ƏSRƏ BƏrabər bġR ĠLĠn salnaməSĠ

H.Əliyev  Ali  Sovetin  sədri  seçildikdən 
sonra  prezidentlə  öz  iĢ  otağına  qalxmıĢ  və  Bəy  ona  sədr  kreslosunda  əyləĢməyi 
təklif edəndə H.Əliyev onun  yanında buna razı  olmamıĢ,  bu zaman  Bəy demiĢdi: 
«Öz  yerinizdə  oturun,  Heydər bəy.  Doğrudur, mənimçün çox çətindir,  çünki  Sizə 
öz  dostumun  (Ġsa  Qəmbərin  -  Ə.T.)  yerində  əyləĢməyi  təklif  edirəm.  Bu,  tarixi 
Ģəraitin  diktəsidir».  Cavabında  H.Əliyev  söyləmiĢdi:  «Cənab  prezident,  bu  stolu 
mənə  Siz  verdiniz.  Mən  Sizə  və  dövlətə  Ģərəflə  xidmət  edəcəyəm.  Ġnanıram  ki, 
Sizin siyasi dühanız, mənim təcrübəm dövləti ağır vəziyyətdən xilas edəcək». 
Beləliklə,  H.Əliyev  1987-nin  sonunda  Sov.ĠKP  Siyasi  Bürosunda  istefaya  göndəriləndən  bəri 
Azərbaycanda  hakimiyyətə  qayıtmaq  uğrunda  apardığı  çoxillik  inadcıl  mübarizəsində  ilk  ən 
ciddi  qələbəsini  qazandı  -  qanunvericilik  hakimiyyətinə  yiyələndi  və  bununla  dövlət 
hakimiyyətinin hələlik üçdə birini əlinə keçirdi.  
Heç  bir  qərəzi  olmayan  minlərcə  səmimi  insan  həmin  tarixdən  bugünədək  Əbülfəz  Elçibəyi 
məhz  Əliyevi  Bakıya  gətirdiyinə  görə  qınayır  və  onu  bağıĢlaya  bilmir,  neçə-neçə  siyasətçi 
rəqibisə xalqın məlumatsızlığından sui-istifadə edərək ona “H.Əliyevin adamı” kimi iyrənc ləkə 
yaxmaqdan ləzzət alır. Bəs əslində Elçibəy H.Əliyevi və niyə məhz onu Bakıya gətirmiĢdi? Bu 
sorğuya onun özü tam aydınlıq gətirir: 
«Məni bir məsələyə görə çoxları ittiham edir. Bu ittihamlardan qaçmıram. Xalq qurultayında 
iki  məsələ  haqqında  danıĢmaq  istəyirdim,  amma  burada  da  demək  olar.  H.Əliyevin 
hakimiyyətə gətirilməsində ən böyük təqsirkar mən sayılıram. Amma, məni ittiham edənlər, o 
zaman  siz  də  cavab  verəcəksiniz  -  hamımız  məsuliyyəti  bölüĢdürəcəyik.  Mən  əsas  yükü  öz 
boynuma götürürəm, amma hamısını mənim üstümə atıb qaçmayın - yenə də haqsızlıq olar. 
Hərə öz günahını boynuna alsın, sonra baxarıq. Çox Ģey olub; bütün olanlar yoxlanılmalıdır. 
Mübarizə və döyüĢ gedən vaxt kütləvi mühakimə aparılmır. DöyüĢ hələ qurtarmayıb, davam 
edir.  Kim  ki  Azərbaycan  xalqına  xəyanət  edib  -  cəzasını  çəkir.  Və  bütün 
xəyanətlərin baĢında duran H.Əliyev də öz cəzasını çəkəcək.
 

Kiçik  bir  izahat  vermək  istəyirəm.  1993-cü  ildə  Rusiya  imperiyası  Azərbaycanda  vətəndaĢ 
müharibəsi  salmaq  planlaĢdırırdı.  Bu  qırğının  qarĢısını  almaq  mümkün  deyildi,  çünki  ölkədə 
qüvvələr hissələrə bölünmüĢdülər. Ġndi o qüvvələrin bir hissəsi həbsxanadadır, bir hissəsinin 
də rəhbəri H.Əliyevin  özüdür.  Mən  H.Əliyevi  hakimiyyətə dəvət  edəndə bunu  nəzərə  aldım. 
Onu gətirib hakimiyyətə Ģərik edirsən ki, qan tökməsin. BaĢqa yol yoxdur. 
 
KeçmiĢ Sovet hökumətini bərpa etmək istəyənlər belə qırğınlar hazırlamıĢdılar - Tacikistanda, 
Gürcüstanda, Azərbaycanda, Qırğızıstanda, Moldovada vətəndaĢ müharibəsi salmaq, keçmiĢ 
SSRĠ-də  qan  töküldüyünü  deyərək  sonradan  onu  bərpa  etmək.  BĠZ  VƏTƏNDAġ 
MÜHARĠBƏSĠNDƏN  ÇIXMALI  ĠDĠK  VƏ  ÇIXDIQ!»
.  (Ə.Elçibəyin  3  oktyabr  1998-də 
Ümumrespublika forumundakı nitqindən).  
Əbülfəz bəy mənim bu haqda suallarımı da belə cavablandırdı: 
«-Niyə məhz H.Əliyevlə birləĢməyə üstünlük verdiniz - baĢqalarıyla olmazdımı?
 
-BaĢqaları qiyamı yatırtmağı bacarmayacaqdı.
 
-Hökmən qan töküləcəkdi?
 
-Yox,  söhbət  qan  tökülməkdən  getmir.  Sadəcə,  baĢqaları  cəmiyyətə  təsir  göstərə  biləcək 
fiqurlar  deyildi.  Axı  onun  yerində  kim  olaydı?  Ayaz  Mütəllibov  gəlsəydi  mütləq  Rusiyanın 
qoĢununu  da  arxasınca  gətirəcəkdi.  O  deyirdi  ki,  mən  50  faiz  moskvalı,  50  faiz 
azərbaycanlıyam. Belə adamla necə birləĢəsən? BaĢqa kimi deyirsiniz? 
 
-Məsələn, Surət Hüseynovu. Hər halda, onun özü prezident olmaq iddiasındaydı.
 
-Surət Hüseynov müdafiə nazirinin müavini olmaq istəyəndə mən onu heç ora layiq bilmədim. 
Axı o, kimdi, haranın adamıydı ki, vətəndaĢ müharibəsinin qabağını alaydı? O, bir piyadaydı, 
əldə oyuncaqdı
».
 
(Ə.Elçibəyin Ə.Tahirzadə ilə söhbətindən. - «Elçibəylə 13 saat üz-üzə», Bakı, 1999, s.71-72).  
SilahdaĢı Fazil Qəzənfəroğlu'nun “Əbülfəz Elçibəy. Tarixdən gələcəyə” kitabında da təxminən 
eyni  tutarqalar  irəli  sürülüb: 
“Üsyançılar  qazandıqları  zəfərin  daha  da  gücləndirəcəyi  bir 
vəhĢətlə  böyük  qırğınlara  yol  aça  bilərdilər.  Buna  mane  olmaq  üçün  özünün  də  üsyanın 
iĢtirakçılarından  olduğunu,  Surət  Hüseynovun  hər  addımda  onunla  məsləhətləĢdiyini  çox 
gözəl bildiyi Heydər Əliyevi Naxçıvandan Bakıya dəvət etdi. Heydər Əliyevin Bakıya gəliĢiylə 
Elçibəyi düĢündürən iki önəmli təhlükə ortadan qalxırdı: Azərbaycanda bir iç savaĢ çıxarmaq 
istəyəcək Rusiyanın əlindəki ən güclü vasitə Heydər Əliyevdi. Bütün həyatını KQB əxlaqı üzrə 
qurmuĢ  bu  insan  yüksək  mövqelərə  gəlmək  üçün  hər  yola  əl  ata  bilərdi,  ancaq  Ģəxsən  o 
vəzifədə bulunması halında statusunu möhkəm qoruyacaqdı. Obiri tərəfdəsə həyatı boyunca 
yun,  narkotika  və  silah  ticarətiylə  məĢğul  olmuĢ  bir  Surət  Hüseynov  vardı.  Onun  üçün 
dövlətin də, dövlət vəzifəsinin də bir mənası yoxdu. Surət Hüseynovdan rahatca istifadə edə 
bilən düĢmən Azərbaycanı bir yanğın yerinə çevirə bilərdi. Heydər Əliyevin gəliĢi Azərbaycan 
üçün  köhnə  bir fəlakətin  təkrarından  baĢqa  bir Ģey  deyildi, ancaq  heç  olmazsa dövlətin adı 
qoruna  bilərdi.  Gələcək  nəsillərin  siyasi  mübarizələri  üçün  ciddi  bir  hüquqi  zəmin 
yaradılmasına  böyük  önəm  verirdi.  9  iyunda  Heydər  Əliyev  Bakıya  gəldi  və  ölkədə  qan 
tökülməsinin  səbəbkarı  olmamaq  üçün  istefa  vermiĢ  Ġsa  Qəmbərovun  yerinə  15  iyunda  Ali 
Sovet  sədrliyinə  seçildi.  ÇevriliĢin  birinci  mərhələsi  tamamlanmıĢdı”
  (s.220-221). 
“Heydər 
Əliyevin  30  iyunda  Surət  Hüseynovu  baĢ  nazirliyə  gətirməsiylə  çevriliĢ  tamamlanmıĢ  oldu”
 
(s.222). 

“MƏN DÜZ ON GÜNDÜR QARDAġ QIRĞINININ QABAĞINI ALMAQ ÜÇÜN YOLLAR ARAYIRAM” 
Əbülfəz bəy öncədən də bilirdi, ancaq Gəncədəki ağır məğlubiyyətin səbəblərini araĢdıranda 
əyani  Ģəkildə  gördü  ki,  qarĢısında  Surət  cildinə  girmiĢ  qorxunc  Rusiya  dayanıb  və  onun 
məqsədi  nəyin  bahasına  olursa-olsun  Azərbaycanı  dibi  görünməyən  dəhĢətli  vətəndaĢ 
müharibəsi  uçurumuna  sürükləməkdir.  Bəli,  Gəncə  qiyamı  məhz  Rusiyanın  qurğusuydu. 
Tacikistan  və  Gürcüstandan  sonra  vətəndaĢ  müharibəsi  alovu  Azərbaycana,  Moldovaya  və 
Qırğızıstana  yayılmalı,  müharibənin  gediĢində  qanuni  prezidentlər  devrilərək  onların  yerinə 
Moskvaya  tam  sədaqətli  adamlar  hakimiyyətə  gətirilməli,  “müstəqil  yaĢaya  bilməyən”  bu 
dövlətlərin  yeni  “rəhbər”lərinin  “xahiĢ”iylə  (Əfqanıstanda  və  bir  çox  baĢqa  ölkələrdə  olduğu 
kimi)  rus  qoĢunu  gələrək  “qayda  yaratmalı”  və  bir  qədər  sonra  (təxminən  1993-ün 
oktyabrında  -  Yetsin  ittifaqpərəst  kommunistlərdən  ibarət  parlamenti  topa  tutan  ərəfədə) 
Sovet Ġttifaqı bərpa edilməliydi. Kommunistlərin heç gizlətmək də istəmədiyi bu niyyət Rusiya 
mətbuatında yetərincə əksini tapıb. Əbülfəz bəy Azərbaycanı gözləyən bu fəlakətləri hamıdan 
daha yaxĢı bildiyinə görə vətəndaĢ müharibəsinə yol verə bilməzdi.  
QardaĢ  qırğınının  qarĢısını  almaqçün  hər  Ģeyə  hazır  olan  prezident  15  iyunda  qiyamçı  709 
saylı hərbi hissənin əsgər və zabitlərinə müraciət etdi. ġəxsən Əbülfəz bəyin və bütövlükdə 
onun  iqtidarının  humanist  mahiyyətini  sərgiləyən  ən  yaxĢı  sənədlərdən  biri  olduğuna  görə 
onu aĢağıda qısaltmadan verirəm. 
“Əsgərlər və zabitlər!
 
Bu  gün  Azərbaycan  dövləti  və  onun  əhalisi  üçün  ciddi  təhlükə  yaranmıĢdır.  Azərbaycan 
Ordusunun  əsgərləri  əli  silahlı  üz-üzə  dayanmıĢlar.  Hər  hansı  təxribatdan  və  ya  sadəcə 
ehtiyatsızlıqdan qardaĢ qırğını baĢlaya bilər. Onda həmin əsgərlərin valideynləri, qohumları da 
sabah  üz-üzə  gələcəklər.  Bu  da  Azərbaycanda  vətəndaĢ  müharibəsinin  baĢlanğıcı  ola  bilər. 
VətəndaĢ müharibəsi gedən ölkədə dövlətin dayaqlarının sarsılması adi Ģeydir.
 
Faciə ondadır ki, Azərbaycanda vətəndaĢ qırğını salmaq istəyənlər buna məhz sizin vasitənizlə 
nail olmağa çalıĢırlar. Müstəqillik yoluna qədəm qoyub öz torpaqlarımızı düĢməndən qorumaq 
əzmində  olduğumuz  bir  vaxtda  bizi  öz  içimizdən  öz  əlimizlə  parçalamağa  cəhd  göstərirlər. 
Mən  respublikanın  prezidenti  kimi  qırğının  qarĢısını  almaqdan  ötrü  mümkün  olan  bütün 
tədbirləri  görürəm.  Lakin  sizi  bu  oyuna  sürükləyənlər  məsələnin  danıĢıqlar  yolu  ilə  həll 
olunmasına yönəldilən bütün tədbirlərdən qaçır. Mən Gəncə hadisələrinin bütün iĢtirakçılarına 
amnistiya  elan  olunması  haqqında  qanun  imzalamıĢam.  Məndə  olan  məlumata  görə,  sizin 
çoxunuzun  bu  qanundan  və  dövlətin  barıĢıq  yolunda  gördüyü  baĢqa  tədbirlərdən  xəbəriniz 
yoxdur. Çünki qəzetlər sizə çatdırılmır, televiziya və radioya qulaq asmaq imkanınız yoxdur. 
Bunları  nəzərə  alaraq  Sizə  birbaĢa  müraciət  etmək  istəyirəm.  Mən  düz  on  gündür  qardaĢ 
qırğınının  qabağını  almaq  üçün  yollar  arayıram.  Respublika  əhalisi  həyəcan  və  intizar 
içindədir. Onlar da qırğının əleyhinədir. Lakin eyni zamanda məndən qəti tədbir görməyi tələb 
edirlər və bu tələblərində haqlıdırlar. Çünki bu cür davam edə bilməz. Sizin sayənizdə fürsət 
gözləyən  düĢmənlərimizin  əlinə  gözəl  imkan  düĢüb.  Ağdərəyə,  Ağdama  arasıkəsilməz 
hücumlar,  qaçqınların  problemləri  bir  yandan,  iqtisadi  problemlər  bir  yandan,  nizami  ordu 
quruculuğu çətinlikləri digər tərəfdən, üstəlik siz də öz sadəlövh inadkarlığınızla dikəlib ayağa 
qalxmaq istəyən bu millətin baĢından basırsınız.
 
Azərbaycan Ordusunun əsgər və zabitləri. Sizin bu barədə fikirləĢməyə kifayət qədər vaxtınız 
oldu.  Ġndi  qəti  və  düzgün  qərara  gəlmək  vaxtıdır.  Bu  ölkənin  prezidenti  kimi  mən  SĠZ 
VƏTƏNDAġLARDAN  XAHĠġ  EDĠRƏM:  dövlətin  və  xalqın  keĢiyində  dayanmıĢ  yaĢıdlarınızın 

qanını axıtmayın. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali BaĢ Komandanı kimi ƏMR 
EDĠRƏM: silahı yerə qoyun! QarĢınızdakı əsgər qardaĢlarınızla barıĢın. Orduda əmrdən boyun 
qaçırmaq hərbi cinayətdir.
 
Azərbaycan Respublikasının prezidenti Əbülfəz Elçibəy”.
 
Bu  müraciətin  də  heç  bir  gerçək  təsiri  olmadı,  çünki  həmin  əsgər  və  zabitlərin  Surətin 
itaətindən  çıxmağa  cəsarəti  və  marağı  yoxdu.  (“DikbaĢ”ları  Surət  hədsiz  sərtliklə 
cəzalandırırdı; ümumənsə əsgərlər çox yüksək məbləğdə pul alırdılar. Prezidentin köməkçisi 
Oqtay  Qasımovdan  öyrəndiyimə  görə,  qiyam  günü  Moskvadan  Gəncəyə  5  MĠLYARD 
RUBL göndərilmiĢdi). 
Görünür, məhz bu müraciətin təsirini heçə endirməkçün qarĢı tərəf də təbliğat müharibəsinə 
baĢladı.  Sosial-Demokrat  Partiyasının  üzvü,  S.Hüseynovun  sağ  əli  Aypara  Əliyev,  AMĠP 
sədrinin  müavini  ġadman  Hüseynov,  Müstəqil  Azərbaycan  Partiyasının  sədri  Nizami 
Süleymanov,  Heydər  Əliyevin  xidmətçisi  Nemət  Pənahov  və  baĢqaları  həm  Gəncə 
mitinqlərində (N.Pənahov “Meydan” qəzetindəki müsahibəsində qürurla bildirir ki, Gəncədəki 
dövlət  əleyhinə  mitinqləri  ilk  dəfə  mən  baĢladım  və  apardım),  həm  də  Gəncə  radio  və 
televiziyasında  hakimiyyətə  qarĢı  olmazın  iftiralar,  böhtanlar  atırdılar.  Elçibəyə  qarĢı 
görünməmiĢ  qəddarlıqla  təhqirlər  yağdıran  Nizami  Süleymanovun  təkcə  16  iyunda  Gəncə 
radiosuyla  çıxıĢı  axĢamadək  üç  dəfə:  saat  11-də,  13-də  və  15-də  efirdə  səsləndirilmiĢdi; 
özünü “akademik” adlandıran bu Ģəxs Əbülfəz Elçibəyi nəinki alimin, ümumiyyətlə, alababat 
tərbiyəli  adamın  dilinə  gətirməyi  ayıb  saydığı  küçə  söyüĢləriylə  təhqir  edir,  bununla  əhali 
arasında prezidentin nüfuzunu öldürməyə çalıĢırdı. 
H.Əliyevin  Ali  Sovetin  sədri  seçilməsindən  daha  da  ruhlanmıĢ  siyasi  müxalifət  prezidenti 
tərksilah  etməkçün  16  iyunda  daha  ciddi  bir  addım  atdı  -  Rəhim  Qazıyev,  Rəsul  Quluyev, 
Etibar  Məmmədov  və  ġadman  Hüseynov  Müdafiə  Nazirliyində  toplantı  keçirdilər.  Onların 
təzyiqi altında Müdafiə Nazirliyinin bir qrup zabiti Müdafiə Nazirliyi adından belə bir bəyanat 
qəbul  etdi  ki,  respublikada  baĢ  verən  hadisələr  siyasi  mahiyyət  daĢıyır  və  ordu  siyasi 
məsələlərə  qarıĢmayacaq.  Ancaq  bu  vaxt  baĢqa  ordu  -  Surətin  qoĢunları  artıq  siyasətə 
qoĢularaq rayonlarda qanuni hakimiyyəti bir-bir devirə-devirə Bakıya yaxınlaĢırdı. Bu proses 
adətən belə baĢ verirdi: bir silahlı dəstə tankın üstündə rayona gəlir, “ağsaqqallar”ı (rayonun 
pullu adamlarını) yığır, onların “məsləhət bildiyi” (əvvəlcədən Gəncədə razılaĢdırdıqları) adamı 
rayon  sovetinin  qərarına  əsasən  icra  hakimiyyətinin  baĢçısı  təyin  edir,  köhnə  baĢçınısa 
qovurdu.  Bu  əməliyyat  tam  qanunsuz  baĢ  verirdi,  çünki  icra  hakimiyyəti  baĢçılarını  təyin 
etmək  və  iĢdən  çıxarmaq  səlahiyyəti  yalnız  prezidentdəydi.  (Yeri  gəlmiĢkən,  məhz  Müdafiə 
Nazirliyindəki bu yığıncaqdan sonra bir çox hərbi qüvvələr dövlətə açıq xəyanətdə bulundular. 
Məsələn, Navahıya göndərilmiĢ 4 hərbi vertolyotdan 2-si uçaraq qiyamçılar tərəfə keçdi). 
KeçmiĢ dövlət müĢaviri Arif Hacıyev: 
«Məsələyə bugünün ab-havasıyla yanaĢan bəzi adamlar 
deyirlər ki, o vaxt Elçibəy Bakıda qalmalıydı. BaĢlıca məsələ yaddan çıxarılır ki, artıq iyunun 
16-sında  Azərbaycan  ordusunun  hərbi  Ģurası  rəsmi  qərar  çıxarmıĢdı  ki,  hərbçilər  siyasi 
proseslərə qoĢulmayacaq. Bununla da onlar Ali BaĢ Komandana tabe olmaqdan imtina etdilər 
və Gəncədə baĢlayan qiyam bütövlükdə Azərbaycan silahlı qüvvələrini bürüdü. Bundan sonra 
nəsə  uğurlar  qazanıb  həm  hakimiyyəti  saxlamaq,  həm  də  belə  bir  qarmaqarıĢıq  durumda 
Bakını  qandan  qorumaq,  qarĢıdurmadan  qurtulmaq  üçün  Elçibəyin  əlində  vasitələr  qalmadı. 
Belə bir durumda Elçibəy ya qalmalı (bu zaman hökmən qan tökülməli, Əbülfəz Elçibəyin özü 
də içində olmaqla Azərbaycanın xeyli vətəndaĢı qırılmalıydı), ya da elə seçdiyi yolu seçməliydi 

(Kələki yox, baĢqa yer də ola bilərdi). 
 
BaĢlıca yanlıĢlıqlardan biri bundadır ki, hamı elə düĢünür ki, sabit bir dövrdü, dövlət qurumları 
da saat kimi iĢləyirdi və birdən Elçibəy çıxıb getdi, ölkədə aləm bir-birinə dəydi. Axı belə deyil. 
Yenə  təkrar edirəm  -  artıq  Əbülfəz Elçibəyə tabe  olan  silahlı qüvvə,  demək  olar ki,  yox  idi. 
Milli  Təhlükəsizlik  Nazirliyində  əsasən  sərhəd  qoĢunlarıydı,  onlar  da  bu  proseslərdə  iĢtirak 
etmirdi. Ordu ilə polis də Elçibəyi eĢitmirdi. Heydər Əliyevin Ali Sovetin sədri seçildiyinin ertəsi 
günü ordunun prezident Elçibəyə tabe olmaması artıq hərbi çevriliĢin baĢa çatması deməkdi. 
Bəli,  bütün  güc  qurumları,  xüsusən  Azərbaycan  ordusu  prezidentin,  Ali  BaĢ  Komandanın 
əmrinə tabe olmaqdan imtina edirsə bunun baĢqa adı varmı?»
.  
Ölkədəki  son  durumla  bağlı  olaraq  Prezident  Aparatında  16  iyunda  mətbuat  konfransı 
keçirildi.  Prezidentin  mətbuat  xidmətinin  rəhbəri  Arif  Əliyev  bildirdi  ki,  ölkədə  son  iki  ay 
müddətində  hökm  sürən  sakitlik  və  sabitlik  pozulub.  Ermənilərin  üçtərəfli  təklifə  qol 
çəkmələriylə hücum əməliyyatına baĢlamaları bir olub. 
Senzuranın  bir  çox  materiallardan  “qiyamçı”  sözünü  çıxarmasının  nəylə  bağlı  olduğu  haqda 
suala Arif bəy belə cavab verdi ki, “qiyamçı” sözü “öz yerindədir”. Arif bəy əlavə etdi ki, elə 
srağagün axĢam prezidentin xüsusi sərəncamıyla senzuranın rəhbəri dəyiĢdirilib. 
Arif bəy bu faktı da nəzərə çatdırdı ki, qiyamçılarla əldə olunmuĢ ilkin razılığa əsasən hər iki 
tərəf  informasiyayla  bağlı  müəyyən  məhdudiyyətləri  gözləməyə  söz  versə  də  qiyamçılar  bu 
Ģərtləri pozub, Xanlar retranslyasiya stansiyasını ələ keçirərək güclü təbliğata baĢlayıblar. 
Mətbuat  xidmətinin  rəhbəri  indiyədək  dövlətin  qiyamçılara  etdiyi  güzəĢtləri  saydı:  1) 
amnistiya  verilib,  2)  istintaq  qrupu  yaradılıb,  3)  Milli  Məclisin  deputat  istintaq  komissiyası 
yaradılıb,  4)  Heydər  Əliyev  Gəncədə  danıĢıqlar  aparıb,  5)  prezident  bütün  silahlı  qüvvələrin 
manevrlərini dayandırmaq haqqında sərəncam verib və b. Bütün bu güzəĢtlərə baxmayaraq 
surətçilər Bakı istiqamətində hərəkəti davam etdirirlər. Artıq Ağsu da qiyamçıların əlindədir. 
S.Hüseynovun gücündən danıĢan Arif bəy bildirdi ki, elə “böyük qüvvəyə malik deyildir və bu 
qüvvəni  silah  gücünə  ləğv  etmək  mümkündür.  Lakin  prezidentin  mövqeyi  belədir  ki,  bütün 
mümkün  vasitə  və  üsullardan  istifadə  olunmalıdır.  Söhbət  öz  həmvətənlərimizin  qanının 
axıdılmasından gedir. Yenə də təkrar edirəm ki, bu, olduqca geniĢ və hərtərəfli planlaĢdırılmıĢ 
siyasi oyundur”. Sözsüz, elə bu səbəbdəndir ki, ölkənin dörd rəhbərindən ikisi istefaya getsə 
də qiyamçılar cavab addımı atmaq niyyətində deyildilər. 
Gəncədə  dövlət  adamlarının  girov  götürülməsinə  toxunan  Arif  bəy  məlumat  verdi  ki,  Surət 
Hüseynovun Bakıda yaĢayan qardaĢı Gəncədəki girovlara dəyiĢdirilməkçün oraya aparılıb və 
ona təqdim edilib, ancaq S.Hüseynov girovları qaytarmaqdan boyun qaçırıb. 
Arif bəy bunu da bildirdi: “Lənkəranda Sosial-Demokrat Partiyasının üzvü Əlikram bəy özünü 
icra  hakimi  elan  etmiĢdir.  Lakin  TalıĢ  Respublikasının  yaradılması  barədə  söz-söhbət 
əsassızdır. Bu, həmin o böyük oyunun həlqələrindən biridir”. 
S.Hüseynovun  azsaylı  dəstələrinin  rayonları  rahatlıqla  ələ  keçirməsini  jurnalistlər  yerli 
hakimiyyət orqanlarının naĢılığı və zəifliyi kimi qiymətləndirdilər. Mətbuat xidmətinin rəhbəri 
bu fikri təsdiqlədi.  
S.Hüseynovun  prezidentin  də  istefasını  tələb  etməsiylə  bağlı  Arif  bəy  dedi  ki,  iĢtah  diĢ 
altındadır.  S.Hüseynov  əvvəlcə  “cinayət”in  səbəbkarlarının  cəzalandırılmasını  tələb  edirdi, 
sonra  hakimiyyətin,  daha  sonra  Ġsa  Qəmbərin  istefasını  istədi,  ancaq,  görünür  ki,  bu  da 

yetməzmiĢ.  “Söhbət  Azərbaycan  dövlətinin  taleyindən  gedən  məqamda  prezident  öz 
mövqeyində qətidir və geri çəkilməyəcəkdir”. 
16  iyunda  prezidentin  mətbuat  xidmətinin  məlumatı  da  yayıldı.  Burada  deyilirdi  ki, 
“qiyamçıların son məqsədi aydın olmuĢdur: respublikada hərbi çevriliĢ etmək”.  
Məlumatda  bildirilirdi  ki,  qiyamçılar  “respublika  əhalisini  silaha  sarılmağa,  qanuni  dövlət 
strukturlarını  devirməyə,  respublika  rəhbərliyinə,  o  cümlədən  prezidentə  divan  tutmağa 
çağırmıĢlar, silah gücünə ələ keçirilmiĢ rayonlarda eyni məzmunlu vərəqələr yaymıĢlar”. 
Mətbuat  xidməti  respublika  əhalisini  qanuni,  demokratik  yolla  seçilmiĢ  prezidentin  ətrafında 
sıx birləĢməyə səsləyirdi. 
NƏCƏF NƏCƏFOVUN MƏSLƏHƏTĠ 
Qiyamçıların çevriliĢ etmək cəhdi göz qabağındaydı. Ayın 11-ində onlar Dəllər aeroportunu ələ 
keçirdilər,  həmin  gün  Yevlaxa  girdilər  və  12-sində  Yevlax  icra  baĢçısını  tutub  Gəncəyə 
apardılar, Mingəçeviri nəzarətə götürdülər. 15-ində səhər tezdən AXC Nəsimi rayon Ģöbəsinin 
qərargahı  partladıldı,  16-sında  Kürdəmirin  icra  baĢçısı  Gəncəyə  aparıldı,  qiyamçılar  heç  bir 
maneəyə  rast  gəlmədən  ġamaxı  rayonuna  girdilər,  Lənkəranda  icra  baĢçısı  vəzifəsindən 
kənarlaĢdırılaraq Əlikram Hümbətov baĢçı oldu. Surətçi qoĢunlar baĢqa rayonlara da gedərək 
“kəĢfiyyat”  aparırdılar.  Unutmayaq  ki,  bu sadalananlar həmin  günlər baĢ  verənlərin  cüzi  bir 
hissəsidir. 
Əbülfəz  bəylə  yaxın  dostu  -  Azərbaycanda  demokratik  mühitin  yaradılmasında  müstəsna 
xidmətləri  olmuĢ  Nəcəf  Nəcəfov  arasında  14  iyundakı  söhbət  hadisələrin  sonrakı  gediĢinə 
müəyyən təsir göstərdi. Hər zaman doğru danıĢmağı sevən Nəcəf bəy H.Əliyevin Ali Sovetə 
sədr seçilməsi ərəfəsində prezidentə demiĢdi ki, Bəy, ARTIQ HƏR ġEY UDUZULUB. Ġndi ikicə 
Ģeyə nail olmalıyıq - birincisi, xalqımızı VƏTƏNDAġ MÜHARĠBƏSĠNDƏN QORXUTMAQ lazımdır 
ki,  buna  getməsin,  ikincisi  də,  DEMOKRATĠK  QÜVVƏLƏRĠ  MƏHV  OLMAQDAN  QURTARMAQ 
gərəkdir. Əbülfəz bəy Nəcəf bəylə razılaĢmıĢ və bütün səylərini bu istiqamətə yönəltmiĢdi.  
ARTIRMA 
«-…Kələkiyə dönmək qərarını harada verdiniz - Prezident Aparatında, hava limanında, yoxsa 
təyyarədə?
 
-BirbaĢa Prezident Aparatında.
 
-Deməli, hələ oradan çıxmamıĢdan bilirdiniz ki, Kələkiyə gedəcəksiniz?
 
-Bəli, bilirdim ki, Kələkiyə gedirəm. Artıq təyyarə hazırlanmıĢdı.
 
-Sizcə, Kələki ən doğru seçimdi?
 
-Mən  onu  ən  doğru  seçim  sayıram!  Bayaq  bir  "fenomenal"  sözü  iĢlətdim...  Hələ  dünya 
tarixində  olmayıb  ki,  inqilab,  qiyam  və  ya  çevriliĢ  nəticəsində  hakimiyyətdən  devrilmiĢ  bir 
prezident öz ölkəsində qalsın, yaĢasın və yenidən siyasi həyata qayıtsın. Qətiyyəti indi kimdə 
axtarırlarsa gedib axtarsınlar! Mənim yerimdə kim olsaydı ya kənddə bağrı çatlayıb öləcəkdi, 
ya onu məhv edəcəkdilər, ya da məcbur olub xaricə gedəcəkdi. Mənə dəfələrlə hədələr gəldi 
ki, çıx ölkədən, xaricə get, öldürüləcəksən və s. Xarici ölkələrdən neçə dəfə müraciət etdilər 
ki,  biz  səni  aparırıq,  istədiyin  vaxt  da  qaytararıq.  Dedim  ki,  Vətənimdən  heç  yerə 
getməyəcəyəm  -  oturacağam  bu  kənddə,  kimin  hünəri  varsa  gəlib  məni  buradan  çıxarsın, 
kimin qətiyyəti varsa göstərsin. Məndən əvvəlkilərdən hansı indi Azərbaycandadır?
 

-Heç biri. Nə Vəzirov, nə Mütəllibov.
 
-Ölkədən  rus  təyyarəsində  getdilər.  Bəs  mənə  parlament  kürsüsündən  lağ  edənlər  indi 
haradadır?  Nədənsə,  onları  Azərbaycanda  görmürəm.  Niyə  bu  adamların  hərəsi  bir  xarici 
ölkəyə  qaçdı?  Axı  onlar  qətiyyətdən  danıĢırdılar.  Rəsul  Quluyev  niyə  Amerikaya  getdi?  Əli 
Ömərov niyə üzə çıxmır, haradadır? Mahir Cavadov hanı? Tamerlan Qarayev Çinə getməyə 
niyə  razı  oldu?  Heç  olmazsa  birisi  oturaydı  da  Azərbaycanda!  Lağ  etməklə  deyil.  Mənim 
məsləkim, əqidəm var və kimin qətiyyətli olduğunu bir daha sübut edəcəyəm!
 
-Bakıdan Kələkiyə getməklə nəyə nail oldunuz?
 
-Azərbaycanda  vətəndaĢ  müharibəsinin  qarĢısını  almağa!  Ən  baĢlıcası  budur.  Bir  də, 
Azərbaycanın  sağlam  qüvvələrinin,  o  sıradan  demokratik  müxalifətin  qırılmasının  qarĢısını 
aldım - onlar məhv ediləcəkdi! 
 
Bir Ģeyi də demək istəyirəm. Biz yaxın adamlarımızla məsləhətləĢdik, bəzi məsələləri müzakirə 
etdik (onların adını hələ çəkmək istəmirəm). Nəcəf Nəcəfov mənə dedi ki, sənin və bizim son 
məqsədimiz iki Ģeyə nail olmaqdır - birincisi, Azərbaycanı vətəndaĢ müharibəsindən, ikincisi, 
sağlam  qüvvələri  ölümdən  qurtarmaq.  Bu  sözü  Nəcəf  bəy  dedi,  biz  də  bəyəndik.  Bir  neçə 
nəfərimiz və mən onu yerinə yetirdik. 
 
-Ancaq axı Nəcəf bəyin Sizin Kələkiyə getməyinizdən xəbəri yoxdu...
 
-Xeyr,  yoxdu.  O,  bu  sözü  bir  qədər  qabaq  demiĢdi  -  duyumu  çox  güclüdür.  Söz  deyildi  və 
mən  də  onu  yerinə  yetirdim.  Nəcəf  Nəcəfovun  bir  sözü  də  vardı  ki,  xalqın  vətəndaĢ 
müharibəsindən  qorxmasına  çalıĢmaq  lazımdır  -  xalq  bu  müharibədən  qorxmayıb  ona  girsə 
sonra  onu  oradan  çıxarmaq  mümkün  olmayacaq.  Çox  düzgün  fikirdi.  Biz  xalqı  qorxutduq, 
vətəndaĢ müharibəsindən çəkindirdik. Xalq vətəndaĢ müharibəsindən indi də qorxur. Amma 
onun içinə girsəydi çıxarmaq olmazdı - oradan çıxmaq istəmir, bu odu söndürmək olmur
».
 
(Ə.Elçibəyin Ə.Tahirzadə ilə söhbətindən. - «Elçibəylə 13 saat üz-üzə», Bakı, 1999, s.83-84).  
16  iyunda  Rusiya  XĠN-nin  nümayəndəsi  Azərbaycandakı  hadisələrlə  bağlı  bəyanat  yaydı. 
Orada  oxuyuruq:  “Prezident  Ə.Elçibəy  xalqa  müraciət  edərək  əhalini  sakitliyə  çağırmıĢ  və 
ümid  etdiyini bildirmiĢdir  ki,  münaqiĢəni  sülh  yolu  ilə  aradan  qaldırmaq  mümkün  olacaqdır. 
Ümid etmək istərdik ki, prezidentin bu çağırıĢı lazımi tərzdə (?!-Ə.T.) qəbul olunacaqdır”.