Эя я ч, fQ andaM,J
Yüklə 114,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3 3 2 Mahmud Kaşğari
- Divanü lüğat-it-türk 333
- BİSMİLLAH İR-RƏHMAN İR-RƏHİM SALİM 258 İSİMLƏR KİTABT
- Divanü lüğat-it-türk 335 İKİ HƏRFLİLƏR BÖLMƏSİ
- LS-iljä ^ 1 j j ^ İä
- 3 4 0 Mahmud Kaşğari
- Divanü lüğat-it-türk 341
|
331 ^a»K-ü4İ Ə t m э к 1 э n d i: « ji^ S u ä J Ər ətm əkləndi = эг çörək sahibi o ld u , çörəyi artd ı» , (>Kj»jI-^UIİ5Ujİ ə tm ə k b n ü r-ə tm ə k b n - m ək). İsim dən d ü z ə ld ib n b e b fe lb r çoxdur. B unun эгэЬ d ilin d ə də bənzəri ço x d u r. M əsəb n , ə rə b b rd ə « əlb ən ə-r-rü cu lu » deyilir ki, «süd sahibi oldu, südü çoxal- dı» d em ək d ir, əsha» deyilir ki, « m ək tu b bağlam aq və y azm aq ü çü n lenti, şəridi, kağızı artd ı» dem əkdir. İ ç m ə k l ə n d i : q u zu k ü rk ü geydi, J эг içm əkbndi = a d a m q u zu k ü rk ü geydi», bu n a sahib o ld u ğ u zam an d a b e b d e y i l i r , i ç mə kbnür - i ç mə kbnmə k) . Ə r s ə k l ə n d i : qızıb эг istədi, « ^JjK uıjl J5Li] iş b r ərsək b n d i = azğın q a d ın qızıb ərsədi, эг istədi», - <-SUlKu.J ərsək lən ü r-ərsək lən m ək ). Ö k m ə k l ə n d i : sırğ a sah ib i oldu, u rağ u t ök- m ək lən d i = q a d ın sırğa sahibi oldu», -ı-su2s_*s( ök- m ə k b n ü r-ö k m ə k b n m ə k ). Ə g r i m l ə n d i : d o la n d ı, gird ab lan d ı, «^AilajSl suw əg- r im b n d i = su g ö lb r d ə ax a ra q d ö n d ü , d o lan d ı, girdablan- dı», -uSUlLıjSi ə g rim b n ü r-ə g rim b n m ə k ). I ş t о n 1 a n d ı: a lt p a lta rı geydi, J эг ıştonlandı = a d a m alt p a lta rı geydi».Əsli içto n lan d ı» d ır, b u r a d a £ ç hərfi m əxrəc yaxınlığı üzündən o - ş hərfinə çev- rilm işdir, (jlL iİ^U ji «fliubl ışto n lan u r-ışto n lan m ak ). BU BABIN MÜZAƏFLƏRİ tfjjü aJ A r k u k l a n d ı : J эг a rk u k lan d ı = ad a m tən b əlb şd i, d ik b a ş oldu», ( j ^ J - j u j ü a j a rk u k la n u r-a rk u k la n m a k ). 3 3 2 Mahmud Kaşğari Ə m g ə k l ə n d i : əziyyətli saydı, л Jf ol bu ışığ əm g ə k b n d i =o bu işi əziyyətli hesab etdi, saydı», (jİKS-»i _ əm gəklənür-əm gəklənm ək). E ş g ə k l ə n d i : eşşək sahibi oldu, J эг eşgəkləndi = ad am eşşək sahibi oldu». İki ləhcənin (tü rk və oğuz) bi- rində, eşgəklənür-eşgəklənm ək). j jSKSJ Ə r k ə k l ə n d i : dalğalandı, suw ərkəkləndi = su dalğalandı». ts jH iS J Ə r k ə k l ə n d i : «ts&S&J <-*4 an ın q yini ərk əkləndi = onun tü k ü ürpərdi». Ə r k ə k l ə n d i: biri erkəklik (kişilik) göstərsə, yenə b eb deyilir, (jS&SJ -^UjlsLSJ ərk əklənür - эгк эк Ь п ш эк ). BU BABIN DÖRDLÜLƏRİ j S i b J A r p а 1 a d ı: a rp a verdi, Jf ol atın arp a la d ı = o, atı- na a rp a verdi», (jV bJ-jU VW J arp a la r-a rp a la m a k ). j A f j j J О r t u 1 a d ı: « jf ijf c J öi&iJ ər yaşın o rtu lad ı = a d a m yarı yaşa, o rta yaşa çatdı», (jV jjJ - J U V jjJ o rtu la r-o rtu la m a k ). csJVIjJ E r t э 1 ə d i: ertə, erkən başladı, «is-ftflSj! UL-jI J эг ışka ertələdi = ad am işə erk ən başladı, işə b aşlam aq ü çü n erk ən d ən qalx- dı», (jVUijl -jU V b j! ertələr-ertələm ək). Ə s r i 1 э d i: naxışladı, J( ol kidhizni əsrilədi = o, keçəyə naxış vurdu, ü stü nü q ap lan dərisi kim i rənglə bə- zədi», -uSUüL^l əsrilər-əsribm ək). О ğ r ı 1 a d ı: o ğurladı, «jALjjcf cSJU J( 0 1 nənq oğ rıladı = о bir şey oğrıladı». X alq bu sözdəki j r hərfıni sü k u n lu sö ybyir, lakin bu, d ü z deyil, oğrılar -o ğrılam ak ). Divanü lüğat-it-türk 333 İ к t ü 1 э d i: o t verdi, «jJVjiS! &jä J ol koy ik tü b d i = o, qo- y u n a o t verdi». B aşqa h eyvanlara ot v ennək do b eb d ir, (jVjjS) -«-SUVjjSI ik tü b r-ik tü b m ə k ). t s t f j p J A r ğ u 1 a d ı: ikisinin a ra s ın d a n keçdi, «<.s-tt’jp J * J Jf ol ik k i kişi a ra a rğ u la d ı= o , iki ad am ın arasını yardı, keçdi», ~Jb.Vjc.ji arğ u la r-arğ u lam ak ). iSİ& J Ö p к э 1 э d i: ciyərinə v u rd u , jS J Jf ol a n q a r öpkələdi = о o n u n ciyərinə v u rd u » , (S & 4 - *-SU5lSJ öpkələr-öpkələ- rnək). Ö p к i 1 э d i: ö fk ələndi, h irs b n d i, Jf ol an d ın öp- k ib d i = о o n a q ə z ə b b n d i» ,( > > ^ L ^ b £ U J ö p k ib r-ö p k ilə- m ək). Q ay d alar sırası gəlincə söylənəcəkdir. T anrıya şü k r o lsu n , homzə k itab ı bitdi. BİSMİLLAH İR-RƏHMAN İR-RƏHİM SALİM 258 İSİMLƏR KİTABT S a l ı m - a x ı r ı n d a əlif. v a v , y e v ə h ə r n z ə h ə r f i o l m a y a n s ö z l ə r d i r . Divanü lüğat-it-türk 335 İKİ HƏRFLİLƏR BÖLMƏSİ “ Т а р : k ifay ə td ir, bəsdir. си* Л bu aş m an q a ta p = bu yemək т э п э bəsdir», 4“ ta p boldı = bəsdir. yetər». “ T o p : [yem ək növü. R esepti:] b u ğ d a suda q aynadılır. arpa xəmiri ib y o ğ ru la ra q b ir keçəyə sarın ır, isti bir уегэ qoyulur, ye- tişd ik d ən so n ra yeyilir. w w Ç a p - ç a p : qam çı v u ru la rk ə n çıxan səsi və d o d aq ların şap- p ıltısını bildirir. ^ Jf ol ərük çap-çap yedi = o, əriyi şa p p u r-ş u p p u r yedi». Ç ö p: şə rab ın ç ö k ü n tü sü , h ər şeyin xıltı. Bu sözdən alınaraq dəyərsiz a d a m la ra « v * '-Л çöp-çep kişilor» deyilir. Ç ı p: hər incə və y u m şaq b u d aq . «ч“ top» sözi'ı topık» sözü- n ü n ixtisarı o ld u ğ u kim i, bu söz də «j£> çıbık» sözünün q ısaldılm asıdır. Ç ö p: tu tm a c [yem əkj p arçası, « jü bir çöp yegil = bir parça tu tm a c ye». K əsilm iş tu tm a c və ərişto parçaları da b e b a d lan d ırılır. v j w Z a p - z a p: tez-tez, sürətli yürü m ək d o n çıxan sosi bildirir, « чО J p jj sO zap -z ap barğıi = tez-tez qaç, tez get». S ə p: gəlinin cehizi. 4*« S ı p: iki y aşın a girm iş day. 336 Mahmud Kaşğari Ş э р 259: təb sm əy i bildirən ədat. Ərəbin «bU həllə» sözü kim i. « 4 ^ JS şəp kəl = tez gəl». “ ä K o p : m übaliğə və şiddət ədatı. '-Л ı£( oğul k o p bedhüdi = uşaq çox böyüdü», « < -^ 4 ^ k o p edh g ü nənq = çox yaxşı nəsnə». ^ K ö p : « ^ U <_£ k ö p nənq = six, dolğun, gur o lan nəsnə», «£*» 4 ^ kö p saç = g u r saç». Bu a ta la r sözündə də işlənm işdir: « 4 ^ jj S j j « ıs uSjlSjS jüä söz gələr». B unun b aşq a bir v aria n tı da var: « jä&Sy* bLuiS şigə söz kəlir». Yəni «ağac u cu n a yel dəyər, gözəl qıza söz gələr». B u о dem əkdir ki, gözəl özü nü q o ru m alıd ır. “ P a t: to rta, puça, cibrə; bir nəsnənin çö k ün tü sü . ^ P a t : «Js “ p a t kəl», eynən « şəp kəl = tez gəl» sözü kim idir. '“ P a t : ağır b ir şey d ü şən zam an çıxan səs üçün £4 p a t tüşdi» deyilir. '“ B i t : bit. B u rad an alın araq taxıla düşən kiçik h əşərata da ta rığ biti» deyilir. ^ ^ Ç a t-ç a t: bir şeyin d ü şd ü y ü zam an çıxardığı səsi ifadə etmək üçün işb d ilir: «j->J çat-çat u rd u = ç a t-ç a t vurdu». ^ Ç i t: qam ışdan və y a tik an d an d ü z ə ld ib n çəpər, ev. Ş a t: cürot, cəsarət, « jb U <_SJİ anınq пэ şatı v ar = onu n пэ cəsa- rəti, cürəti var». Bu söz d an m a, in k a r yolu i b sö y b n ir. ^ К a t: q at, «J& £>£ to n katı = p altarın qatı». Bu sözdən alın araq dağ q a tla rın a və qıv rım ların a «JljJä k ad rak » deyilir. 259 Seçkin Ərdi ilə Sərap Tuğba Yurtsevər bu sözü «şap» şəklində oxumuşlar (D LT- 2005. s.520). Divanü lüğat-it-türk 337 ^ К a t: yanında, nəzdində m ən asın d ad ır. O ğuzca. bəg ka- tın d a= b ə y in y an ın d a, Ьэуэ görə». ^ K u t : q u t, d ö v b t. Bu sözdən a lın a ra q k u tluğ» deyilir. Bu şeir- də də işb n m işd ir: LS-iljä ^ 1 j j ^ İä Cıi (j J İ a S o (y i ı \ İAİS « K u t kuw ığ bersə id h im kulınqa, K ü n d ə ışı yü k səb ən y o k ar, ağar». T a n rım q u lu n a q u tlu q , ulu lu q versa, O n u n işi g ü n d ə n -g ü n ə yüksələr. ^ K ö t : arx a, anus. M a t : e b , о q ədər, «&* £«*2 a n d a ğ m a t = о, elədir». S a ç: saç. 5 *- S u ç: b ir şeyin y an keçm əsini, sap m asın ı bildirir. kılıç suç kıldı = qılınc sap d ı, sap m d ı, kəsm ədi». S u ç: «&•& J ər suç kıldı = a d a m işi b o y n u n a alm aq d an çə- kindi». ф К a ç: neçə, sayı so ru şa n b ir ə d at. «cSjjw d h JiÇ * kaç y a rm a k berdi? =neçə (пэ qədər) pul verdi?». К о ç: qoç. O ğuzca. Əsli « j ^ - ^ k o ç n q ar» d ır. gä К a ç: dəfə, кэгэ. & £* k aç k a ta ay d ım = neçə dəfə dedim ». К ö ç: köç. ' j * m sü köçti = q o şu n köçdü». К ö ç: saat, an; m üəyyən m ü d d ə t. jü b ir köç küdhgil = bir saat, bir q əd ər d u r, b ir az d ayan». £ Ä £ Ä H ə ç - h ə ç : a t baş alıb get'mək istədiyi zam an o nu yavaşıtm aq üçü n sö y b n ə n söz. B u söz ərəb dilinə də u y ğ undur. Bu kəlm ə q a y d a d a n xaricd ir, çü n k i tərk ib in d ə » h v ard ır, hal- buki tü rk dilində » h yoxdur. 338 Mahmud Kaşğari Jİ К э d: bu söz J d ilə yazıldığı kim i, j dh ilə də yazılır. Bir şeydən bəhs edərkən m übaliğə və şiddət arzu o lu n d u q d a bu söz işlənir. «^ıf kədh a t = пэ yaxşı at», «*-£ЛЗ jS kəd h nənq = nə yaxşı şey». j j В i r : sayda bir. « ıjh ji j a b ir y arm ak = bir pul». Bu söz m ənqus qism inə daxil edilərək [uzun bir şəklində da ya- zıla b ib r. B unun bənzərləri çoxdur, lakin tü rk dilində do ğru o la n tələffüzdə qısa və m əxrəcdə sərt olandır. J> T э r : « J ər tər boldı = ad am utandı, tərlədi, xəcil oldu». Bu, « ls ^ J ır boldı» yerindədir. Ç э r: bədənin ağırlığm ı bildirən b ir sözdür. J эг çərləndi = ad am ın bədəni ağırlaşdı». X aqaniyyə dilində. Ç ə r: vaxt. «c£ 'J л bu çərlikdə kəl = bu vaxt gəl». O ğuzca. j > Ç ə r : üz-üzə, qarşı. «№ «İÜjä. j j J ii l SJ i anınq əwi b u çərlikdə = onun evi bu q arşıd a, bu tərəfdədir». Savaşda üzbəüz d u ran səf- lərə, sıralara «çərig» deyilir. Ç ı r : p altarın cırılm asından, p a lta r cırm aqdaıı çıxan səsi bildirir. J* С у л am n q tonın çır yırttı = o n u n p altarın ı cırt deyə cırdı». Ç ü r: m ənfəət. f i j * <-*ЛЗ J ol an d ın nənq ç ü rb d i = о ondan m ənfəət əldə etdi». Ç ü r - ç ü r: sağılarkən sü d ü n q a b d a çıxartdığı səsi bildirir. Нэг hansı m aye də səs çıxardığı zam an b e b deyilir. J - Ç i r: yağ. « S ji j* aşıçta çir yok = q azan d a yağ yoxdur», « л bu əttə çir yok = bu ətd ə yağ yoxdur». Ç a r - ç u r: həftbicar, ıvır-zıvır, пэ gəldi. J ol çar-çur yedi = о, əlinə keçəni yedi». Divanü lüğat-it-türk 339 jt* S i r : cırc ııa ıııan m çıxardığı səsi bildirir. sir etti = cırcıram a kim i səs çıxardı». Q ə b m və q ə b m ə bənzər şe y b r çıxartdığı səs də b eb d ir. j ^ S ı r : Ç in k asala rın ı cilalayan və o n la rın ü stünə naxış çəkm ək üçün istifad ə olunan xüsusi şir, şirə, sülügən, m ina. «JM jJ sırlığ ay ak = naxışlı kasa». Ş a r - ş a r: şıdırğı yağış y ağ m asın d an çıxan səs. Нэг hansı m a- yenin səs çıxarm ası zam anı d a b e b deyilir. Bu sözdəki <_и ş səsi £ ç-dən çevrilmişdir. jäjä К а г - к u г: q u r-q u r. «üjä jäjä k a r-k u r etti karın = q arın q u r- q u r etdi». Bu söz həm tələffüzdə, həm də m ənada эгэЬ dilindəki kimidir. jä K u r : m ərtəb ə, m əqam . «fcM m əninq kurım uluğ = m ənim m əq am ım yüksəkdir». jä К u r: q u rşaq , к э т э г . ç! İ ç к u r: iç q u rşağ ı, tum anbağı. К ı г у a ğ ı: gizli düşmən. К ı r: q ır rəngi. kır at = q ır rəngli at». j? К ı r: su bəndi, bənd. i K ı r : basıq dağ, yastı dağ. К ü r: « J k ü r ər = igid, sarsılm az, cəsur, qoçu adam ». Bu a ta la r sö zü n d ə də işbnm işdir: «Jj& kim kür bolsa, köw əz b o lu r = kim k ü r olsa, m əğrur olar». Bu şeir parça- sında d a işbnm işdir: JL» u J ^ ı j l JUI CiAji j ! ü i a I 1 & J £ 3 4 0 Mahmud Kaşğari «Ərtiş suwı yəməgi, Sıtğap tu ta r biləgi, K ü rm ət an ın q yürəgi, Kəlgəlimət irkişür». İrtış çayı yəməyi, Ç ırm alanm ış bibyi, Ç ox cəsurdur ürəyi, G əlm ək üçün toplaşır. (Y əm əklər q ıp ç aq la rın bir qo ludur. Ş air deyir ki, İrtış çayının yə- m əkləri qo lları çırm alı, ü rə k b ri cəsarətlə d o lu h ald a bizim üstü m ü zə hücum etm ək üçü n top laşırlar). j i В i z: biz, « j* i& j j biz kəldim iz = biz gəldik». j j T ü z: düz, düz o la n hər şey. « jh j* tü z y er= dü z yer». Ç u z: yaldızlı, qırm ızı rəngli b ir Çin parçası, qum aşı. jä K u z : kuz ta ğ = günəş görm əyən dağ», (o ray a an caq günor- ta d a n sorıra gün d ü şü r, d ağ günəşin so lu n d a q alır, soyuq və q a r çox olur). Bu m əsəldə də işb n ir:« ,Jj* kuzda k a r əksüm əs, koy da yağ əksüm əs = qu- zeydən q a r, q o y u n d an yağ əskik olm az». 3> К ı z: bahalı. Jä kız nənq = b ah alı nəsnə». jŞ ^ я bu at kız aldım = bu atı b ah a aldım ». ja К ı z: cariyə, « ü M j? kız k ırkın = cariyələr». j* К ı z: qız, övlad. <-*4* m əninq kızım = m ənim qızım », « j 3 j ' ə v kızı=ev qızı», «J? l*-xL yinçkə k ız = y a ta ğ a alın acaq yetiş- kin cariyə». «Y inçkə» adı cariyə o lm ay an qızlara, habelə satın alın an qızlara d a v e rib b ib r. Əsli həd d i-bü lu ğ a çat- mış, la k in эгэ getməmiş, b ak irə qız d em əkdir. О birilər bu n a bənzədilm ək üçün deyilm işdir. Divanü lüğat-it-türk 341 j? К ı z к u ş: adam ın ü stü n ə düşəcəkm iş kimi alçaq d an uçan quş. К ı z к i ş i: xəsis adam . A rğuca. Bu mosəldə də keçir: « (j-Ulj y J c jjj ySL- kız kişi sawı yorığlı bolm as=xəsis ad am ın adı-sanı yayılm az». Bu söz təriflənm əsi və adı yaxşılığa çıxm ası üçün ad am ın səxavətli olm ası barədə deyilir. £ К э z: gəz, tərəf. «t*£ ok kəzi = ox gəzı, oxun arxa tərəfı». jS К э z: süd və u n kimi şe y b rin q a z a n dibinə yapışıb q alan parçaları ki, q azılaraq, q aşın ara q atılır. «ı$j* aşıç kəzi=qazan dibi». £ К э z: Ç in ipəklərindən bir q u m aş növü. K ü z : payız fəsli, so n b ah ar. j* К i z: m üşk q u tu su , taxt, k ürsü, sandıq, heybə kimi şeylər. « J-üj£ kizdəki kiz y ıp ar = san d ıq d ak ı m üşk q o x ar, ətir sa- çar». Bu söz q ad ın ların ağızlarının rayihəsini m üşkə bən- zətm ək üçün deyilir. > M i z: biz. f m hərfı ч1 b h ərfındən çevrilm işdir. ч» b hərfı «biz» sözü əvvəldə old u ğ u za m a n gəlir. M osələn, « j i biz bardım ız» deyilir ki, «biz getdik» m ən asındadır. « kəldi+m iz» isə «gəldik» dem əkdir. Bu q ay d a b ü tü n isim və fe’llərdə.eynidir. « > ? ' atım ız» sözü də b eb d ir. Lrt P i s: pis. D ağarcıq, tu lu q kim i ş e y b rin dibinə yığılan çö k ü n tü , xılt; bitum . Q ətran kim i bir şeydir. T ə s: m übaliğə əd atıdır. O ğuzca. O ğuzlar y u v arlaq bir nəsnə b arəd ə m übaliğə etm ək istədikdə o » j təs togirmə» d e y irb r ki, bu d a «dəsdəyirm i, yupyum ru» m ənasını verir. Bu, q a y d ay a uyğun deyil. Ç ünki: 342 M ahmud Kaşğari [Qayda]: R ənglərdə və bir şeyin vəsfində m übaliğə, şiddətləndirm ə dərəcəsi ya- ra tm a q üçü n b ü tü n tü rk dillərində sifətin ilk hərfi alınır və o n a ^ p hərfı artırılır. Bu iş oğuzcada j» m hərfinin vasitə- silə h əy ata keçirilir. T ü n d göy rəngdə o la n nəsnəyə tü rk - lər «ı-sjs k ö p kök», oğu zlar isə £ k ö m kök» d e y ir b r ki, h ə r ikisi «göm göy» m ənasındadır. T ü r k b r sö zün ilk hərfı olan ke hərfini p ib b irb şd irə rə k « 4 ^ köp» d em işb r. Bu, m übaliğə ədatıd ır, sonra isə rəngin adını əla- və edərək « ‘-sj* 4 ^ k ö p kök» d ey irb r. O ğ u zlar ^ p hərfini m hərfinə çevirərək « ‘■Xs* ^ köm kök » dem işlər, «tünd göy» dem əkdir. S arı nəsnəyə sarığ», tü n d sarı nəsnəyə isə 4"-“ sap sarığ» d e yilir. « £ > - sarığ» sö zü n ü n o* s hərfi 4 1 p ilə birləşdirilm iş, b e b lik b , m übaliğə yaradılm ış, sonra rəng bildirən söz əlavə edilm işdir. Eləcə də, boş yer, açıqlıq üçün « deyilir. B u ra d a şid d ət dərəcəsi y aratm aq ü çü n « ıj ji 44 yap yazı» deyilir. B ütün m übaliğələr b eb d ir, lakin 4 p hərfini o* s-уэ çevirm ək üm um i q ay d a deyildir. ü " T a s : h ər nəsnənin pisi, bayağısı. O ğuzca. « J ^ o " л bu at tas tə- gül = bu a t pis deyil». T u s - t u s : keçə və ya p a lta r kimi yum şaq nəsnəyə v u ru lan za m an çıxan səsi bildirir. «csJJ o** 0 “ tu s-tu s u rd u = tıp-tıp vurdu». Divanü lüğat-it-türk 343 К э s: h ər hansı nəsnənin b ir parçası. jjj bir kəs ətm ək = bir p a rç a çörək». К э s: kəsək, q u ru d u lm u ş gil parçası. A bdəstdən so n ra b u n u n la tə m izb n ilir. t > 4 K i s : qad ın . «Lf^ 4 an ın q kisi = o n u n arvadı». Bəziləri bunu iza- fətlə iş b d ir b r : 1J 4 boş yılkı = başıboş buraxılm ış heyvan sürüsü». t r t В о ş: b u sö zd ən alın araq J ol iş b r boş» deyilir ki, «o q ad ın boşdur», (o, qad ın ı boşadı, buraxdı, u n u td u dem ək- dir). l w B o ş : «&•& u -j Jä j( ol kul boş k ıld ı= o , qu lu n u , k ö b sin i azad etdi». c w B o ş : yetkin y aşd ak ı subay a d am a d a «u*1 boş» deyilir. H əm in söz bu m əsəldə də işb n m işd ir: j 3i is <_SüU (Ju boş nənqgə idhi b o lm as= b o ş bu rax ılan m ah n yiyəsi olm az». Bu söz öz m alını q o ru m ası vacib olan adam üçün deyilir. ü " T ü ş: d ay an a ca q , yolçuluq zam anı d u ru lacaq yer və zam an. Bu sözdən alın araq < j - j tüş ödi» deyilir ki, «du ru lacaq zam an» dem əkdir. u** Ç э ş: firuzə. Bu şeir p arçasın d a da işbnm işdir: 0 -4 JAf (J'J— i (jİıä Jl j Sİ au J Ä \ J j i — JJj J S & J i ü j ' ö - * С у « Y ara ttı yaşıl çəş, Saw urdu ü rü n q kaş, Tizildi k arak u ş, T ü n -k ü n üzə y ü rkənür». 344 Mahmud Kaşğari Y aratd ı yaşıl çeş, Səpdi ağ qaş, D ü zü ld ü q araq u ş, G ecə-gündüz üzərinə ö rtülür. (S əm adan bəhs edərək deyir: ulu ta n rı yaşıllıqda fıruzə kim i olan göyü y a ra td ı, göyə ağ yəşim daşı kim i daş-qaş səpdi, göydə Q a ra q u ş [Y upiter] u ld u zu kimi u ld u zlar dü zd ü , gecə ilə g ü n d ü z bir-birinin üzərinə ö rtülür). t f e <_£?■ Ç i ş - ç i ş: qadın uşağı siyitm ək istədikdə belə deyir. M inici də q açışd an so n ra atı siyitm ək istədikdə belə deyir. o V S 1 ş: şiş. T u tm a c adlı yeməyi dü zm ək üçü n işlədilən nəsnəyə də s ı ş » deyilir. о -s К u ş: b ü tü n q u şların ü m u m i adıd ır. B u n lard an bir qism i ayrılır. ü ^ K u ş : «o^ ü rü n q kuş = ağ şah in , laçın». t ^ K u ş : « ı j&'Js k a r a k u ş - dovşancıl, berkut». ü ^ K u ş : təwi kuş = dəvəquşu». ü ^ K u ş : «o-ä o-ä К u ş: « K ara k u ş = M üştəri uldu zu » 260. Bu ulduz doğarkən « ^ j i j (jlS Ijä K ara k u ş toğdı» d ey irb r. О, sübh çağı doğur. ü ^ K u ş : «<_$ Ijä k a rak u ş = dəvə ay aq ların ın ucu». O ğuzca. ( j i ä K u ş : «o-aja kız kuş» tü k b rin in rəngi buqələm una bənzəyən, açı- la n d a rəngdən rəngə çalan bir q u şun adıdır. iM К ı ş: qış. Bu m əsəldə də işb n m işd ir: « ^ i kış k o n u k ı ot = qı- şın q o n ağ ı o d d u r, atəşdir». 260 Karakuş Yupiterin türkcə adıdır. Bu ulduzun türkcə digər adı Onqaydır. Təfsilat üçün bax: Ram iz Əskər. Q utadğu Bilig. Bakı, Elm, 2003, s.88-89. Divanü lüğat-it-türk 345 T ə f: al, h iy b . Bu a ta la r sözündə də işbnm işdir: « £ jl M? ^ J л Ь-Л awçı neçə tə f bilsə, adhığ an ça yol bilir = ovçu neçə al bilirsə, ayı d a о qədər yol bilir». <-**• Ç Yüklə 114,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|