Fakultə : «Əmtəəşünaslıq» Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi
MINERAL YAPIŞDIRICI MATERIALLARIN KEYFIYYƏTININ
Yüklə 381,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1. Müxtəlif markalı sementlərin əyilmə və sıxılma möhkəmliyi Sementlərin markaları 200
- Cədvəl 2. Tezbərkiyən sementlərin sıxılma və əyilmə möhkəmliyi Sementlərin adları
- Cədvəl 3. Tikinti gipsinin keyfiyyətinə verilən tələblər Göstəricilərin adı Sortlar üçün norma I
- Kalsiumlu əhəng Maqneziumlu əhəng
- Cədvəl 5. Müxtəlif təyinatlı sementlərin keyfiyyətinə verilən texniki tələblər Sementlərin adları və markaları
- Cədvəl 6. Göstəricilərin adı Sulfata davamlı portland sement Posoli portland sement
- Cədvəl 7. Göstəricilərin adı Sortlar üçün normalar I sort II sort
- Cədvəl 8. Göstəricilərin adı Əhənglər üçün normalar Zəif hidravlik Güclü hidravlik
- 4. MINERAL YAPIŞDIRICI MATERIALLARIN KEYFIYYƏT GÖSTƏRICILƏRI VƏ ONLARIN TƏYIN OLUNMASI
- Portland sement və gips xəmirinin normal qatılığının təyini
- Sement xəmirinin normal qatılığının təyini
- Gipsin və sementin narınlıq dərəcəsinin təyini
- Sementin və gipsin mexaniki xassələrinin təyini Gipsin sıxılmaqda möhkəmlik həddinin təyini
- Əyilmədə və sıxılmada portland sementin həddinin təyini
- Cədvəl 9. Sementir markası Sıxılmada möhkəmlik həddi, kq/sm 2
|
3. MINERAL YAPIŞDIRICI MATERIALLARIN KEYFIYYƏTININ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI
Yapışdırıcı materiallar müasir tikintinin əsas materialı olub, müxtəlif betonların, bütün mümkün olan tikinti məmulatlarının konstruksiyaları və qurğuların, həmçinin suvaq məhlullarının hazırlanması məqsədilə geniş tətbiq edilir. Mineral yapışdırıcı materialların növləri müxtəlifdir və bunlar müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur. Odur ki, mineral yapışdırıcı materialların ayrı-ayrı növlərinə müxtəlif keyfiyyət tələbləri qoyulur. Mineral yapışdırıcı materialların əsas keyfiyyət göstəricilərinə sıxlıq, narınlıq dərəcəsi, bərkimə müddəti, möhkəmliyi, korroziyaya davamlılıq və s. kimi göstəricilər aiddir. Bu keyfiyyət göstəricilərinin tələb olunan həddi uyğun standartlarda normalaşdırılır. Mineral yapışdırıcı materialların ən geniş yayılmış növlərindən biri olan sementlərin keyfiyyətinə verilən standart norma QOST 10178-62 üzrə normalaşdırılır. Həmin
standart üzrə
sementlər aşağıdakı markalarda buraxılmalıdır. 1. Portland sement – 330, 400, 600 və 500. 2. Hidrofob portland sement – 300 və 400. 3. Plastik portlansement – 300, 400, 500. 4. Sulfata davamlı portlansement – 400. 5. Şlakolu portland sement – 200, 300, 400 və 500. Qeyd olunan markalar üzrə sementlər cədvəl 1-də verilən mexaniki keyfiyyət göstəricilərinə malik olmaqdadır. Tez bərkiyən portland sement və şlako-portland sement əyilmə və sıxılma möhkəmliyi standart üzrə dəlvəl 2-dəki kimi olmalıdır.
36
Müxtəlif markalı sementlərin əyilmə və sıxılma möhkəmliyi Sementlərin markaları 200 300 400 500 600 200 300 400 500 600 Sementlərin adları 28 gün sonra əyilmə zamanı möhkəmliyin həddi kq/sm 2 2 gün sonra əyilmə zamanı möhkəmliyin həddi kq/sm 2 Portland sement - 45
55 60
65 - 300 400 500
600 Hidrofob portland sement -
55 - - - 300
400 - - Plastik portland sement
- 45
55 60
- - 300 400 500
- Sulfata davamlı portland sement - - 55 - - - - 400 - - Şlako-portland sement 35
45 55
60 - 200 300 400
500 -
Cədvəl 2. Tezbərkiyən sementlərin sıxılma və əyilmə möhkəmliyi Sementlərin adları 1:3 nisbəti məhluldan hazırlanmış nümunə 3 gün bərkimədən sonra möhkəmlik həddi Əyilmə zamanı Sıxılma zamanı Tez bərkiyən portland sement 40 250
Şlako-portland sement 35
200
Hər iki sementlərə 28 gün bərkimədən sonra 400 kq/sm 2 sıxılma möhkəmliyinə malik olmalıdır. Tikinti gipsi mineral yapışdırıcı materiallar içərisində ən geniş tətbiq olunan maddələrdən biridir.
37
DÖST 125-70-ə uyğun gipslər keyfiyyətindən asılı olaraq I, II, III sortlara bölünür. Hər bir sort üçün gipslər standart üzrə aşağıdakı cədvəldə verilən tələbləri ödəməlidir. Cədvəl 3. Tikinti gipsinin keyfiyyətinə verilən tələblər Göstəricilərin adı Sortlar üçün norma I II III Narınlıq dərəcəsi 0,2 №-li ələkdən keçirildikdə faizlə az olmamalıdır 15
20 30
Sıxılma zamanı möhkəmlik həddi 7,07x7,02 ölçülü nümunələrdə 1,5 saatdan sonra
kq/sm 2 -dan az olmamalıdır 55 45
35 Əyilmə zamanı möhkəmlik həddi 4x4x16 sm ölçülü nümunəyə 1,5 saatdan
sonra kqs/sm
2
az olmamalıdır 27
22 17
Sıxılma zamanı möhkəmlik həddi yarımölçülü nümunələr üzrə 1,5 saatdan sonra kq/sm 2 az olmamalıdır 55 45
35
Gxips bərkliyə 4 dəqiqədən tez olmayaraq başlamalı, qurumanın başa çatması müddəti 30 dəqiqədən gec olmamalıdır. Tikinti əhənginin keyfiyyətinə verilən tələblər DÖST 9179-10 üzrə normalaşdırılır. Havada bərkiyən əhəng qeyd olunan standartda 3 sorta bölünür. Əhəngin tərkibi aşağıdakı cədvəldə göstərilən tələblərə uyğun olmalıdır.
38
Havada bərkiyən tikinti əhənginin sortlar üzrə keyfiyyət göstəriciləri normaları Göstəricilərin adları Normalar Kalsiumlu əhəng Maqneziumlu əhəng I II III I II III Quru maddə aktiv CaO+HO miqdarı faizlə az olmamalıdır qatqısız söndürülmüş əhəng
30
80
70
85
75
65 qatqılı söndürülməmiş əhəng 64
52 - 64 52 - aktiv MgO-nun miqdarı
faizlə az olmamalıdır 5 5 5 20 (40)
20 (40) 20 (40)
CaO 2 -nin miqdarı faizlə az olmamalıdır 3 5 8 5 8 11 söndürülməmiş əhəngdə yanmamış dənəciklərin miqdarı faizlə az olmamalıdır 7 10 12 10
15 20
itki faizi az olmamalıdır 5 7 10 7 10 13
Mötərizədə dolomit əhəng üçün MgO miqdarı göstərilmişdir. Praktikada asbest sement məmulatlarının istehsalı üçün tətbiq edilən elementlərdən həmçinin ağ və rəngli sement növlərindən istifadə edilir. Bu materialların keyfiyyətinə verilən tələblər DÖST 9835-66, DÖST 965- 60, DÖST 15805-70 üzrə normalaşdırılır. Həmin standartlara görə sement növləri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
39
Müxtəlif təyinatlı sementlərin keyfiyyətinə verilən texniki tələblər Sementlərin adları və markaları Möhkəmlik həddi Ərimə zamanı Sıxılma zamanı 7 gün sonra 28 gün sonra 28 gün sonra Asbest sement məmulatlarının istehsalı üçün nəzərdə tutulan portland sement 400 500
40 45
55 60
400 500
Ağ portland sement 300
400 500
- - -
45 55 60
300
400 500
Ayrı-ayrı hallarda istehsaçı və alıcının razılaşmasına uyğun olaraq bərkimə müddətinin başqa qiymətləri buraxıla bilər. Standart üzrə həmçinin sementlərin tərkibində olan maddələrin miqdarı normalaşdırılır. Belə ki, bütün sementlərdə sulfid turşusunun miqdarı 3,5%-dən yuxarı olmamalıdır, portland sementdə isə 1,5- dən aşağı və 3,5%-dən yuxarı olmamalıdır. Maqnezium oksidinin miqdarı isə 5%-dən çox olmamalıdır. Sementlərin narınlığı elə olmalıdır ki, ələkdən keçirildikdə onun 85%-i ələkdən keçməlidir. Əhəngin bütün növləri üçün narınlıq dərəcəsi aşağıdakı kimi olmalıdır. 2№-li ələkdə – 1%-dən çox olmayaraq. 3№-li ələkdə – 10%-dən çox olmayaraq. Söndürülmüş əhənglər üçün sönmə müddəti aşağıdakı kimi olmalıdır.
40
Göstəricilərin adı Sulfata davamlı portland sement Posoli portland sement Üç kalsiumlu silikatların miqdarı (3CaO,SO 2 )
50 normalaşdırılmır Üç kalsiumlu alüminiumun miqdarı (3CaO Al 2 O 3 ) faizlə çox olmamalıdır 5 8 Üç kalsiumlu alüminotın (3CaO H 2 O 3 ) və 4Al- tın miqdarı faizlə çox olmamalıdır 22 normalaşdırılmır
Göstəricilərin adı Sortlar üçün normalar I sort II sort Quru maddədə hesablanmış aktiv CaO+MgO faizlə miqdarı az olmamalıdır qatqısız hidroəhəngdə qatqılı hidroəhəngdə
67 50
60 40 CO 2 -nin miqdarı faizlə çox olmamalıdır 3 5 Əhəngin nəmliyi faizlə çox olmamalıdır 5 5 Narınlıq – qalıq faizlə çox olmamalıdır №063
№008
2 10
2 10
Yavaş sönən əhənglər üçün 25-dən az olmayaraq, hidravlik əhənglər az keyfiyyət göstəricilərinə görə aşağıdakı cədvələ uyğun olmalıdır. Tikinti üçün nəzərdə tutulan hidravlik əhəngin hidravlik dərəcəsinə görə aşağıdakı cədvələ uyğun olmalıdır.
41
Göstəricilərin adı Əhənglər üçün normalar Zəif hidravlik Güclü hidravlik Quru maddədə hesablamanın CaO+MgO faizlə miqdarı az olmamalıdır çox olmamalıdır
15 60
1 15 Aktiv MgO-un faizlə miqdarı 5 5
2 -nin miqdarı faizlə çox olmamalıdır 7 5
9 7 Sıxılma zamanı möhkəmlik həddi 7 gün sonra 28 gün sonra
-
10
50 Narınlıq dərəcəsi faizlə çox olmamalıdır № 01 ələkdə №008 ələkdə
1
1 10 Istehsaledici müəssisələr mineral yapışdırıcı materialların standartın tələblərinə uyğunluğuna tam təminat verməlidirlər.
42
GÖSTƏRICILƏRI VƏ ONLARIN TƏYIN OLUNMASI
Mineral yapışdırıcı materialların əsas göstəricilərinə onların fiziki-mexaniki xassə göstəriciləri aiddir. Buraya xüsusi çəki, narınlıq, normal qatılıq, tutuşma müddəti, sıxılmaqda möhkəmlik həddi, həcmi bərabərlik və s. kimi xassələr daxildir. Mineral yapışdırıcı materialların keyfiyyətli olması üçün qeyd olunan bu göstəricilər tələb olunan normaya malik olmalıdır.
Portland sementin və ya gipsin xassələrini öyrənmək üçün əvvəlcə 100 q yapışdırıcının bərkiməsi üçün lazım olan suyun miqdarı təyin edilir. Suyun miqdarını yapışdırıcı inşaat materialının miqdarına olan nisbətinin faizlə ifadəsinə həmin materialın normal qatılığı deyilir. Gips xəmirinin normal qatılığı viskozometrin və ya avtomat kapilyar viskozometrin köməyi ilə təyin edilir (AKV-3). Viskozometrin diametri 3 sm, hündürlüyü isə 10 sm tunc silindrdən ibarətdir. Silindrin ağız nahiyəsi və içəri hissəsi yaxşı cilalanmış olmalıdır. Təcrübənin gedişində üzərində 6-20 diametrli 16-dan 14-ə kimi hər bir sm-dən, 14- dən 20-yə kimi hər 2 sm-dən 1 çevrə çəkilməlidir (konsentrik çevrələr çəkilmiş 20x20 sm şüşə lövhəsi istifadə edilir). Əgər belə şüşə lövhə yoxdursa, onda üzərinə çevrələr çəkilmiş kağız 2 şüşə lövhə arasında yerləşdirilmişdir. Gips xəmirini hazırlamaq üçün çini kasaya su tökülür (quru gipsin 60-80%-ə qədər). Sonra 250-260 q gips suda həll edilir. Təcrübəni aparsmaq üçün silindr və şüşə lövhə yaxşı təmizlənməlidir. Təmizlənmədən sonra hər ikisi su ilə isladılır. Silindr şüşə lövhənin üzərinə elə yerləşdirilir ki, silindrin mərkəzi konseptrik çevrənin mərkəzinə düşsün. 43
Gips suda yaxşı həll edilərək 2 dəqiqə müddətində sakit buraxmaq lazımdır. Sonra cəld hərəkətlə xəmiri silindrin içərisinə töküb, bıçaqla üstünü hamarlamaq lazımdır. Əməliyyat üçün 30 saniyə vaxt sərf olunur. Silindri cəld qaldırmaq lazımdır. Inşaat gipsinin normal qatılığı 60-80% olmalıdır. Möhkəm gips üçün isə normal qatılıq 34-45%-dir. AKV-3 viskozimetr vasitəsilə gipsin normalqatılığı təyin etmək üçün 100 q gips xama halına düşənə qədər suda həll edilir. Həlletmə müddəti 30 saniyə olmalıdır. Hazır xəmir viskozimetrin kamerasına yerləşdirilir. Yayların köməyi ilə xəmir kütləsi silindrə yerləşdirilir. Cihazda işin nəticəsi qrafikdə karandaş vasitəsilə qeydə alınır. Kağızın üzərində alınmış əyrini nümunə əyrisi ilə müqayisə edərək gipsin normal qatılığını hesablayırlar.
Sement xəmirinin normal qatılığını təyin etmək üçün VIK cihazından istifadə edilir. Təcrübəyə başlamazdan əvvəl cihazın işləməsini yoxlamaq lazımdır. Cihazın iynəsi şüşə lövhəyə toxunan zaman şkala 0-ı göstərməlidir. Məhlul yapışmasın deyə halqanı və lövhəni yoxlamaq lazımdır. Normal qatılığı təyin etmək üçün 400 q sement su ilə qarışdırılır. Suyun miqdarı 80-120 ml olmalıdır. Məhlul 5 dəqiqə müddətində qarışdırılır. Hazır məhlul cihazın halqası içərisinə daxil edilir. Nəticənin düzgünlüyü üçün məhlul halqaya daxil edilərkən onu silkələmk lazımdır. Sonra bıçaq vastəsilə xəmirin halqanın qırağına yapışan və artıq qalan hissəsi kəsilib atılmalıdır. Iynəni xəmirin səthinə yaxınlaşdıraraq səthə toxunan anda saniyəölçəni işə salmaq lazımdır. 30 saniyədən sonra iynənin nə qədər dərinliyə getməsi qeydə alınmalıdır. Iynə qatın dibinə 5-7 mm qalınlığında getməlidirsə, bu, normal qatılıqlı sement xəmiri alındığını göstərir.
44
Təcrübə üçün 50-100 q miqdarında sement və ya gips götürülür və quruducu neçdə 105-110 0 C-də 1 saat müddətində qurudulur. Sonra bu mexaniki xəlbirdən keçirilir. Xəlbirdən keçən və xəlbirdə qalan hissələr tərəzidə çəkilir. Narınlıq dərəcəsi aşağıdakı düsturla təyin edilir.
100
1 a a a T
Burada, T – narınlıq dərəcəsi, %-lə. a – qurudulmağa oqədər olan çəkisi, q-la. a 1
Gipsin normallıq dərəcəsi təyin edilərkən 100 q gips götürülür və 02№-li xəlbirdən istifadə edilir. Qalıq I sort üçün 15%, II sort üçün 30% olmalıdır. Sementin narınlıq dərəcəsi təyin edilərkən 008№-li xəlbirdən (5476 dm/sm 2 )
Sementin və gipsin mexaniki xassələrinin təyini Gipsin sıxılmaqda möhkəmlik həddinin təyini
Gipsin sıxılmaqda möhkəmlik həddi normal özüllü gips xəmirindən hazırlanmış tərəfi 70 mm olan 3 ədəd kub nümunəsinin sıxılması ilə müəyyən edilir.
Təsir edən yük nümunə dolana qədər 2-3 kq/sm 2 sürətlə artmalıdır. Nümunəni (1) prosesi aşağı meydançasında (2) elə yerləşdirmək lazımdır ki, formaya yerləşərkən gipsin möhkəmliyi təmin olnsun. Nəticələrə görə standartların 45
tələblərinə uyğun olaraq gipsin növü müəyyən edilir. Sıxılmada gipsin möhkəmlik həddi I sort üçün 45%-dən çox, I sortda isə 35%-dən çox olmamalıdır.
Sement markası 28 günlük möhkəmlənmədən sonra 1 sm 2 sahəyə düşən möhkəmlik bərabər kürə uyğun olur. Əyilmədə möhkəmliyi təyin etmək üçün 100x40x40 mm ölçülü keramik nümunələr hazırlanır. Əyilmədə möhkəmliyi yoxlayandan sonra alınmış yarım tirciklər sıxılmada möhkəmliyi yoxlamaq üçün istifadə olunur. Sınaq üçün nümunələr sement ilə kvars qumu qırıntısından hazırlanır. Bütün hallarda sınaq üçün dənələri 0,53-0,85 mm ölçüsü olan qumlardan istifadə edirlər. Sement və qum ümumi çəki miqdarında 1 dəqiqə müddətində kasada qarışdırılır və su əlavə edilir. Sıxılmada möhkəmlik həddi sıx daşıdıcı yükün nümunənin işçi sahəsinə nisbəti kimi təyin edilir.
2
kq S A
məhlulu 1 dəqiqə müddətində əl ilə qarışdırıb, fırlanma sürəti dövr/dəqiqə olan xüsusi qarışdırıcıya daxil edirlər və 2,5 dəqiqə qarışdırırlar. Məhluldan metal formalarda nümunələr hazırlanır. Hazır qarışığı xüsusi aparatlarda sıxlaşdırırlar, bundan sonra nümunənin səthinin forması səviyyədə hamarlayırlar, daha sonra onu şüşə lövhənin üzərinə qoyub, 1 sutka hidravlik surtküsü olan vannaya yerləşdirirlər. 46
Nümunənin formadan çıxarıb bərkimək üçün bir neçə sutka su vannasında yerləşdirirlər. Vannadakı suyu 2 həftədən bir dəyişdirirlər. Möhkəmlənmiş nümunələri sudar çıxarıb, quruyunca silərək, sınaq üçün hazırlayırlar. Əyilmədə möhkəmliyi çiyinlərin nisbəti 1:50 olan dəstəkli sistemdən ibarət olan qatılma cihazında təyin edilir. Buna görə də sınaq zamanı qırıcı qüvvə 50 dəfə artır. Sınaqdan əvvəl yuxarı dəstəyi kiçik çiyindəki yükü hərəkət etdirərək dəstəklər sistemi tarazlığa gətirilir. Buna görə də sınaq zamanı qırıcı qüvvə 50 dəfə artır. Onların əvvəl yuxarı dəstəyin kiçik çiynindəki yükün hərəkət etdirərək, dəstəklər sisteminin tarazlığa gətirirlər. Sistemin məhlulunun əyilmədə möhkəmliyini təyin etmək üçün 3 ədəd nümunə götürüb sınaqdan keçirir və 2 ən böyük nəticənin ədədi ortasına hesablayırlar. Alınmış nəticələrdən standartların tələblərinə cavab verən portland sement markasını göstərən cədvəli tərtib edirlər.
Sementir markası Sıxılmada möhkəmlik həddi, kq/sm 2 Əyilmədə möhkəmlik həddi, kq/sm 2 Sıxılmada möhkəmlik həddi, kq/sm 2 Əyilmədə möhkəmlik həddi, kq/sm 2 Portland sement Şlakportland sement 200
- - 200 35 300
300 45
300 45
400 400
55 400
55 500
500 60
500 60
600 600
65 - - Sıxılmada möhkəmlik həddinin əyilməyə sınmadan sonra alınan yarım tircikləri sınmaqla tapırlar. Bunun üçün yarım tirciyə xüsusi lövhələrin arasına qoyub, hidravlik presdə yerləşdirirlər. Təzyiqin artma sürəti saniyədə 20 kq/sm 2
47
Hər bir möhkəmlik həddi üçün 6 nümunə hazırlanır. Hansı ki, bunlardan 4 əl böyük nəicənin orta ədədi qiyməti tapılır. Nəticələrə əsasən sementi standartların tələblərinə cavab verən markası tapılır və cədvələ yazılır.
Yüklə 381,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|