Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

7 0
D llO
2  T ol-tolara girdigim,
Tolar əri,  doxarlıyı  qodığım.
Y a ğ ı3  yordı  əlüm də  qıl  kişlim, 
ayğır malı.
Ayğır verüb  alduğım, 
ağ 4  tozlu qatı  yayım.
Buğa verüb  alduğum  boğma kirişim.
Bunlu  5  yerdə  qodım -gəldim
Otuz  doquz  yoldaşım,  iki  arğışım!  -  6 dedi.
Andan  B eyrək  aydır:  “Bəglər,  sizün  eşqinizə  çəkəyim   7 
yayı,  atayım  ox ı”  -   dedi.  M əgər  göyginin  yüziginə  nişan  8 
atarlardı.  B eyrək  oqla  yüzügi  urdı,  paraladı.  9  Oğuz  bəgləri 
bunı  göricək əl  ələ çaldılar,  gülüşdilər.
10 
Qazan  bəg  baqub  tam aşa edərdi.  Adam  göndərdi,  B ey- 
rəgi  11  qağırdı.
Dəlü ozan gəldi; baş endirdi, bağır b asd ı,12 salam verdi. B ey- 
rək aydır:
A lar sabah  sapa yerdə dikiləndə  13  ağ-ban  evli,
Atlasla yapılanda  gög sayvanlu,
T av la -'tav la çəkiləndə  şahbaz  atlu,
Ç ağıruban  dad  verəndə  y o l 2  çavuşlu,
Yayqanduğında  yağ  dökülən  bol  nemətlü!
Qalmış  3  yigit arxası!  Bizə  miskin  umudı!
Bayındır xanın  4  göygüsi!
Tülü  quşun  yavrısı!
Türkistanın  dirəgi!
5  Am it  soyının  aslanı,  Qaraçuğun  qaplanı!
Q onur atın  6  ayası,
Xan  Uruzun  babası,
Xanım  Qazan,  ünüm  a n la ,7  sözüm  dinlə:
Alan  sabah  durmışsan,  ağ orm ana  8  girm işsən.
Ağ  qovağın  budağından  yırğayuban  keçmişsən.
9 Can bacuğın  əgm işsən,
Oq  cığırın  qurm ışsan,
10 Adın  gərdək qomışsan.
-'*a§*i  71

Sağda  oturan  sağ  11  bəglər!
Sol  qolda oturan  sol  bəglər!
Eşikdəki  inaqlar!
12  Dibdə  oturan xas bəglər!
Q utlu olsun dövlətinüz!  -   13  dedi.
D 1 11 
B öylə digəc Qazan bəg aydır:  “M ərə dəlü ozan!  1 M əndən 
nə dilərsən? Çətirli otaqmı dilərsən? Q ul-qaravaşm ı dilərsən?
2  A ltun-aqçam ı  dilərsən,  verəyim !”  -   dedi.  B eyrək  aydır: 
“Sultanım,  3  məni  qosan  da  şülən  yeməgin  yanına  varsam. 
Q am ım   a c d u r,4 doyursan”, -  dedi.
Qazan aydır: “D əlü ozan, dövlətin d ə p d i.5 Bəglər, bugünki 
bəgligim   bunun  olsun.  Qon  nerəyə  g edərsə-6getsün,  neylərsə 
eyləsün” , -  dedi.
Beyrək şülən yeməginin  7 üzərinə gəldi.  Q am ın doyurduq- 
dan  sonra  qazanlan  dəpdi-8dökdi,  çevirdi.  Yaxnmın  kimini 
sağına,  kimini  solına  9  atar.  Sağdan  gedəni  sağ  alur,  soldan  ge- 
dəni s o l 10 alur. Haqluya haqqı dəgə, haqsuza yüzi qaraluğı dəgə.
Qazan 11 bəgə x əbər oldı: “Sultanım, dəlü ozan həp yem ə- 
gi dökdi, -  12 dedilər, -  şimdi qızlar yanına varmaq  istər” .  Q a- 
zan  aydır:  “M ərə  13  qon-a,  qızlar  yanma  da  varsun!”  -   dedi.
D 1 12 
B eyrək  qalqdı,  1  qızlar  yanına vardı.  Sumaçıları  qovdı,  naqa- 
ra ç u la rı2 qovdı. Kimini dögdi, kiminin başın yardı. Q ızlar otu- 
ran 3  otağa gəldi;  eşigin  aldı,  oturdı.
Bunı  gördi  4  Qazan  bəgin  xatunı  Boyı  uzun  Burla  qaqıdı, 
aydır:  5  “M ərə,  qavat  oğlı  dəlü  qavat,  sana  düşərm i  bitəkəllüf
6  bənim   üzərim ə  g ələsə n ?”  -   dedi.  B eyrək  aydır:  “Xanım, 
Qazan bəg d ən   7  m ana buyruq  oldı.  M ana kim sə  dolaşm az” , -  
dedi.  B urla  xatun  8  aydır:  “Çünkim   Qazan  bəgdən  buyruq 
olubdur,  qon  9,  otursun!”  -  dedi.  Yenə  döndi,  B eyrəgə  aydır: 
“M ərə  dəlü  ozan,  10  ya  m əqsudun  nədir?”  Aydır:  “Xanım, 
m əqsudım   oldur ki,  ərə  varan  11  qız  qalqa oynaya,  mən  qopuz 
çalam ” ,  -   dedi.  Qısırca  yengə  12  derlər,  bir  xatun  vardı,  ana 
ayıtdılar:  “M ərə  Qısırea  yengə,  13  dur  sən  oyna,  nə  bilür  dəli
D113 
ozan” ,  ~   dedilər.  Q ısırca  yengə  1  durdı,  aydır:  “M ərə  dəli 
ozan,  ərə  varan  qız  m ənəm !”  -   dedi.  2  O ynam ağa  başladı. 
B eyrək qopuz çaldı,  soyladı,  g ö rə lim ,3  xanım,  n ə  soyladı.
D 1 14
And içm işəm   qısır qısrağa bindigim  4 yoq.
Binübəni  qazavata  varduğım  yoq.
Eviniz  ardında  sarvanlar
Sana 5  baqar onlar,
B uldır-buldır gözlərinin yaşı  aqar.
Sən  anlarun 6 yanına varğıl,
M uradım   anlar verər, bəllü bilgil!
Səninlə  m ənim   7  işim yoq!
Ərə  varan  qız qalqa,
Qol  saluban  oynaya,
8  M ən  qopuz  çalam , -  dedi.
Qısırca yengə:  “Buy, bu zavala gələcək 9 dəlü bəni görmiş 
kibi  söylər”,  -  dedi.  Vardı,  yerində  oturdı.
10 
Boğazca  Fatm a  derlər,  bir  xatun  vardı.  “Qalq,  sən  11 
oyna!” -  dedilər.  “Hey,  şu dəli m əğm un m ənə də  şayəd ancı- 
layın olmaz sözlər söylər” , -  dedi. Qızın qaftanım geydi:  “Çal, 
m ərə,  dəlü  ozan!  12 Ə rə varan qız m ənəm , oynayayım”, -  dedi. 
Dəlü  ozan  aydır:
13 And  içəyim  bu  gəz boğaz  qısrağa bindigim   yoq
Binübəni  qazavata varduğım  1  yoq.
Eviniz  ardı  dərəcik  degilmiydi?
İtüniz adı  Bıraq  2  degilmiydi?
Sənin  adın  Qırq  oynaşlu  Boğazca Fatma  3  degilmiydi?
Dəxi  eybin  açaram,  bəllü  bilgil!  -  dedi.
S əninlə  4  m ənim   oyunum  yoq.
Var yerinə  oturğıl!
Ərə  varan  yerindən  dura,
5  bən  qopuz çalam,
qol  saluban  oynaya, -  dedi.
Böylə digəc  6  Boğazca Fatm a aydır:  “Buy,  dəli  boğma  çı- 
qaracaq olanca 7 eybim izi  qaqdı.  Dur, qız, oynarsan-oynam az- 
san,  cəhənnəm də  8  oyna!  B eyrəkdən  sonra  başına  bu  hal  g ə- 
ləcəgin  bilürdün” , -   9 dedi.

Burla  xatun  aydır:  “Qız,  qalq  oyna,  əlündən  nə  10  g əlür?”
-   dedi.  Bam çiçək  qırmızı  qaftanın  geydi.  Ə llərin  11  yeninə 
çəkdi  gözükm əsün  deyü;  oyuna  girdi,  ayıtdı:  “M ərə  12  D əlü 
ozan,  çal,  di!”  Dəlü  ozan  çaldı  aydır:
M ən bu yerdən gedəli  dəlü olm ış13san*'
D əlim  ağca  qarlar yağmış,  dizə  yetmiş.
D 1 15 
X an qızının  evində  1  qul-xəlaiq  dükənm iş...
M əşrəbə  almış,  suya vannış -  
B iləgindən 2  on parmağm ı  sovuq  almış.
Qızıl  altun gətirün,
X an qızına  3  dım aq yonun.
Eyiblücə,  xan qızı,  ərə  varmaq eyib  olar, -  dedi.
4 
Bunı  eşidcək  B am çiçək  qaqıdı:  “M ərə  dəlü  ozan,  m ən 
eyib5lüm iyəm  kim,  m ana  eyib  qoşarsan?” -  dedi.  G üm üş  kibi 
ağ  biləgin  açdı,  6  əlin  çıqardı.  Beyrəgin  keçürdügi  yüzük  gö- 
rindi.  B eyrək  7  yüzügi  tamdı.  Burada  soylamış,  görəlim ,  xa- 
nım,  nə  so y lam ış,8  aydır:
Beyrək gedəli  B am -bam   dəpə başına çıqdınm ı,  qız?! 
Qarılatıb  9 dört yanına baqdınmı,  qız?!
Qarğu kibi  qara  saçın yoldınmı,  qız?!
10 Qara gözdən  acı  yaş  dökdünmi,  qız?!
Güz  alması  kibi  al  11  yanağın yırtdınmı,  qız?!
Sən  ərə  vararsan,  altun  yüzük m ənim l2dir**’
ver mana,  qız!  -  dedi.
Qız  aydır:
B eyrək gedəli  B am -bam   dəpə  13  başm a  çıqdığım   çoq, 
Qarğu  kibi  qara  saçum yolduğum çoq.
5116 
'  Güz  alması  kibi  al  yanağım  yırtdığım  çoq.
G ələnlə  gedəndən  2  sorduğum  çoq.
“ Vardı,  gəlm əz  bəg yigidim,
xan  yigidim   3  B eyrək”  -  deyü  ağladığım   çoq. 
Sevişdigim  Bamsı  Beyrək  sən 4 degilsən,
*  O lm ışsan .
M ənim dir.
A ltun yüzük sənin  degildir.
A ltun yüzükdə  5  çoq nişan  vardır.
Altun  yüzügi  istərsən,  nişanın  6  söylə!  -  dedi.
B eyrək  aydır:
A lan  sabah,  xan qızı,  yerim dən  7 durmadım mı?
B oz  ayğırın b elin ə binm ədim m i?
Sənin  evün  ü zərin ə  8  sığın-keyik yıqm adımmı?
S ən m əni  yanına qağırm adm m ı?
S ənünlə  9 m eydanda at çapm adıqm ı?
Sənin  atunı  m ənim   atım keçm ədim i?
Ox  10  atanda m ən   sənin  oxunı  yarm adım m ı?
G ürəşdə  m ən  səni  11  basm adım m ı?
Ü ç  öpüb bir dişləyüb,  altun yüzügi  12
barm ağına keçürm ədim m i? 
Sevişdigin  B am sı  B eyrək  m ən  degilm iyəm ? -   13  dedi.
Böylə  digəc  qız  tanıdı-bildi  kim,  B eyrəkdir.  C übbəsiylə- 
D117 
’çuxasıyla  B eyrəgin  ayağına  düşdi.  B eyrəgə  dayələr  qaftan  2 
geyürüb  donatdılar.  H am an  qız  sıçradı,  ata  bindi.  Beyrəgin  3 
atasına-anasına  m uştuluğa çapar getdi.
Qız  aydır:
4 A rğab-arğab  qara  dağın  yıxılm ışdı,  yucaldı,  axır!
5  Q anlu-qanlu  suların  sovğulm ışdı,  çağladı,  axır!
Q aba ağacın  6  qurım ışdı,  yaşardı,  axır!
Şahbaz  atın  q a rım ış d ı,7 qulun verdi,  axır!
Qızıl  d əv ə lə rin   qarım ışdı,  köşək  8  verdi,  axır!
Ağ  qoyunun  qarım ışdı,  quzı  verdi,  axır!
9  On  altı  yıllıq  h əsrətin-oğuluii  B eyrək gəldi,  axır!
Qayın  10 ata, qaym .ana, muştuluq m ana nə verərsiz? -  dedi. 
Beyrəgin  a ta sı-" a n a sı  aydır:
Dilün  içün  öləyin,  gəlincigüm !
Y oluna qurban  12  olayın,  gəlincigüm !
Y alansa bu  sözlərin,  gerçək  ola,  gəlincigüm !
13 S a ğ -ə sə n   çıqub  gəlsə,

D118
D119
D120
Qarşu yatan  qara dağlar sana  1 yaylaq  olsun!
Sovuq-sovuq  suları  sana  içət olsun!
2  Q ulum -xəlayığım  sana qım aq olsun!
Şahbaz  atlarım  sana 3  binət olsun!
Q atar-qatar dəvələrim   sana yüklət olsun!
4 Ağayılda  ağca qoyunum sana şülən  olsun!
A ltun-aqçam   5  sana xərchq  olsun!
Dünlügi  altun ban evim  sana 6 kölgə  olsun!
Q ara başım qurban olsun  sana,  gəlincigüm !  -  7  dedi.
Bu m əhəldə bəglər Beyrəgi gətürdilər.  Q azan bəg  a y d ır:8 
“M uştuluq,  Baybörə bəg!  Oğlun gəldi!” -  dedi.  B ay9börə  bəg 
aydır:  “Oğlum  idigin andan biləyim ,  sırça parm ağm ı  10 qanat- 
sun,  qanını  dəstmala  dürtsün,  gözümə  sürəyin,  11  açılacaq 
olursa,  oğlum   B eyrəkdir!”  -  dedi.  Zira  ağlam aqdan  12  gözləri 
görm əz  olm ış  idi.  Dəstm alı  gözinə  silcək  13  A llah  Taalanın 
qüdrətiylə  gözi  açıldı.  A tası-anası  1  güldilər.  B eyrəgin  aya- 
ğma  düşdilər.  Aydır:
Oğul!  D ü n lü g i2  altun ban  evimin  qəbzəsi  oğul!
Qaza  bənzər qızum un-3gəlinim in çiçəgi  oğul!
G örər gözüm  aydmı  oğııl!
Tutar belüm 4  qüvvəti  oğul!
Qalın  Oğuz  im rəncəsi,  canım  oğul!”  -d eyübən
çoq  5  ağladı,
Allahına  şükrlər eylədi.
Yalançı oğlı  Yalancuq 6 bunı  eşitdi.  Beyrəgin  qorqusından 
qaçdı,  özini  7  Dana  sazına  saldı.  Beyrək  ardına  düşdi,  q o v a- 
qova  saza  8  düşürdi.  Beyrək  aydır:  “M ərə,  od  gətü rü n !”  G ə - 
türdilər.  Sazı  9 oda urdılar.
Yalançıq gördi kim, yanar, sazdan çıqdı.  10 B eyrəgin ayağına 
düşdi.  Qılıcı  altmdan  keçdi.  Beyrək  11  dəxi  suçından  keçdi. 
Qazan bəg aydır: “Gəl muradına yetiş!”  12 Beyrək aydır: “Yoldaş- 
larımı  çıqarmayınca,  hasarı  almayınca  13  murada  irm əzəm !”  -  
dedi.  Qazan bəg Oğuzuna:  “Bəni  sevən yetsün!” -   1 dedi.
Qalın  O ğuz  bəgləri  atlandılar.  Bayburd  hasarına  2  çapar 
yetdilər.  K afirlər dəxi  bunları  qarşuladılar.
Qalın  3  O ğuz bəgləri  arı  sudan  abdəst aldılar.  Ağ alınların
4  yerə  qodılar.  İki  rü k ət  nam az  qıldılar.  Adı  görklü  M əhəm - 
m ə d i5 yad gətürdilər.  G um bur-gum bur naqaralar dögüldi.  Bir 
q iy am ət6  savaş  oldı,  m eydan  dolu  baş  oldı.
Şökli  M əliki  7  bögürdübəni  Q azan  bəg  atdan  yerə  saldı. 
Qara  Təküri  Dəli  8  D ondar  qılıcladı,  yerə  saldı.  Qara  Arslan 
M ə lik i9  Q arabudaq  yerə  saldı.  D ə rə lə rd ə   kafırə  qırğun  girdi.
10 Yedi  kafir bəgi qılıcdan  keçdi.
Beyrək,  Y egnək,  Q azan  bəg,  11  Q arabudaq,  D əli  Dondar, 
Qazan  oğlı  U ruz  bəg  -  bunlar  12  hasara  yürüş  etdilər.  B eyrək 
otuz doquz  yigidinin  üzərin ə  gəldi.  A nları  sağ  v ə  əsən  gördi.
D121 
Allaha  1  şükr eylədi.  K afırin  kəlisasın  yıqdılar,  yerinə  m əscid 
yap d ılar.2  K eşişlərdən  öldürdilər.  B an  banlatdılar.  Əziz Tanrı 
adına qudbə  3  oqıtdılar.  Quşun  ala qatını,  qum aşın  arusını,  qı- 
zın  gögçəgini,  4  doquzlam a  çırğab  çuxa  xanlar xanı  Bayındıra 
pəncik 5 çıqardılar.
Baybörə  bəgin  oğlancuğı  B eyrək  Baybican  bəgin  6  qızın 
aldı.  A ğ-ban  evinə,  ağ  otağına  gerü  döndi.  D ügünə  7  başladı. 
Bu qırq yigidifi bir qaçına xan Q azan, bir q a ç m a 8  Bayındır xan 
qızlar  verdilər.  Beyrək  dəxi  yedi  qız  qanndaşını  9  yedi  yigidə 
verdi. Qırq yerdə otaq dikdi.  Otuz doquz  10 qız “talelü” “tale” inə 
birər  ox  atdı.  O tuz  doquz  yigit  oxının  11  ardınca  getdi.  Qırq 
gün-qırq gecə toy-dügün eylədilər.  B eyrək  12 yigitləriylə m u- 
rad verdi,  m urad  aldı.
D122 
D ədəm   Q orqud  gəldi,  şadlıq  13  çaldı.  Boy  boyladı,  soy 
soyladı.  Qazı  ə rə n lə r  1 başına nə gəldügin  söylədi.  “ Bu O ğuz- 
nam ə  Beyrəgin  olsun!”  -  2  dedi.  Y um   verəyin,  xanım:
Yerlü  qara dağların  yıqılm asun!
K ölgəlicə  3  qaba  ağacın  kəsilm əsün!
Ağ  saqallu  baban  yeri  uçm aq  olsun!
4 A ğ  birçəklü anan  yeri  behişt  olsun!
Oğulla  qarındaşdan  5  ayırm asun!
Axır vaqtında  arı  im andan  ayırm asun!
“Amin!  A m in !”  6  d ey ə n lə r didar görsün!
Yığışdırsun,  durışdırsun  7 günahınızı
Adı  görklü  M ə h ə m m ə d  M ustafa  yüzi  suyına
bağışlasun,  xanım ,  hey!..

8  Q AZAN  BƏG O Ğ LI URUZ  BƏ G İN T U T SA Q  O LDIĞ I 
BOYI 9 BƏYAN  EDƏR , XANIM ,  HEY!
B ir  gün  Ulaş  oğlı  Qazan  bəg  10  yerindən  durmışdı.  Qara 
yerin  üzərinə  otaxların  tikdirmişdi.  11  Bin  yerd ə  ipək  xalıcası 
döşətm işdi.  Ala  sayvan  gög  12  yüzinə  aşanmışdı.  D oqsan  tü- 
m ən gənc  oğuz  söhbətinə  dərilm işdi.  13  Ağzı  böyük xüm rələr 
D123 
ortalığa  salınmışdı.  D oquz  yerdə  badyalar  1  qurılm ışdı.  Altun 
ayaq,  surahilər dizilmişdi.  Doquz  2  qara  gözli,  örm ə  saçlı,  ə l- 
ləri biləgindən qınalı,  p arm a q ları3  nigarlı,  boğazları  b irər qa- 
n ş  kafır  qızlan  al  ş ə r a b ı4  altun  ayağla  Qalın  O ğuz  bəglərinə 
gəzdirirlerdi.  H ər  birindən  5  Ulaş  oğlı  Salur  Q azan  içmüşdi. 
Ç ırğab-çırğab 6 çadır, otaq bağışlardı.  Q atar-qatar d əv ə lə r ba- 
ğışlardı.  7  Oğlı  Uruz  qarşusında  yay  söykənib  durardı.  8  Sağ 
yanında qardaşı Qaragünə oturmışdı.  Sol yanında 9 dayısı Aruz 
oturmışdı.
Qazan  sağına baqdı,  qas-'°qas güldi.  Solına baqdı,  çoq  se- 
vindi. Qarşusına 11  baqdı, oğlancığmı -  Uruzı gördi.  Əlin əlinə 
çaldı,  12  ağladı.  Oğlı  U ruza  bu  iş  xoş  gəlm ədi;  ilərü  13  gəldi, 
D124 
diz  çökdi.  Babasına  çağırub  soylar,  görəlim ,  1  xanım ,  n ə  soy- 
lar.  Aydır:
Ünüm   anla  mənim ,  sözüm  dinlə,  ağam  2  Qazan.
Sağına baqdın,  qas-qas  güldün.
Soluna b a q d ın ,3  çoq sevindin.
Qarşuna baqdın,  bəni  gördün,  ağladın.
S əbəb  4  nədir,  degil  mana,
Q ara başım  qurban olsun,  babam,  sana!  -  dedi.
5  D im əz  olursan,
Qalqubanı yerim dən m ən  duraram.
Q ara g ö z li6 yigitlərimi  boyum a aluram.
Qan  Abqaz elinə  m ən  gedərəm ,
A ltun  7 xaça  mən  əlümi  basaram,
Pilon  geyən  keşişin  əlin  öpərəm ,
8  Q ara gözlü  kafır qızın m ən  aluram.
Dəxi  sənin  yüzünə  mən 9 gəlm əzəm .
D125
D 126
A ğladuğuna  səbəb  nə, degil  mana!
Qara  başım   qurban  olsun,  10 ağam,  sana!  -  dedi.
Qazan b ə g   alaldı.  Oğlanın yüzinə  "   baqdı.  Çağırıb  soylar, 
görəlim,  xam m ,  nə  soylar.
Qazan  aydır:
12B ərü   gəlgil,  qulunum  oğul!
Sağım   ə lə  baqduğum da
qardaşım  Q ara13günəyi  gördüm, -  
Baş  kəsübdür,  qan  dökübdür,
Çöndi  alubdur,  1 ad qazanubdur.
Solum   ə lə   baqduğumda
dayım Aruzı  gördüm, -
2  Baş  kəsübdür,  qan  döküpdür,
Çöldi  alubdur,  ad  qazanıbdır.
3  Q arşum   ələ  baqduğum da səni  gördüm,
On  altı  yaş yaşladın.
4  Bir gün  ola,  düşəm  öləm,  sən  qalasan -  
Yay çekm ədün,  ox  5 atmadın,
Baş  kəsm ədin,  qan  dökmədin,
Qanlu  O ğuz  içində  6 çöldi  almadın.
Yannkı  gün  zaman  dönüb,  bən  ölüb  sən  7  qalıcaq  tacım- 
taxtım sana verməyələr, -  deyü sonumı andım, ağladım ,8 oğul! -  
dedi. Uruz burada soylamış, görəlim, xanım, nə soylam ış;9 aydır:
A  bəg  baba!
D əv əcə  böyüm işsən,  köşəkcə  aqlın  yoq!
10 D ə p əcə  böyüm işsən,  darıca beynin  yoq!
H ünəri  oğul  11  atadanm ı  görər,  ögrənər,
yoxsa  atalar oğuldanmı  ögrənür?
12 Q açan  sən  m əni  alub
kafir sərhəddinə  çıqardm, 
qılıc  çalub  13 baş  kəsdin?
M ən  sən d ən   nə  gördüm , nə  ögrənim ? -  dedi.
Qazan  1  b əg   əlin  əlin ə  çaldı,  qas-qas  güldi.  Aydır:  “A 
bəglər!  2  U ruz  xub  söylədi,  şəkər  yedi.  B əglər,  siz  yegünüz-

içünüz,  3  söhbətinüz  dağıtmanuz.  M ən  bu  oğlanı  alayın,  ava 
gedəyin.  4  Yedi  günlik  azuğla  çıqaym.  Ox  atduğum   yerlori, 
qılıc  5  çalub  baş  kəsdügüm   yerləri  göstərəyim .  K afır  sərh əd - 
dinə,  6 Cızığlara, Ağlağana, G ögcə dağa aluban çıqayın.  Sonra
7  oğlana  gərək olur,  a bəglər!” -  dedi.
Q onur  atm  ç ə k d ird i,8  butun bindi.  Üç  yüz  m ürəssə  donlu 
yigit so y la d ı,9 boyına aldı. Qırq ala gözlü yigidin Uruz boyma 
aldı.  10  Qazan  oğlmı  alub  qara  dağlar üzərinə  ava  çıqdı.  11  Av 
avladı,  quş  quşladı.  Sığın-keyik yıqdı.  Gög  12  alan  görklü  çə- 
m əııə  çadır tikdi.  B ir qaç gün bəglər ilə  13  yedi-içdi.
D127 
M əgər  Başı  açuq  Tatyan  qalasmdan,  1  Aqsaqa  qalasmdan 
kafırin casusı vardı.  B u n ları2 görüb, təkürə gəldi. Aydır:  “Hay, 
nə oturarsan, itü n i3 ulatmayan, çətügini molatmayan!  Alpanlar 
başı  Qazan oğlancuq 4  ilə  sərxoş olub yaturlar” , -  dedi.
On altı bin qara d o n lu 5 kafır ata bindi.  Qazanın üzərınə al- 
ğar  yetdi.  6  Baqdılar  gördilər  altı  bölük  toz  endi.  Kimi  aydır: 
“K eyik  7  tozıdır” .  Kimi  aydır:  “Yağı  tozıdır” .  Qazan  aydır: 
“Keyik  olsa,  8  bir ya  iki  bölük  olurdı.  Bu  gələn,  bilm iş  olun, 
yağıdır” ,  -   9  dedi.  Toz  yarıldı,  gün  kibi  şıladı,  dəniz  kibi  10 
yayqandı,  meşə  kibi  qarardı.  On  altı  bin  ip  ü z"ən g ili,  keçə 
börkli,  azğun dinli,  quzğun  dilli  kafir  12  çıqa gəldi.  Qazan Qo- 
nur atın çəkdirdi,  butun  bindi.  13  Oğlı  Uruz cilavısını  çəkdirdi.
D128 
Bədəvi  atın  1 oynatdı,  qarşu gəldi.
Aydır:
Bəri  gəlgil,  ağam  Qazan!
D əniz 2  kibi  qararub gələn  nədir?
Od  kibi  şılayub,  ıldız  kibi  parlayub
3  gələn  nədir?
A ğız-dildən  beş  kəlm ə  x əbər mafia!
Q ara başım  qurban 4  olsun,  babam,  sana!  -  dedi.
Qazan  aydır:
Bəri  gəlgil,  arslanım   5  oğul!
Qara dəniz  kibi  yayqam b  gələn
kafirin  ləşkəridir.
6 Gün  kibi  şılayub  gələn
D129
D130
K afırin  başında  aşıqıdır.
Ildız  7  kibi  parlayıb  gələn
kafirin  cidasıdır.
A zğun  dinlü  8  yağı  kafırdir,  oğul, -  dedi.
Oğlan  aydır:  “Y ağı”  deyü  nəyə  9  derlər?”  Qazan  aydır: 
“Oğul,  anunçun yağı  d erlər ki, biz  anlara  10 yetsəvüz,  öldürə- 
riz.  Anlar bizə  yetsə,  ö ld ü rər” -  dedi.
Uruz  11  aydır:  “Baba,  içində  bəg  yigitlər  öldürsələr,  qan 
sorularmı,  12  d əv ilərlə rm i?”  Qazan aydır:  “Oğul,  bin  kafır öl- 
dürsən,  13  kim sə  səndən  qan  dəviləm əz.  A m m a  azğun  dinlü 
kafırdir,  1  xub  yerdə  tuş  oldı.  Vəli  m ana sən yam an yerdə  d u - 
ş a q 2 oldun, oğul!  -  dedi.  Uruz burada soylamış, g ö rə lim ,5 x a - 
mm ,  nə  soylam ış.
Uruz aydır:
B ərü  gəlgil,  ağam   Qazan!
Q alqubanı  4 yerim dən
B ədəvi  atım   saqlardım  bu gün  içün.
Güni  geldi,  ağ 5  m eydanda səgirdərin
sənin  içün.
A la uran  sür c id a m ı6 saqlardım
bu gün  içün.
Güni  gəldi,  qaba  qarın,  gen  köksdə  7  oynadam
sənin  içün.
Q ara polat uz qılıcım   saqlardım
bu  8  gün  içün.
Güni  gəldi,  sası  dinlü  kafir başın
kəsdirəyim   9 səninçün.
Əgni  bog dəm ür donum   saqlardım  bu gün  içün.
10 Güni  gəldi,  yen-yaqalar dikdürəyim   səninçün. 
B aşım da  11  qunt  işıqlar saqlardım   səninçün.
Güni  gəldi,  qaba çom aq  12  altında yoğradım
sənin  içün.
Qırq  yigidim   saqlardım   13 bu gün  içün.
Güni  gəldi,  kafir başın kəsdürəyim   sənünçün.
1  Aslan  adım   saqlardım   sənin  içün.

Yaqa tutub kafirlə 2 uğraşayım  sənin  içün. 
A ğız-dildən bir qaç  kəlm ə  xəbər mana!
3  Qara başım  qurban  olsun,  ağam,  sana!  -  dedi.
Q azan burada soy lam ış,4  görəlim ,  xanım,  nə  soylamış.
Q azan  aydır:
Oğul,  oğul,  ay 5  oğul!
M ənim  ünüm   anla,  sözüm  dinlə!
Ol kafirin
üçin  6  atub  birin yarm az oqçısı  olur. 
“H ı!”  dem ədin başlar 7  kəsən cəlladı  olur.
Adam ətin  yaxnı  qılan  a ş b a z ı8  olur.
Sən varası  kafır degil.
Qalqubanı  yerim dən m ən  9  durayım.
Q onur atın  belinə  m ən  binəyim,
G ələn kafir m ənim dir,  m ən  10  varayım.
Qara polat uz  qılıcım  çalaym,
Azğun dinlü  11  kafirdir,  başların kəsəyin.
D önə-dönə  savaşayın,  12  dönə-dönə  çəkişəyin,
Qılıc çalub  baş  kəsdügüm   görgil,  13  ögrəngil,
Qara başına  düşəndə  gərəklüdür, -  dedi.
D131 
U ruz  1 burada soylamış,  görolim,  xanım,  nə  soylamış. 
Aydır:
A  bəg 2 baba,  eşidürəm.
A m m a Ərafatda  erkək  quzı  qurban  içün,
3  Baba oğul  qazanur ad  içün.
Oğul  da qılıc  quşanur baba 4  ğeyrətiyçün.
M ənim   də  başım  qurban  olsun  səninçün, -  dedi.
5 
Qazan  burada  soylamış,  görəlim ,  xamm,  nə  soylamış. 
Qazan  6  aydır:
Oğul,  oğul,  ay  oğul!
Yağıya  girüb  baş  kəsm ədin,
7  Adam  öldürüb  qan  dökmədin.
A la gözlü  qırq  yigidi  boyına  8  alğd,
Köksi  gözəl  qaba dağlar başına çıqğıl.
M ənim  9  savaşdığım   m ənim   dögüşdügüm ,
M ənim   çəkişdügim ,  m ənim   qılıclaşdığım
10 görgil,  ögrəngil!
Və  həm  bizə pusu olğıl,  oğul!  -  dedi.
Uruz  11  babasının  sözin  sımadı,  qayıdub  gerü  döndi.  12 
Y erdən yuca dağlar başına yoldaşların alub çıqdı.  13 01 zam an- 
D132 
da  oğul  ata  sözin  iki  eləm əzdi.  İki  1  eyləsə,  ol  oğlanı  qəbul 
eləm əzlərdi.  U ruz  gen  2  yaqadan  sügüsin  sancdı  durdı.
Qazan bəg g ö r d i3  ki,  kafır qatı  yaqlandı.  A tından endi,  an  
sudan  abdəst  aldı.  4  Ağ  almn  yerə  qodı,  iki  rikət  nam az  qıldı. 
A dı  görklü  5  M əhəm m ədi  yad  gətürdi.  Qara  dinlü  kafırə  göz 
qarartdı.  6 H ayqırdı,  at  saldı.  Qarşu vardı,  qılıc  urdı.
7  G um bur-gum bur tavıllar çalındı.
Burm ası  altun tuc  8  borular çalındı.
01  gün  cilasun b əg   ərənlər d ö n ə -9dönə  savaşdı.
01 gün  qara polat  uz qıhclar çalındı.
10  01  gün  qarğu  dillü qaim oxlar atıldı.
A la uran  11  sür cidalar süsəldi.
01 gün  nam ərdlər,  m uxannetlər  12  sapa  yer gözətdi.
01 gün  baqa-baqa
Qazan  oğlı  U ruzun  13  eşqi  gəldi.
D133 
Aydır:  “B ərü  gəlün,  qırq  yoldaşım!  Sizə  qurban  1  olsun 
m ənim başım!  G örerm isiz,  ağam Qazan baş k e s d i,2 qan dö k - 
di.  “O ğlan-uşaq  yim ək  yim ekce  gelm ez bana!”  -   d e d i.3  B a- 
bam  bu kafırleri  əsirgəm iş kibi; m əni seven yigitlərim , ne du- 
ra rsız ,4 kafırin bir ucına d epəlim !” -  dedi.  Qaraqucın oynaddı, 
Uruz  5  kafirin  sağına  at  depdi.  Sağlı-sollı  kafıri  xub  6  dağıtdı. 
Sanasan kim,  dar yolda  dolu düşdi.  Ya q a r a 7 qazın  içine şahin 
girdi.  Kafirin  ucını  b a s d ı,8 dağıtdı.  Azğun dinlü kafır bunaldı, 
oxa  girdi.  9  Q ovulan  kim se  oğlanın  bedevi  atın  oxlatdılar.  At 
yıxıldı.  10  K afırlər  U ruzun  üzerinə  çovuxdı.  Uruzun  qırq  11 
yigidi  atdan endi.  Ə lə  qalqan  baqını  qısa dügdiler.  12  Qılıc  sı- 
yırdılar.  Uruzun  üzərinə  çoq  savaşdılar.  13  Q alaba  qorxudar, 
D134 
dərin  olsa,  baturar.  Yayanın  umudı  1 olmaz.  Sağm -solun U ru-

D135
D136
zun  çevirdilər.  Qırq  yigidin  2  şəhid  etdilər.  Oğlanın  üzərinə 
düşdilər, tu td ılar.3 Qarusmdan ağ əllərin bağladılar.  Qıl  orqan 
ağ boynjna 4 taqdılar.  Yüzi üzərinə  saluban  sürdilər.  A ğ  ətin- 
dən 5  qan çıqınca dögdilər.  “B aba” deyü  ağlatdılar,  “an a”  de- 
yü  b o z la td ıla r.6  Əli  bağlu,  boynı  bağlu yüzi  üzərine  salıb  al- 
dılar,  yürüyü  7 verdilər.  Uruz  tutsaq oldı.
Qazanın xəbəri y o q .8 Eylə sandı ki, yağı  basıldı. A t cilavı- 
sm d ö n d ə rd i,9 gerü döndi; gəldi, oğlmı qoduğı yerdə bulımadı.
10 “A  bəglər, oğlan qancam  getdi, ola?” -  dedi.  B əglər aydır:  11 
“O ğlan  quş  yürəkli  olur.  Qaçub  anasına  getm işdir”,  -   12  de- 
dilər.  Q azan  qarardı,  döndi.  Aydır:  “Bəglər,  Tanrı  bizə  13  bir 
kür  oğul  vermiş.  Varayın,  anı  anası  yanmdan  alayın,  1  qılıcla 
paralayaym ,  altı bölük edəyin,  altı  yolun  ayırdında 2 bırağayın. 
Bir dəxi  kim sə yazı yerdə yoldaş  qoyub  qaçmaya!”  -  3  dedi. 
D axı  Qonur atm  ökcələdi,  yola girdi.  Evinə  gəldi.
4 
X an qızı boyı uzun Burla xatun Qazamn g ə ld ü g in 5 eşitdi, 
atdan  -   ayqırdan,  dəvədən  buğra,  qoyundan  qoç  qırdırdı.  6 
“Oğlancığımıii ilk avıdır; Qanlu Oğuz bəglərin toylayayım !” -
7 dedi.  X an qızı gördi kim, Qazan gəlür;  yumurlanub yerindən
8 uru durdı.  Samur cübbəsin əgninə aldı.  Q azana qarşu g ə ld i.9 
Q abaq  qaldırdı.  Qazanın  yüzinə  doğrı  baqdı.  Sağlan  10  solına 
göz gəzdirdi.  Oğlancuğım -  Uruzı  görmədi.  Q ara  11  bağrı  sar- 
sıldı,  düm  yürəgi  oynadı,  qara qıym a gözləri  12  qan-yaş  doldı. 
Q azana soylam ış,  görəlim ,  xanım, n ə  13  soylam ış;  aydır:
B ərü gəlgil,  Salur bəgi,  Salur görgi 
Başım   1 baxtı,  evim  taxtı!
X an  babamın  göygüsi,
Q adın anamın 2  sevgisi,
A tam -anam   verdügi,
G öz  açuban gördügim 
Könül verüb  sevdüginn.
B əg  yigidim  Qazan!
Qalqubanı  yerindən  4  uru  durdın,
O ğlunla yelisi  qara Qazılıq  atm 
butun  5 bindin.
Köksi  gözəl  qaba dağlar öninə  ava bindin
—
84
D 137
D138
Boynı  uzun b əd ə v i  keyikin  alub yıqdın.
Sem iz  6  atuii  yüklətdiii,  gerü döndüii.
İki  vardın,  bir g ə lü rs ə n ,7 yavrım   qanı?
Q aranu dündə  bulduğum  oğlum  qanı?
B ir b əg ü m   8  görünm əz, bağrım yanar.
A sılan -a sıla n   qayalardan 
Q azan,  9  oğlan  uçurdınmı?
Talı  sazın  aslanm a yedirdinmi?
Y oxsa q ara  dinlü  kafırə uğratdınmı?
10 A ğ  əllərin   qarusmdan bağlatdmmı?
K afır öriincə  yüritdinmi?
11  D ili-dam ağı  qurıyıb dört yanına  baqdırdınmı?
Q ara  12  gözdən  acı  yaşın dökdürdünmi?
“Q adun  ana,  bəg baba”  13  deyü bozlatdınmı?  -dedi.
Genə  soylam ış, aydır:
Oğul,  oğul,  1  ay oğul!  Ortacım  oğul!
Qarşu yatan  qara  dağım  y ü k s ə g i2  oğul!
Qaraniiulıca gözlərim   aydını  oğul!
Sam  y e llə r i3  əsm ədin,  Qazan,  qulağım çınlar. 
Sarımsaq  otm y e m ə d in ,4 Qazan,  içüm göynər.
Sarı yılan  soqmadan  ağca tənüm   5  qalqar-şişər. 
Q urum ışca köksüm də  südüm oynar.
Yalnuzca 6 oğul  görünm əz,  bağrım   yanar.
Yaliiuz oğul  xəbərin,  Qazan,  d e g il7 mana!
Diməz olursan, yana-göynə qarğaram, Qazan, sana! -dedi.8
Anası  bir soy dəxi  soyladı;  aydır:
Qarğu cida 9 oynadanlar vardı,  gəldi,
Altun  cida  oynadana,  ya Rəb,  10 noldı?
Qaraquc  ata binənlər vardı,  gəldi,
Bədəvi  11  atlu  bir oğula,  ya  Rəb, noidı?
N ökər gəldi,  nayib  12  gəldi.
Yaliiuz bir oğula,  ya  R əb,  noldı?
Yaliiuz  oğul  13  xəbərin,  Qazan,  degil  maiia!
Diməz olsaii, yana-yana qarğaram,1 a Qazan, sana! -dedi.

B ir dəxi  soylamış:
D139
Q uru-quru  çaylara su  2  saldım,
Qara donlı  dərvişlərə  nəzir verdim.
Yanıma,  ala 3  baqduğımda qonşuma  eyü  baqdım. 
U m anına-usanana aş 4 yedirdim.
Ac  görsəm,  doyurdım,
Yalıncıq  görsəm,  donatdım.
5  Dilək  ilə bir oğulı  güclə  buldum.
Yalnuz oğul  xəbərin,  6  a  Qazan,  degil  mana!
Diməz olsan, yana-göynə qarğaram, Q azan,7 sana!  -dedi.
B ir dəxi  soylamış:
Qarşu yatan  qara dağdan
8  Bir oğul uçurdunsa,  degil mana,
Külünglə  yıqdırayım!
9  Qamm  aqan  yügrək  sudan
B ir oğul uçurdunsa,  10 degil  mana,
Damarların tuğladayım!
Azğun  dinlü kafırlərə
11 Bir oğul tutdurdunsa,  degil mana,
Xan babamın  yanına  12  m ən varayın,
A ğır ləşkər,  bol  xəzinə  alayın,
Paralanub  13  Qazılıq  atımdan  enm əyincə,
Yenümlə  alca  qanım  silm əyincə,
Q o l-'p u t olub  yer yüzinə  düşm əyincə,
Yalnuz  oğul  xəbərin  almayınca
2  Kafır yollarından  dönm əyəyin!  -   dedi.
Yoxsa,  a  Qazan,  ayağımdan  3  sərm üzə  atayınmı?
Q ara dım aq  ağ yüzüm ə  çalayınmı?
Güz  a lm a sı4  kibi  al  yanaqlarım   yırtayınmı? 
Ç ənbərüm ə  alca  qanım  dökəyinm i?
A ğır 5  şivən  sənin  orduna qomayınmı?
“Oğul,  “oğul”  deyübəni  6 bozlayayınmı?
Qaytabanda qızıl  dəvə  bundan  keçdi;
T o ru m ları7  bundan  bozlayıb  belə  keçdi.
Torum cuğum   aldırmışam,  bozlayayınmı?
8  Q araqucda Qazılıq  at bundan  keçdi.
D140
D141
Q uluncuğı  kişnəyüb 9  belə  keçdi.
Q uluncuğum   aldırm ışam ,  kişnəyəyinm i?
A ğayılda  ağca  10 qoyun bundan  keçdi,
Q uzucuğı  m ənrişib  belə  keçdi.
Q uzucağım   11  aldırmışam  m ənriyəyinm i?
“O ğul”  deyü  bozlayayınmı? -  dedi.
Bir dəxi  12  soylam ış:
Q alqubanı  yerim dən  duram,  derdim.
Y elisi  qara  13  Q azılıq atuma binəyim ,  derdim.
Q alın  O ğuz  içinə  girəm,  derdim.
1  A la  gözlü  gəlin  alam  derdim.
Q ara yerdə  ağ  otaqlı...  dikəm ,  derdim.
2  Y ürüyübəni  oğulı  ulu gərdəkə  keçürəm ,  derdim.
M urad  ilə  m əqsuda  3  irgürəm,  derdim.
M urada  yetürm ədin  məni,
Q ara  başım   qarışı  tutsun,  4  Qazan,  səni!
B ir bəgim  görünm əz,  bağrım  yanar.
N eylədin,  degil  mafia!
5 D im əz  olsan,  yana-göynə  qarğaram,
Qazan,  sana!  -  dedi.
Anası  oğlanın  6  böylə  digəc  Qazanın  aqlı  başından  getdi; 
qara bağrı sarsıld ı,7 düm yürəgi oynadı.  Qarannulı gözləri qan- 
yaş doldı.
8 
Aydır:  “Görklüm, oğul gəlsə, səndənm i sorardım? Q orx- 
m a-qayırm a, 9 avdadır.  Avda qalan oğul  içün qayırmağıl!  Yedi 
gün  bən  10 Q azana  m öhlət  vergil!  Yerdə  isə,  oğulı  çıqarayım; 
gögdə  11  isə,  endürəyim .  Bulursam,  buldum;  bulmaz  isəm, 
Tanrı  verdi,  12 Tanrı aldı,  neyləyəyin? G əlübəni qara şivən  sə - 
nünlə  bilə  ey ləy əy in ” ,  -   13  dedi.
Xan  qızı  aydır:  “Qazan,  oğlan  avda  idügin  1 andan  biləyin 
kim, yorğun atunla, gedilm iş cidanla a rd ın a2 d ü şəsən” , -  dedi. 
Qazan gerü  döndi.  G əldügi  y o lı3  əlinə  alub yortdı.  Dün qatdı. 
Anası  duym adın  4  əl  altından  buyurdı:  “Doqsan  tüm ən  gənc 
oğuz ardım ca 5 gəlsün!  Oğlan tutsaqdır, bəglər bilsün” , -  dedi.
6 
01  yerə  gəldi  ki,  yağı  basılmışdı.  Gördi  oğlanın  ala  7 
gözlü qırq yigidi  qırılmış.  Bədəvi  atı  oğlanın oxlanmış 8 yatur.

D142
D143
Leş  arasmda  oğlancığı  leşin  bulmadı.  A ltunluca  9  qamçısın 
buldı.  Yəqin bildi  kim, oğlı kafırə tutsaqdır,  10  ağladı:
Qara dağım yüksəgi  oğul!
Qanlu suyum daşqunı  "   oğul!
Qocahğım vaqtı aldırduğım
yalnuz oğul!  -  dedi.
12 Bozladı.  Kafırin  izin  izlədi.
Qanlu qara D ərvənddə  13 kafır dəxi qonm ış idi. Oğlana qa- 
ra kəpənək geydirm işlərdi.1 Q apu eşigi ü zə rin d ə arqurı bıraq- 
mışlardı.  Girən b a s a r,2 çıqan  basardı:  “Q arı  düşm ən tatar oğ- 
lı  əlüm izə  3 girm işkən  cəza  ilə  öldürəlim !”  4  Qapu  eşigi  üzə- 
rində  arqun  qomışlardı  ki,  bu  m əhəldə  5  xan  Qazan  yetdi. 
Qonur  atm  oynatdı.  Kafır,  Qazanun  6  gəldügin  gördi,  ürkdi. 
Kim atm binər, kim cövşən g e y ə r.7 Oğlan başını qaldırdı. Ay- 
dır:  “M ərə  kafır, nə haldır?”  8  Kafır aydır:  “B aban gəldi, “tu- 
talım”  deriz”.  Oğlan  aydır:  “A m a n ,9  m ərə  kafir,  aman!  Tan- 
nnın birliginə yoqdur güm an!”  K afirlər oğlana  10 am an verdi- 
lər,  əlin çözdilər,  gözin açdılar.  Babasına  11  oğlan qarşu gəldi; 
soylar,  görəlim, xanım, nə  soylamış.  12 U ruz  aydır:
Bərü gəlgil,  a bəg baba!
Nerədə bildin bənim  tutsaq  13  olduğum ?
Ağ əllərim   ardumda bağlanduğm ?
Qıl  sicim ağ  1 boynum a taqıldığın?
Qara gözlü yigitlərim  qınlduğm ?
Sən g əlm əd in ,2 baba,  kafırlər dam şdılar:
“Qonur atlu Qazanı tutun,
Qarusından 3  ağ  əllərini  bağlan,
Gafillücə görklü başın  kəsin,
A lc a 4 qanın yer yüzinə  dökün,
Oğlıyla ikisini  bir yerdən öldürün.
5  Ocağmı  söyündürün” -  deyü söyləşdilər.
Xanım baba, q o rx u ram 6  səgirdərkən 
Qonur atın sürücdirəsən.
Savaşdügin vaqtın 7 kəndüni  tutdurasan.
Ğafıllücə gözəl  başın kəsdürəsən.
D144
D145
8  A ğ  bürçəklü  anam  “oğul”  derkən,
“B aşım   baxtı  Q azan”  deyü  9 ağladasan.
Q ayıduban, baba,  gerü döngil!
A ltun ban  evinə  10  sürüb  varğıl!
Q a n c ıq  olm ış  anam a um ud olğıl!
11 Q ara  gözlü  qız  qardaşumı  ağlatmağıl!
Q arıcıq  olm ış  anamı  12  sızlatmağıl!
O ğul  içün  ata  ölm ək eyb  olur,
Y aradan  13  haqqı  içün,  baba 
Q ayıda  döngil,  evə varğıl!
Q arıcıq anam   1  qarşu  gəlsə,
m əni  sana sorsa,
Baba,  doğrı  x ə b ə r vergil!
G ördüm   2  sənin  oğlun  tutsaq,  degil!
Q arusm dan  ağ  ə l l ə r i 3 bağlu,  degil!
Q ara qıldan  sicim   boynm a taqılu, degil!
Q ara  donuz 4  dam ında yatur,  degil!
Qıl  k əp ə n ək   boyuncuğın  sürər,  degil!
5  A ğır buqağu  topucağın dögər,  degil!
Y anm ış  arpa  ətm əgi,  acı  6 soğan öyni,  degil!
M ənim   anam  m ənim   içün qayırmasun!
7  B ir ay  baqsun, -
B ir ayda varm azsam ,  iki  ay baqsun!
İki  8  ayda varm azsam , üç  ay baqsun!
Üç  ayda v a rm a z sa m ,9 öldügim i  ol  vaqt  bilsün! 
A yğır atım   boğazlayub  aşum  10  versün!
Y ad  qızı  halahm a  dəstur versün!
B ana  11  tutan  g ərd əg ə  ayrıq  girsün!
A nam   m ənim   içün  gög geyüb,  12  qara  sannsun! 
Q alın  O ğuz elində  yasım  tutsun!
M ənim   13  başım   sənin  yoluna qurban  olsun!
Gerü  dön,  baba!  -  dedi.
Oğlan  1  bir dəxi  soylam ış,  görəlim ,  xanım,  nə  soylamış:
2  Q arşu  yatan  qara dağlar istər olsa,
el  yaylar,
Q a n lu -3  qanlu  sular əsən  olsa,  qanın düşər.

D146
Qaraquc  atlar əsən 4 olsa,  qulun doğar.
Qaytabanda qızıl dəvə  əsən  olsa,  torum  5  verür. 
Ağayılda ağca qoyun əsən olsa,  quzı  verür.
6 B əg  ərənlər əsən olsa,  oğlı  doğar.
S ən əsən  o l , 7  anam əsən  olsun 
M əndən yegrək  Qadir sizə  oğul verə.
8  Ağ südini  anam  mana halal eyləsün.
Savaşmağıl,  qayıda 9 döngil, baba,  gerü,  -dedi.
Xan  Qazan  burada  soylamış,  görəlim,  10  xanım,  nə  soyla- 
mış.  Aydır:
Oğul,  oğul,  ay oğul!
Q arşu  11  yatan qara dağım yüksəgi  oğul!
G üclü belim qüvvəti,  12  canım  oğul!
Qarannulu  gözlərim  aydını  oğul!
A lar danla  13  yerim dən durduğım səninçün.
Q onur atım  yorultmışam  sənin  içün.
1  A ğ donum a kir əgləndi  səniiiçün.
M ənim  başım  qurban olsun,
2  canım oğul,  səninçün.
Sən  gedəli  ağlam ağım  gögdə  ikən
3  yerə endi.
G um bır-gum bır tavullar dögülmədi.
A ğır-ulu  4  divam m  sürülmədi.
Səni  bilən bəg oğulları
ağ  çıq a rd ı,5  qara  geydi.
Qaza bənzər qızım -gəlinüm
ağ çıqardı,  qara  geydi.
6  Qarıcuq  anan  qan-yaş  dökdi.
Ağ  saqallu baban  7  bunlu  oldı.
Qayıduban  buradan,  oğul,  evə  varsam;
8  Ağca yüzlü anan  qarşu  gəlüb  oğul  desə,
Ağ  ə ll ə r i9  ardına  bağlu,  deyəyinm i?
A ğ  boynmda qıl  orğan  taqılu,  10 deyəyinm i?
K afır yam nca yayaq yürür,  deyəyinm i?
M ənim   namusım  11  qanda vara,  oğul? -  dedi.
D147
D148
Qıl  k ə p ə n ə k   boyuncuğın  sürər,  12  deyəyinm i?
A ğır buqağu  topucağın  dögər,  deyəyinm i?
A rpa  ətm əgi,  13  acı  soğan  öynəcigi,  deyəyinmi?
Qazan  g en ə  aydır:
Q arşu  1  yatan  qara dağlar qarısa,
otı  bitm əz,  el  yaylamaz. 
A q m d ılı2  görklü  sular qarısa,
qara daşmaz.
Q aytabanlar q a r ıs a ,3  kürüm   verməz.
Q araquclar qarısa,  qulun  verm əz.
Ə r y ig itlə r 4  qarısa,  oğlı  doğm az.
B aban  q an ,  anan  qarı,
S ən d ən   5  y eg rək  Q adir bizə  oğul verm əz.
V ersə  dəxi  sənin  yeriii  tuta 6  bilməz.
A sm anlu gögdə  qara bulut oluban
kafirin  üzərinə  7  gurlayayım. 
A ğ yıldırım   olup  şaqıyayım.
K afıri  qam ış k i b i 8  od oluban  yandıraymı.
D oquzım   bir y erin ə  saydurayım.
U ru şm a d a n ,9 dögüşm ədən  aləm i doldurayım. 
Y aradan A llahdan  m ədəd!  -  dedi.
10 
Q onur atm dan y erə endi,  aqub gedən arı sudan a b d ə s t11 
aldı.  Ağ  alnını  yerə  qodı;  namaz  qıldı,  ağladı.  Q adir Tanrıdan
12 hacət dilədi.  Y üzin y erə sürdi. M əhəm m ədə salavat gətürdi.
13  D əvə  kibi  kükrədi,  arslan kibi  anradı.  N ərə  urub  1 hayqırdı. 
B aba yalnuz kafirə at dəpdi, qılıc u rd ı.2 D önə-dönə bir zaman 
yaxşı  savaş eylədi, k afir alam  3 dedi, alamadı.  B ir saatda kafırə 
üç  kərrə  at  dəpdi.  4  N agah  gözi  qapağına  qılıc  toqundı.  Qara 
qanı  şorladı,  5  gözinə  endi.  Özin  sarb  yerlərə  saldı.  Görəlim , 
im d i6 Y aradan neylər.
M əgər  xanım ,  B oyı  uzun  Burla  xatun  oğlancuğını  7  afidı, 
qərarı qalm adı.  Qırq incə bellü qız o ğ la n la 8 Q ara ayğırın d art- 
dırdı,  butun  bindi.  Q ara  qılıcın  quşandı.  9  “Başım   tacı  Qazan 
gəlm edi”  deyü  izin  izlədi,  getdi.  G ə lü -'°g əlü ,  Q azana  yaqın 
gəldi.  Q azan  halalm ı  tam m adı.  Xan  11  qızm ın  Qazan  üzərinə 
gəldi.  Aydır:

D149
D150
Q ara ayğırın  cilavısını  12  m ana dartğıl,  yigit!
T əkyə tutub yüzüm ə  baqğıl  yigit!
Altundağı  13  qara ayğırı  maiia vergil,  yigit!
Ə lündəki  sür cidanı,
1  Yamndağı  gög poladını  mana vergil,  yigit!
Bu günümdə  u m u d 2  olğıl mana!
Q ala-ölkə  verəyin  sana!  -  dedi.
X atun  aydır:
3  Qarşım  ala,  yigit,  məni  nə  m ənlərsən?
Keçmiş mənirn günümi  nə  andırarsan?
4  Qalqubanı  yerindən  duran  Qazan!
Qaragöz atın belinə yatan  5  Qazan!
İlğıyuban qara dağım yıqan Qazan!
Kölgəsicə  qaba ağacım  6 kəsən Qazan!
Bıçaq alub,  qanadlarım  qıran  Qazan!
Yalnuzca  7 oğlum  Uruza qıyan  Qazan!
A t üstində  əglənm əyüb  8 yortan,  Qazan,
sənin belin olmuş.
Ü zəngiyə  dərm iyən 9 dizin  olmuş,
Xan qızı  halalını  tanım ayan gözün  olmuş!
10 Bunalmışsan,  sana nolmuş?
Çal  qılıcın,  yetdim,  Qazan!  -  dedi.
11 
Bu  m əhəldə  O ğuz  ərənləri  b ir-bir  yetdi.  Görəlim , 
xanım,  kim lər  yetdi.  12  Qara  dərə  ağzında  Q adir  verən,  qara 
buğa  dərisindən  beşiginin  13  yapuğı  olan,  acığı  tutanda  qara 
daşı kül eyləyən, qara  1 bığın yedi yerdə ənsəsində dügən Q a- 
zan q a rd a şı2 Qaragünə çapar yetdi: “Çal qılıcın, qardaş Qazan, 
yetdim !”  - 3  dedi.
Anun  ardınca, görəlim , xanım,  kim lər yetdi.  D əm ür 4 qapu 
D ərvəndəki  dəm ür qapuyı  qapub  alan,  altmış  tutam   5  ala gön- 
dərinin ucında ər bögürdən, Qazan kibi p ə h liv a n ı6 bir savaşda 
üç  kərrə  atından  yıqan  Qıyan  Selcik  oğlı  7  D əlü  Dondar çapar 
yetdi:  “Çal  qılıcın,  ağam Qazan,  yetdim ” - 8  dedi.
Anun  ardınca,  görəlim ,  xanım,  kim lər yetdi.
V arıban  dəstur9sızca  B ayındır xanın  yağısın  basan,  altmış 
bin  10  kafırə  qan  qusduran  Ğ əflət  qoca  oğh  Şir  Ş əm s"ə d d in  
çapar yetdi:  “Çal qılıcın,  ağam Q azan, yetdim !”  -   12  dedi.
A nun  ardm ca,  görəlim ,  kim lər yetdi.
D151 
Parasarın  13  B ayburd  hasarından  parlayıb  uçan,  at  alaca  1 
gərdəginə q arşu  g ə lə n  Qalın Oğuz im rəncəsi, Qazan bəgiiı y ı- 
nağı B oz 2 ayğırlu  B eyrək çapar yetdi:  “Çal qılıcın, xanım  Q a- 
zan,  y etd im !”  -   3  dedi.
A nun  ard ın ca,  görəlim ,  kim lər  yetdi.  Ç ayın  baqsa  4  çal- 
malu,  çal  qara  quş  ərdəm lü,  qur qurm a quşaqlı,  qulağı  altun 5 
küpəli,  Q alın   O ğuz  bəglərini  b ir-b ir  atdan  yıqan  Q azılıq  6 
qoca oğlı b ə g  Y eg n ək  çaparyetdi:  “Çal qılıcın,  ağam 7 Qazan, 
yetdim !”  -  dedi.
A nun  ardınca,  görəlim ,  kim lər yetdi.  Y ig irm i8  dört boyın 
oxşayan  D ə li  D ondar  yetdi.  Anun  9  ardınca  bin  qövm  başları 
D ügər  yetdi.  A nun  ardınca  10  bin  B əgdiz  başları  Əmən  yetdi. 
Anun ardınca doquz  11  qoca başları Aruz yetdi.  Saydığımca Oğuz 
bəgləri  12  d ü k ə n sə   olmaz.
Q azanın  b əg ləri  h əb   yetdi,  üzərinə  13  yığnaq  oldı.  Arı  su- 
dan abdəst  aldılar.
D152 
İki  1  rik ət  nam az  qıldılar.  Adı  görklü  M əhəm m ədə  salavat 
gətürdilər.  2  B itə k ə llü f kafırə  at  saldılar,  qılıc  urdılar.  01  3  gün 
cigərində  olan  ə r y igitlər bəlürdi.  01  gün 4 nam ərdlər sapa yer 
gözətdi.  B ir  qiyam ət  savaş  oldı,  5  m eydan  dolu  baş  oldı. 
Q iyam ətin bir güni old ı. 6 B əg nökərdən, nökər bəgdən ayrıldı.
Daş  O ğuz  bəgləri  ilə  7  Dondar  sağa  dəpdi.  Cılasun  yigit- 
loriylə  Q arabudaq  8 sola dəpdi.  Qazan kəndü dopa dəpdi.  T ə - 
kür  ilə  9  Şökli  M əlik ə  həvala  oldı.  Bögürdübəni  atdan  yerə 
saldı.  10 A lca  qanın y er üzərinə  dökdi.
Sağ tə rə fd ə  Q ara  11  Tükən M əlikə Dondar qarşu gəldi,  qı- 
lıcladı  yerə  12  saldı.  Sol  tərəfdə  Buğacıq  M əlikə  Qarabudaq 
qarşu  13  gəldi.  Sancubanı  yerə  çaldı,  dəpərtm ədin  başın  kəsdi.
D153 
ı  B 0y,  uzun B urla xatun qara tuğın kafirin q ılıc la d ı,2 yerə saldı.
T əkür  alındı,  kafir  qaçdı.  D ərələrdə  3  kafirə  qırğun  girdi. 
On  beş bin  kafır:  kimi  q ırıld ı,4  kimi  tutuldı.
Qazan,  oğlı  ü zərin ə  gəldi.  Endi,  əlin  5  çözdi.  Q uca-quca 
ata  ilə  oğul  görüşdi.
Üç  6 yüz yigit Oğuzdan  şəhid oldı.  Qazan oğlancuğın  7 qur- 
tardı, gerü döndi. Ğ əza m übarək oldı. O ğ u z 8 bəgləri toyum oldı.
Ağca  qala  S ürm əlüyə  gəlüb,  Qazan  9  qırq  otaq  dikdirdi. 
Yedi gün yedi  g ecə y em ə-içm ə  10 oldı. Qırq evli qulla qırq ca -

ıiyə  oğlı  başm a  11  çevirdi,  azad  eylədi.  Cılasun  ərən lərə  qara 
ölkə  12  verdi,  cübbə-çuqa verdi.
D ədəm   Qorqut  gəlübən  13  şadlıq  çaldı.  Bu  oğuznam əyi 
düzdi-qoşdı.
1 B öylə  dedi:
İm di qanı dedügim  bəg ərənlər!?
D ünya 2 m ənim  deyənlər!
Ə cəl  aldı,  yer gizlədi;
Fani  dünya kim ə  3  qaldı?
G əlim li-gedim li  dünya,
A xirət-son u c ı 4  ölümli  dünya!..
Y um  verəyim ,  xanım:
Yerlü qara dağın  yıqılmasun!
5  K ölgəlicə  qaba ağacın  kəsilm əsün!
Qam ın aqan  6 görklü suyun  qurımasun!
Qanadlarun  ucı  qırılmasun!
7  Qadir səni  nam ərdə  möhtac  etməsün!
Ç aparkən ağ-boz atın  8  büdrəməsün!
Çalışanda qara polat uz qılıcın 9  gedilməsün!
A llah verən  um ızın üzülməsün!
A xır-sonı  10 arı  imandan  ayırmasun!
A ğ  alnunda beş  kəlm ə  dua qıldıq,
11  qəbul  olsun!
Y ığışdırsun-duruşdursun  günahınızı,
12 Adı  görklü M əhəm m ədə  bağışlasun!
Xanım,  hey!
D155