F. M. Xalimova turizm geografiyasi o‘quv qo‘llanma

17.3. Tunis va Marokash mamlakatlari turizm iqtisodiyoti 
a) Tunis mamlakati xalqaro turizm faoliyatining iqtisodiy tahlili 
Tunis SHimoliy Afrika hududida joylashgan mamlakat. Afrika mintaqasiga 
qilingan xorijiy tashriflarning yarmidan ko‘prog‘i SHimoliy Afrika hududiga to‘g‘ri 
keladi. Bu hududida joylashgan Tunis va Marokash mamlakatlari Afrika mintaqasiga 
qilingan umumiy xorijiy tashriflarining 45% ga Yaqinini tashkil etadi. 
SHimoliy Afrikaning umumiy maydoni 10 mln. kv.km.ni tashkil qiladi va 
aholisi 150 mln. kishidan iborat. Bu hududning geografik o‘rni avvvolo O‘rta yer 
dengiziga ro‘para ekanligi bilan bog‘liq. Shu tufayli SHimoliy Afrika amalda Janubiy 
Yevropa va Janubiy-Farbiy Osiyo bilan qo‘shni Yevropadan Osiyoga boradigan 
asosiy dengiz yo‘llariga to‘g‘ridan to‘g‘ri chiqa oladi. Sahroi Kabirning aholi 
nihoyatda siyrak yashaydigan hududilari mintaqaning ichki qismi hisoblanadi. 
SHimoliy Afrika - qadimgi Misr madaniyatining beshigi bo‘lib, uning dunyo 
madaniyatiga qo‘shgan hissasi beqiyosdir. Antik davrda Afrikaning O‘rta er dengiz 
bo‘yi qismi qadimgi YUnoniston va Rimning asosiy ekinzor yerlari bo‘lgan edi: yer 
osti suvlari to‘planadigan galereyalar va boshqa xil inshootlar izlarini hayotsiz 
xuvullab qum va toshlar «dengizi» orasida hamon uchratish mumkin. Qirg‘oq 
bo‘yidagi ko‘p shaharlar hayoti tarixi qadimgi yunon, Rim va Karfgenliklar bunyod 
etgan shahar hamda qishloqlardan boshlanadi. VII - XII asrlardagi arab 
sivilizatsiyasi, ya’ni yuksak ijtimoiy-iqtisodiy hayoti va madaniyati SHimoliy Afrika 
aholisining etik tarkibi, madaniyati, dini va turmush tarziga nihoyatda katta ta’sir 
ko‘rsatgan. Bu hududini hozirda ham «arablar afrikasi» deb ataydilar. Uning deyarli 

---

136 
barcha aholisi arab tilida so‘zlashadi va islom diniga e’tiqod qiladi. Ko‘p zamonaviy 
shaharlariga ham arablar asos solganlar. 
Shimoliy Afrikaning xo‘jalik hayoti Kashbar dengiz bo‘yi hududlarida 
to‘plangan. Bu yerlarda sanoatning asosiy ishlab chiqaruvchi markazlari, subtropik 
dehqonchilikning yetakchi rayonlari joylashgan. Tabiiyki, region aholisining deyarli 
barchasi Shu polosada to‘plangan. Qishloq joylarda yassi hamda loy tomli paxsa va 
xom g‘ishtli uylar eng ko‘p tarqalgan. SHaharlar qiyofasi ham nihoyatda o‘ziga xos. 
Mana Shuni hisobga olib etnograf, ya’ni elshunoslar alohida arab shahri tipini 
ajratadilar. Bu shaharlar ham odatda boshqa sharq shaharlari kabi ikki qismga - eski 
shahar va yangi shaharga bo‘lingan bo‘ladi. 
Eski shaharlarning asosini, odatda kasba, ya’ni baland joyda, tepalikda 
joylashgan istehkom tashkil etadi. Kasbani eski shaharning boshqa dahalari zich 
xalqa tarzida o‘ralib turadi: bu dahalar tomi yassi, hovlisi gir aylantirib devor bilan 
o‘rab olingan pastak uylardan tashkil topgan bo‘ladi. Bu - dahalarning eng ajoyib, 
e’tiborga loyiq qismi - rang-barang sharq bozorlaridir. Ko‘pincha himoya devorlari 
bilan o‘rab olingan bu eski shahar Madina deyiladi. 
Madinadan tashqarida shaharning yangi, zamonaviy qismi joylashadi. 
SHaharning bu yangi qismi ham ko‘pincha shahar kambag‘allarining haroba kulbalari 
xalqasi bilan o‘ralgan bo‘ladi. Bunday keskin tafovutlar eng katta shaharlar 
qiyofasida ayniqsa yaqqol namoyon bo‘ladi: bu shaharlarning qiyofasi faqat milliy 
ruhda bo‘lmay, kosmopolitik belgilarga ham egadir.
Shimoliy Afrika hududining janubiy qismi aholisi juda siyrak tarqalgan, asosan 
dehqonchilik bilan Shug‘ullanadi. Boshqa hududlarda faqat tuya boquvchi 
ko‘chmanchilar yashaydi. Saxroi Kabirning Jazoir va Liviya qismlarida esa neft 
konlari mavjud. 
Shimoliy Afrikaning janubiy qismida nafaqat turizm boshqa sohalar ham kam 
rivojlangan mamlakatlar joylashgan. 
Shimoliy Afrikada asosan Tunis va Marokash mamlakatlari xalqaro turizm 
rivojlangan hududlar hisoblanadi. 

---

137 
Tunisda asosan plyaj turizmi yaxshi rivojlangan. Tunisda xalqaro turizm 
«Cho‘ldagi bo‘ron» urishidan keyingina rivojlana boshlandi, urishgacha bo‘lgan 
davrda 1,5-1,7 mln. xorijiy turistlar tashrif buyurar edi. Urish yillari davrida ularning 
soni uch marotabaga qisqarganligi kuzatilgan.
1990-yilgacha bu mamlakat turizm bozoriga asosan Fransiyalik mehmonlar 
tashrif buyurar edilar, chunki 1965-yilgacha Tunis Fransiyaning mustamlakasi bo‘lib 
kelgan. 1991-yildan boshlab Yevropaning bir qator mamlakatlari Germaniya, Buyuk 
Britaniya, Arab mamlakatlaridan ham mehmonlar tashrif buyura boshladi. 
1990-yilda shimoliy Afrika mamlakatlariga 8,4 mln. xorijiy turistlar tashrif 
buyurgan bo‘lsa, 2000-yilda 10,1 mln. xorijiy turistlar tashrif buyurgan. 2000-yil 
tashrif buyurgan xorijiy turistlarning 90,8%i yoki 9170,0 mln. xorijiy turistlar Tunis 
va Marokash mamlakatlariga to‘g‘ri kelganligi kuzatilgan. 
Tunis mamlakati xalqaro turizm harakatlarining iqtisodiy tahlil natijalarini 
ko‘rsatishicha, jahon turistik tashriflarning 0,72%i, Afrika mintaqasi mamlakatlariga 
qilingan tashriflarning 17,4% Tunis mamlakatiga to‘g‘ri kelgan. 2011-yilga nisbatan 
2012-yilda xorijiy turistlar tashrifi 6,0%ga kamaygan. 
Xalqaro turizm tushimlari bo‘yicha jahon turizm daromadlarining 0,30%i 
Afrika mintaqasi tushimlari bo‘yicha 12,1%ni tashkil qilgan. 2011-yilga nisbatan 
2012-yilda daromadlar miqdori 11,4%ga pasayganligi kuzatilgan (5.4.1-jadval).
Har bir xorijiy tashrif Tunis mamlakatida 280 AQSH dollarni tashkil etgan. Bu 
ko‘rsatkich jahon bo‘yicha 141,1%ga, Afrika mintaqasi bo‘yicha 44,6%ga past 
bo‘lgan.