F. M. Xalimova turizm geografiyasi o‘quv qo‘llanma
Tabiiy sharoiti va resurslarini baholash
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.2. Tabiiy sharoiti va resurslarini baholash
MO davlatlarining hududi berk suv havzasini tashkil qilib, shimoliy yarim shardagi eng yirik cho‘l shu mamlakatlar hududida joylashgan. Bu yerning tabiati bir- biridan, keskin farq qiluvchi bo‘lib, yirik Turon tekisligi, va baland tog‘ tizmalari 79 hisoblangan. Pomir va Tyan-SHan o‘ziga xos landshaftlarini tashkil qilgan. Eng katta tekisliklari cho‘llardan iborat bo‘lib, ularga Qoraqum va Qizilqum cho‘llari kiradi. MO hududining Okeanlarga nisbatan uzoqda joylashganligi, iqlimni keskin kontinentalligi yoki quruq, kishi esa kam yog‘ingarchilikli va sovuq bo‘lishini vujudga keltiradi. Tog‘li o‘lkalarda esa iqlim vertikal zonallik qonuniyatlarga bo‘ysinib, 3000 m baland qismlarda iqlim shunday sovuqki hududi shimoliy subarktika va Arktika rayonlari singari. Shuning uchun ham bu baland tog‘lar-muzlik bilan qoplangan. MO hududiy berk suv havzasi hisoblanib eng yirik daryolari Sirdaryo va Amudaryodir, ular barcha MO davlatlarini hududidan o‘tib o‘zining suvini Orol dengiziga qo‘yar edi, biroq ayni paytda bu daryo suvlarini unumsiz va samarasiz ravishda o‘zlashtirilishi natijasida Orol dengiziga yetkazmasdan, ekologik muammoni vujudga keltirgan. Xo‘jalikda ishlatiladigan suv resurslari asosan yerlarni sug‘orish maqsadida foydalaniladi. Shu bilan birga tog‘ daryolari, - Vaxsh, Norin, CHirchiq, katta gidroenergiya resurslariga boy hisoblanadi. MO respublikalari juda katta tabiiy resurs boyliklariga ega. MO respublikalari orasida Qozog‘iston ancha boy tabiiy resurs zahiralariga ega, ya’ni ko‘mir, neft, mis, qurg‘oshin, temir ruda va boshqalar. Ayniqsa rangli metallurgiya resurslari ancha katta ahamiyatga ega. Polimetall rudalariga ega bo‘lgan havzalar Rudali Oltoy, Jungoriya Olotau, Markaziy Qozog‘iston kiradi. Shunigdek bu mamlakatda katta temir rudali konlarga - Sokolovsk, Sorbeysk, Lisokovsk va Ayatsk havzalari kiradi. MDH respublikalari ichida ko‘mir qazib chiqarish bo‘yicha Qozog‘iston uchinchi o‘rinni egallaydi. Asosiy konlari - Karaganda va Ekibastuz havzalaridir. Neft va gaz Mang‘ishlok va Uralo - Embensk rayonidan qazib olinadi. Qozog‘istondagi eng istiqbolli neft qazib oluvchi havza bu Tengiz havzasidir. Shu bilan qatorda Qozog‘iston fosforit zahiralariga ega bo‘lib, Kara-tou tog‘larida Aktyubinsk oblastida 80 bu xom ashyo qazib olinadi. Gidroenergiya resurslari ko‘proq mamlakatning Sharqiy qismida bo‘lib, bularga - Ural, Irtish, Tobol va Ishim daryolarining resurslari kiradi. Turkmaniston Respublikasining hududida neft, gaz, oltingugurt, kimyoviy xomashyo resurslari mavjud. Neft qazib oladigan rayonlar - G‘arbiy Turkmanistonda Neft Gaz neft gaz konlariga esa Markaziy Qoraqum rayonlari kiradi. MO miqyosida ko‘mir, surma va simob qazib olinadi. Qirg‘iziston yetakchi o‘rinda turadi, Shunigdek bu yerda neft va gaz qazib olinadi. Gidroresurs imkoniyatlariga Qirg‘iziston bilan bir qatorda Tojikiston ham ega. Pyandj va Vaxsh daryolari yirik energetika quvvatiga ega. MO respublikalari ichida umumiy gidroenergetika salohiyatining 55% Tojikistonga to‘g‘ri keladi. Shunigdek Tojikistonda ko‘mir, neft, gaz, polimetall rudalari, volfram, surma, tosh tuzi va qurilish materiallari xomashyosi bor. Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|