  11  yalmanı  düşdi.  Üç  yeləkli  qaym  oqlar 
atıldı,  dəm rəni  12  düşdi.  Q iyam ətin  bir  güni  ol  gün  oldı.  B əg 
nökərindən,  13  nökər bəgindən  ayrıldı.
D64 
Daş  O ğuz bəgləriylə  Dəli  D ondar  1 sağdan  dəpdi.  Cılasun
yigitlərlə  Qaragünə  oğlı  D əli  2  Budaq  soldan  dəpdi.  İç  Oğuz 
bəgləriylə  Qazan  dopa  3  dəpdi,  Şökli  M əlikə  həvala  oldı, 
Şökli M əliki bögürM übəni  atdan yerə  saldı, ğafıllücə qara ba- 
şın alub 5 kəsdi, qaxışdın alca qanın yer yüzinə dökdi.  S a ğ 6 tə - 
rəfdə  Qara  Tükən  M əlikə  Qıyan  Selcük  oğlı  D əli  Dondar  7 
qarşu  gəldi.  Sağ yanını  qıhcladı,  yerə  saldı.  Sol  8  tərəfdə  B u- 
ğacıq  M əlikə  Qaragünə  oğlı  Dəli  Budaq  qarşu  9  gəldi.  Altı 
bərli  gürz  ilə  dəpəsinə  qatı  tuta  urdı.  10  D ünya-aləm   gözinə 
qaranu oldı.  A t boynın  qucaqladı,  11  yerə  düşdi.
Qazan  bəgün  qardaşı  kafırin  tuğıyla  12  sancağı  qılıcladı, 
yerə  saldı.  D ərələrdə,  dəpələrdə  13  kafirə  qırğun  girdi,  leşinə 
D65 
quzğun  üşdi.  On  1  iki  bin  kafır  qılıcdan  keçdi.  Beş  yüz  Oğuz 
y ig itlə ri2 şəhid oldı. Qaçanmı Qazan bəg qomadı, aman d eyə- 
ni  3  öldürm ədi.  Qalın  Oğuz  bəgləri  toyum  oldı.
Qazan 4 bəg ordısım, oğlanını-uşağım , xəzinəsini aldı, g e- 
rü  5  döndi  altun  taxtında.  Yenə  evini  dikdi.  Q aracıq  çobam   6
D66
əm iraxur  eylədi.  Yedi  gün,  yedi  gecə  yim ə-içm ə  oldı.  7  Qırq 
baş qul, qırq qım aq oğlı Uruz başına azad 8 eylədi.  Cılasun qoç 
yigitlərə  qalaba  ölkə  verdi;  şa lv a r,9  cübbə,  çuqa  verdi.
D ədəm   Qorqut  gəlübən  boy  boyladı,  10  soy  soyladı.  Bu 
oğuznam əyi  düzdi-qoşdı,  böylə  11  dedi:
Qanı  dedigim  bəg ərənlər?
D ünya m ənim  deyənlər?
Ə cəl  aldı,  12  yer gizlədi,
Fani  dünya kim ə  qaldı?
G əlim lü-gedim lü dünya
13 A xır  soii  ucı  ölümlü dünya!
Yum   verəyim ,  xanım:
Q arlı  1 qara dağlarun yıqılmasun!
K ölgəlicə  qaba  ağacın  kəsilm əsün!
2  Q am ın  aqan görklü  suyun  qurımasun!
Q adir Tanrı  s ə n i 3  nam ərdə  m öhtac  etm əsün! 
Ç aparkən  ağ-boz  atın  büdrəm əsün!
4  Ç alışanda qara polat uz qılıcın  gedilm əsün! 
D ürtüşərkən  5  ala göndərin  avanmasun!
Ağ  saqallu baban  yeri  uçm aq  olsun!
Ağ birçəklü  anan  yeri  behişt olsun!
A xır-som   a r ı 7  im andan  ayırmasun!
“A m in!”  deyənlər dizar görsün!
Ağ  8  alnunda beş  kəlm ə dua qılduq,  qəbul  olsun!
Allah  verən  9 um udun  üzülm əsün! 
Y ığışdırsun-durışdursun günahınızı 
10 Adı  görklü  M əhəm m əd M ustafa yüzi  suyına 
bağışlasun,  11  xam m , hey!..