Fakultə : «Əmtəəşünaslıq» Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi
Yüklə 381,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ixtisas
- Işin rəhbəri
- NƏTICƏ VƏ TƏKLIFLƏR 51 ƏDƏBIYYAT 53
- 1. MINERAL YAPIŞDIRICI MATERIALLARIN KEYFIYYƏTINI FORMALAŞDIRAN AMILLƏR
- 2. MINERAL YAPIŞDIRICI MATERIALLARIN TƏSNIFATI VƏ ÇEŞIDI
- Turşuya davamlı əlavələr
- Yapışdırıcının tutmasını tezləşdirən əlavələr
- Yapışdırıcının tutmasını gecləşdirən əlavələr
|
1
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT IQTISAD UNIVERSITETI
Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi
Mövzu: Mineral yapışdırıcı materialların ekspertizasının keçirilmə qaydaları Işin rəhbəri: dos. X.M.Abbasova Tələbə: Abbasquliyeva Aynur Nizam Bölmə: azərbaycan Qrup: 310 «Təsdiq edirəm» Kafedra müdiri :__________ prof.Ə.P.HƏSƏNOV B A K I 2015 2
GIRIŞ 3 1. Mineral yapışdırıcı materialların keyfiyyətini formalaşdıran amillər 4 2. Mineral yapışdırıcı materialların təsnifatı və çeşidi 10 3. Mineral yapışdırıcı materialların keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi 35
4. Mineral yapışdırıcı materialların keyfiyyət göstəriciləri və onların təyin olunması 42 5. Mineral yapışdırıcı materialların qablaşdırılması, daşınması və saxlanması 48
NƏTICƏ VƏ TƏKLIFLƏR 51 ƏDƏBIYYAT 53
3
Peşəkar fəaliyyəti növü kimi ekspertiza xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində çox geniş tətbiq edilir. Keyfiyyət ekspertizası uzun illərdir ki, malların keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir. Ekspertiza bütün sahələrdə həlli xüsusi bilik tələb edən məsələnin tədqiqi deməkdir. Əmtəə ekspertizasının məqsədi xidmətin xüsusiyyətinin əsasını təşkil edən miqdari və sıra qiymətləndirilməsini, eləcə də onlara təsir edən proseslərin qiymətləndirilməsinin aparılmasıdır. Lakin çox vaxt mal ölçüyə uyğun gəlmədiyinə görə peşəkar ekspert mülahizələrinə əsaslanır. Ona görə də məmulatların keyfiyyəti, istehlakçıların tələbinin tam ödənilməsinin müəyyən edilməsi, ekspertin qarşısında duran vacib məsələlərdən biridir. Müasir dövrdə məişətimizi mineral yapışdırıcılarsız təsəvvür etmək mümkün deyil. Mineral yapışdırıcı maddələr inşaatda geniş istifadə edilir. Mineral yapışdırıcıların ekspertizası çox böyük diqqət tələb edir. Mineral yapışdırıcı nə qədər keyfiyyətli olsa belə, onun keyfiyyətinin qorunub saxlanılmasında daşınmasının və qablaşdırılmasının böyük əhəmiyyəti var. Çünki bu şərtlərə əməl etmədikdə mal keyfiyyətini itirə bilər və tamamilə korlana bilər. Ona görə də hər bir ekspert mineral yapışdırıcılarla işləyərkən çox ehtiyatlı olmalı və mal saxlanılan yerdə hər şeyə - şəraitə, temperatura, nəmliyə fikir verəndən sonra keyfiyyəti yoxlanmalıdır. Ona görə də mən öz buraxılış işimdə mineral yapışdırıcı maddələrin çeşidini, keyfiyyətini formalaşdıran amillərdən keyfiyyət göstəricilərindən və ekspert qiymətləndirilməsindən məlumat vermişəm.
4
FORMALAŞDIRAN AMILLƏR
Mineral yapışdırıcı materialların keyfiyyətinin formalaşmasına onların hazırlandığı maddələrin keyfiyyət göstəricilərinin istehsal rejiminin düzgün aparılması, həmçinin daşınma və saxlanma şərtləri təsir göstərir. Havada bərkiyən əhəngə karbonat suxurlarının yandırılması yolu ilə alınan məhsuludur. Yandırılma şəklində başlıca olaraq kalsium oksigendən və maqnezium oksidi qatqısından ibarət ağ, yaxud boz parçalar əldə edilir. Bu məhsula sönməmiş topa əhəng deyilir. Topa əhəngi döyəndə narın əhəng əldə edilir. Sönməmiş əhəngi az miqdarda suda (əhəng çəkilənə nisbətən 70-100%) emal edildikdə narın toz şəklinə düşür ki, buna da plyonka deyilir. Burada aşağı keyfiyyətli əhəng alınır, çünki buna kül qarışır. Əhəng çoxlu suda, yəni əhəng çəkilənə nisbətən 3-4 qat artıq suda əhəng xəmirinə, yaxud əhəng südünə çevrilir. Ilk xammal arasıkəsilmədən yanan şaquli şaxta peçlərində 900-1200 0
temperaturda atmosfer təzyiqində yandırılır. Burada temperaturun dərəcəsi əhəngin tərkibindəki kənar qatışıqların miqdarından asılıdır. Kənar qatışıqlar az olduğu üçün əhəng daha yüksək temperaturda yandırılır ki, bu da əhəngin keyfiyyətinin formalaşmasına mühüm təsir edir. Əhəng yandırılan zaman əhəng daşında aşağıdakı reaksiya üzrə istilik udulmaqla dissosasiya gedir.
Burada yanacaq yerinə daş kömür, antrosit, yaxud qaz tətbiq olunur. Bərk yanacaq tətbiq olunanda peçlər tökmə üsulu ilə işləyir, yəni yanacaq təbəqələrlə, hər təbəqə arasında əhəng daşı tökməklə verilir. 5
Burada aşağı keyfiyyətli əhəng alınır, çünki buna kül qarışır. Qaz peçlərində kül olmadığına görə yandırılan əhəngin keyfiyyəti yüksəlir. Əhəng yandırılan zaman çalışmaq lazımdır ki, əhəngdaşı parçaları bərabər qaydada yansın. Əhəngin yarımçıq və ya həddən artıq yanması halları o zaman baş verir ki, əhəngdaşı parçaları müxtəlif irilikdə, yaxud peçin temperaturunu həddən artıq yüksək və ya ondan olan xəmirin miqdarını azaldır, habelə əhəngin sönməsini ləngidir. Əhəngin sönməsi nəticəsində suyun miqdarından asılı olaraq əhəngi ya toz, yaxud da süd halına düşür. Toz halına salınması üçün sönməmiş əhəngin çəkisinə nisbətən nəzəri olaraq 32%, təcrübi olaraq isə bundan 2-3 dəfə artıq, yəni 64-69% su götürülsün ki, bu da əhəngin yağlılıq dərəcəsindən asılıdır. Kənar qatqı az olduqda əhəng yağlı sayılır və onun sönməsi üçün artıq su lazımdır. Gips yapışdırıcıları gips daşının (CaSO 4 2H
2 O), yaxud gips anhidridinin (CaSO 4
edilir. Gips yapışdırıcılarının əsas istehsal prosesi termiki emaldan, yəni gipsin qaynadılmasından ibarətdir. Bu zaman aşağıdakı reaksiya üzrə gips daşının dehidratlaşması prosesi gedir.
Gips daşının termiki emalı odadavamlı boruları olan qazanlarda, fırlanan peçlərdə, buxarvermə cihazlarında, habelə şaxtaşəkilli, halqavari, kameralı və yağlı peçlərdə aparılır. Son zamanlarda gips daşının içərisindən isti qaz keçən kürəvi və yaxud aerobil dəyirmanlarda asılı vəziyyətdə olaraq emal edilməsi üsulu geniş yayılmışdır. Bu üsul gips daşının dehidratlaşmasını təmin edir və gipsi tonklonlara aparır ki, buradan da o, bunkerlərə daxil olub, orada saxlanılır.
6
Gips daşı 170-200 0 C temperaturda yandırıldıqda o qədər də möhkəm olmayan, tez bərkiyən məhsul (inşaat gipsi) əmələ gəlir. Gips daşı 600 0 C-dən yuxarı temperaturda yandırılanda möhkəmliyi yüksək olub, ləng bərkiyən yapışdırıcı maddə alınır (yüksək dərəcədə davamlı gips və s.). Gipsin özünü tutması və bərkiməsi prosesinin ləngidilməsi üçün yarımsulu gipsin suda həllolma qabiliyyətini aşağı salan maddələrə (keratin, sümüklə ət yapışqanı, boraks, pazsin, sulfid spirti və s.) tətbiq edilir. Gipsin bərkiməsini sürətləndirmək üçün 2 sulu gips, natrium uporid və digər duzlar tətbiq olunur. Bunlar gips xəmiri və yaxud məhlula qatılanda hazır kristallaşma mərkəzləri əmələ gətirir ki, bunlar da məhluldan 2 sulu gips kristallarının çökməsini sürətləndirir. Maqnezium yapışdırıcısına kaustik və maqnezit kaustik dolomit daxildir ki, bunlar maqnezit dolomitin bərkimə
dərəcəsinə çatdırması şərti ilə
yandırılmasından əldə edilir. Kaustik maqnezitin keyfiyyəti materialın yandırılması prosesinin sürətindən və temperaturundan, habelə onun parçalarının irilik və xırdalıqlarından asılıdır. Bu material yandırılan zaman xüsusi çəkisi 3,1-3,42 sm 3 tam bircinsli məhsul əldə etmək məqsədi güdülür. Yandırma prosesi yastı, kameralı, şaxtalı və fırlanan peçlərdə aparılır. Şaxtalı və fırlanan peçlərdə yandırılan materialdan daha yüksək keyfiyyətli məhsul əldə edilir. Hidravlik əhəng tərkibində 8-dən 20%-dək gil qatışığı olan əhəng daşının bərkimə dərəcəsinə çatdırmaq şərtilə yandırılması nəticəsində əldə edilir. Gilin qatılığı çox olduqda onun hidravlik xassələri də yüksək olur. Əhəng daşı 900-1000 0 C-də şaxtalı peçlərdə yandırılır. Yandırılan zaman ən bəsit aliminat, silikatlar və ferritlərə (kalsium 1 SoO 2
alimonat CaO 2 Ab 2 O 3 , kalsium 2 – silikat – 2CaOSOO 2 və kalsium 2 ferrit 2) əmələ gəlir ki, bunlar da əhəngə hidravlik xassələr verir. 7
Rant sement istehsalı xammalın (əhəng maqnezium) 900-1100 0 C temperaturda şaxtalı, halqavari, yaxud fırlanan peçlərdə yandırılıb, sonra döyülməsindən ibarətdir. Yandırılan zaman burada (CaSO 4 ) parçalanır və əmələ gələn (CaO) demək olar ki, bütünlüklə digər oksidlərlə birləşib silikatlar, aliminolatlar və kalsium ferritləri əmələ gəlir. Tərkibində sərbəst kalsium oksidi olmadığından rant sementi su ilə qarışdırıldıqda sönmür. Yandırılmış «kür» məhsul kürəvi və yaxud boruşəkilli dəyirmanlarda döyülür, bütün dənələri 4900 deşikli ələkdən keçiriləndə qalıq 25%- dən artıq olmalıdır. Portlansement, sement klipkerinin narın üyüdülməsindən alınan məhsuludur. Klipker əsasən kalsium silikatlarından ibarət olur. Istehsalına görə portlansement yapışdırıcılar içərisində birinci yer tutur. Portlansementin keyfiyyəti xammalın kimyəvi tərkibinin dəyişilməsindən və istehsal rejiminə, xüsusən yandırmaq rejiminə riayət olunub-olunmamasından asılıdır. Klipker tərkibinin sabit saxlanmasını təmin etmək üçün ilk xammalın tərkibində ən azı 75-78% CaCO 3 və 22-25% SOO 2 , Al
2 O 3 , Fe 2 O 3 oksidləri olmalıdır. Oksidlərin miqdarı klipkerdən aşağıdakı kimi, yəni CaO – 6067%, SoO 2
– 19-24%, H 2 O 3 – 47%, Fe 2 O
– 2,66% olmalıdır. Portlansementin keyfiyyətini aşağı salan qatqılar maqnezium oksidindən (MgO) və kükürd anhidridindən (SiO 3 ) ibarətdir ki, bunların da miqdarı müvafiq olaraq 4,5%-i və 3%-dən artıq olmalıdır. Maqnezium oksidi sement bərkiyən zaman onun həcmində qeyri-bərabər dəyişiklikliyə səbəb olmalıdır ki, kükürd anhidridi sulfat korroziyası prosesini sürətləndirir. Kalsium oksidi klipkerdə digər oksidlərlə kimyəvi birləşmiş olur. Turşu oksidləri ilə birləşmiş olan kalsium oksidi çoxalanda sementin möhkəmliyi artır və bərkimə prosesi sürətlənir. Klipkerdə sərbəst əhəngin qalması yaxşı hal deyil, çünki bu da maqnezium oksidi kimi, həmçinin qeyri-bərabər dəyişilməsinə səbəb olur.
8
Silikat modulu yüksək olan portlansementin möhkəm korroziyaya qarşı davamlı və ya bərkimə qabiliyyətinə malikdir. Alüminium oksidi modulu yüksək olan portlandsement bərkiyir, lakin bütün möhkəmliyi sulfat turşularına qarşı davamlılığı azdır. Portlansementin istehsalında əsas proseslər materialın yandırılmasından və sonra dəyişilməsindən ibarətdir. Ilk materiallar müəyyən çəki miqdarında olmalı, ayrı-ayrı, ya da birlikdə narın döyülüb, sonra qarışdırılır. Portlansement 2 üsulla, yəni yaş və quru üsullarda istehsal olunur. Bu üsulların hansından istifadə edilməsi ilk xammalın növündən və xammalın xassələrindən asılıdır. Xammal bərk olanda quru üsul tətbiq edilmir. Qeyd etmək lazımdır ki, yaş üsul daha geniş yayılmışdır, çünki bu üsul bircinsli və daha keyfiyyətli sement alınmasını təmin edir. Xammal yumşaq olanda yaş üsul tətbiq edilir. Həmin xammal xırdalanıb böyük bir miqdarda suya qatılır və əldə edilən qatı, 35-42% nəmliyi olan smetanaoxşar krem halına düşür.
Portlansement istehsalında əsas proses xammal qatqısının fırlanan və şaxtalı peçlərdə 1400-1450 0 C temperaturda (quru üsulla) yandırılmasıdır. Yandırılan zaman yüksək temperaturun təsiri altında əhəng daşı parçalanır və aşağıda göstərilən miqdarda mineral əmələ gəlir.
Soyuduqda 50-150 0 C temperaturda, soyuduqdan sonra klipker anbara göndərilib, orada 10-15 gün saxlanılır və tam soyudularaq, periodik qaydada qarışdırılmaqla klipkerin tərkibi orta vəziyyətə gətirilir. Klipker saxlanan zaman 9
onun tərkibində sərbəst halda qalan kalsium və maqnezium oksidləri sönür. Bundan sonra klipker kürəvi halları dəyirmanlarda narın üyüdülür. Burada klipkerə 5%-ə qədər gips və 15%-ə qədər plastik qatılır. Gips portlansementin bərkiməsini artırır. Əldə edilmiş narın toz halında olan portlansement soyudulub, orta hala gətirilir və dördqat kağız kisələrə doldurulur. Bütün bu proseslərin düzgün rejimdə aparılması nəticəsi etibarilə mineral yapışdırıcı materialların keyfiyyətinin yüksəldilməsinə səbəb olur.
10
TƏSNIFATI VƏ ÇEŞIDI
Su ilə qarışdırdıqda plastik xəmir halına düşən, sonra fiziki-kimyəvi proseslər nəticəsində daş halına keçən narın üyüdülmüş toz halında olan materiallara qeyri-ülvi (mineral) yapışdırıcı maddələr deyilir. Qeyri-üzvi yapışdırıcı maddələrdən maqnezit yapışdırıcı maddələr və turşuya davamlı sement müstəsna olaraq su ilə deyil, müvafiq olaraq maqnezium duzları və maye şüşə ilə qarışdırılır. Hazırda inşaat işlərində bir sıra mineral yapışdırıcı maddələr işlədilir. Bərkimə şəraitindən asılı olaraq həmin yapışdırıcılar iki qrupa bölünür: 1. Ancaq havada bərkiyən və uzun müddət öz möhkəmliyini saxlayan və ya artıran yapışdırıcılara havada bərkiyən yapışdırıcı maddələr deyilir. Bu yapışdırıcılara hava əhəngi, gips, maqnezit yapışdırıcı maddələr və maye şüşə aiddir. 2. Həm havada, həm də suda bərkiyən və uzun müddət öz möhkəmliyini saxlayan, yaxud artıran yapışdırıcılara suda bərkiyən (hidravlik) yapışdırıcı maddələr deyilir. Belə yapışdırıcı maddələrdən hidravlik əhəngi və müxtəlif növlü sementləri göstərmək olar. Bu qrup yapışdırıcı maddələrin möhkəmliyi daha çox olduğundan inşaat işlərində geniş miqyasda tətbiq olunur. Nisbətən baha olan yapışdırıcı maddələrə qənaət etmək, onları ucuzlaşdırmaq və bəzi yapışdırıcılara müəyyən xassələr vermək məqsədi ilə, yapışdırıcı maddələrə müxtəlif əlavələr qatılır. Əlavələr ya yapışdırıcı maddə ilə birlikdə üyüdülür, ya da ayrıca narın üyüdüldükdən sonra yapışdırıcı ilə mükəmməl surətdə qarışdırılır. Bəzi hallarda əlavələri toz və ya sulu məhlul halında, məhlul və beton hazırlarkən qarışdırmaq mümkündür. Təyinatına görə əlavələr yeddi qrupa bölünür: 11
Bu qrupa elə təbii və ya süni əlavələr aiddir ki, onları hava əhənginə qarışdırdıqda əhəng suda bərkimək qabiliyyəti əldə edir. Belə aktiv əlavələr bir sıra xüsusi sementlərin istehsalında çox böyük əhəmiyyətə malikdir.
Bu əlavələr aktiv deyildir və ancaq qənaət məqsədilə yapışdırıcılara qarışdırılır. Inert əlavələri qarışdırdıqda yapışdırıcının möhkəmliyinin azalmasını nəzərdə tutmaq və bunu qabaqcadan təcrübələrlə müəyyən etmək lazımdır. Inert əlavə olaraq kvars qummu, əhəngdaşılar, qumdaşılar, yanacaq külləri, posalar və s.-dən istifadə olunur. Turşuya davamlı əlavələr. Belə əlavələrdən narın üyüdülmüş andeziti, beştauniti, qraniti, farforu, əridilmiş diabazı, bazaltı və s. göstərmək olar.
Bu əlavələr istiyə davamlı beton istehsalında işlədilir. Bunlardan narın üyüdülmüş şamot, kvars qummu, istilik-elektrik stansiyalarının külləri və s. daha çox istifadə olunur. Yapışdırıcının tutmasını tezləşdirən əlavələr. Həmin əlavələrə kalsium-xlorid, xlorid turşusu, üyüdülmüş sönməmiş əhəng və s. aiddir. Adətən, bu əlavələri suda əridilmiş halda məhlul və ya betonlara qarışdırırlar. Qış zamanı iş görüldükdə bu əlavələr çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Yapışdırıcının tutmasını gecləşdirən əlavələr. Bu əlavələrdən gips, sümük yapışqanı və dəmir 3-sulfat çox işlədilir. Aktiv səthli əlavələr. Bu əlavələr plastikləşdirici və hidrofob-plastikləşdirici ola bilər. Plastikləşdirici əlavələrdən ən çox işlənən sulfit-spirt bardası, hidrofob- plastikləşdirici maddələrdən mılonaft, asidol və olein turşusudur. Kimyəvi tərkibinə görə havada bərkiyən yapışdırıcı maddələr dörd qrupa bölünür: 12
1. Əhəng yapışdırıcılarının kimyəvi tərkibi çoxlu miqdarda kalsium oksidindən (CaO) və bir qədər də maqnezium oksidindən (MgO) ibaətdir. 2. Gips yapışdırıcılarının əsas tərkibi CaSO 4 -dən ibarətdir. 3. Maqnezit yapışdırıcılarının əsas tərkibi MgO-dan ibarətdir və başqa yapışdırıcılardan fərqli olaraq MgCl 2 və MgSO 4 məhlulları ilə qarışdırıldıqdan sonra bərkiyir. Bu qrupdan olan dolomit yapışdırıcılarının tərkibi MgO-dan və qismən CaCO 4 -dən ibarətdir. 4. Maye şüşənin tərkibi Na 2 OnSiO 2 və K
2 OnSiO
2 -dən ibarətdir. Suda bərkiyən yapışdırıcı maddələrin tərkibi çox mürəkkəbdir və başlıca olaraq dörd oksidin: CaO – SiO 2 – Al
2 O 3 – Fe 2 O 3 birləşmələrindən ibarətdir. Bu maddələr çox müxtəlif tərkibli kimyəvi birləşmələr əmələ gətirdiyindən, cüröəcür xassəli bir sıra hidravlik yapışdırıcı maddələr alınır. Hidravlik yapışdırıcı maddələr öz tərkibinə və qatılan əlavələrin miqdarına görə üç qrupa bölünür: 1. Əsas yapışdırı maddələr. Bunlarda aktiv və ya inert əlavələr ya olmur, ya da 10-15%-dən az olur, məsələn, portlandsement, suda bərkiyən əhəng. 2. Qarışıq yapışdırıcı maddələr. Bunlarda aktiv əlavələrin miqdarı 15%-dən, inert əlavələrinki isə 10%-dən az olur, məsələn, putsolanlı portlandsement, posalı portlandsement və s. 3. Xüsusi tərkibli yapışdırıcı maddələr. Məsələn, hidrofob sement, plastikləşdirilmiş sement, genişlənən sement və s. Mineral yapışdırıcı materiallar bərkiməsinə və möhkəmliyinə görə 2 qrupa bölünür. Bunlardan birincisinə havada bərkiyən materiallar, ikincisinə isə hidravlik yapışdırıcı materiallar deyilir. Havada bərkiyən yapışdırıcılar yalnız havada bərkiyib, uzun müddət öz möhkəmliyini mühafizə etməsi ilə xarakterizə edilir. Onlar əsasən yerüstü tikintilərdə tətbiq olunur. Hidravlik yapışdırıcı maddələr yalnız havada deyil, həmçinin suda da bərkiyib öz möhkəmliyini saxlaya bilir. Bunlardan yerüstü və yeraltı, yəni sualtı qurğuların tikintisində istifadə edilir.
13
Havada bərkiyən yapışdırıcı maddələrə havada bərkiyən gips, əhəng, maqnezium yapışdırıcıları, habelə əriyən şüşə aiddir. Yüklə 381,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|