Fakultə : «Əmtəəşünaslıq» Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi

Havada bərkiyən əhəng. 

Havada  bərkiyən  əhəng  xüsusi  ojaqlarda  1000-1200

0

  temperaturda 

yandırılmış əhəng daşı, təbaşir, dolomit və digər təbii materiallardan alınır. Havada 

bərkiyən  əsas  tərkib  hissəsi  kalsium  oksidindən  ibarətdir.  Bəzən  aktiv  material 

olaraq, əhəngin içinə maqnezium oksidi qatılır.  

Havada bərkiyən əhənglərin çeşidi.  

Havada  bərkiyən  əhənglər  üç  əsas  növlərə  ayrılır:  bunlar  sönməmiş  əhəng 

kəsəklərindən,  hidrat  əhəngindən  və  döyülmüş  halda  olan  sönməmiş  əhəngdən 

ibarətdir. 

Sönməmiş  əhəng  kəsiyi  –  ağ,  yaxud  boz  rəngdə  olan  tikələrdən  ibarətdir. 

Inşaatda istifadə edilməsi üçün bu əhəng söndürülməli, yəni su ilə qatışdırılmalıdır. 

Əhəng az miqdarda su ilə (1:1) qatışdırılanda sönüb toz halına, çox miqdarda su ilə 

(3:1) qatışdırılanda  isə xəmir  halına düşür. Qum  ilə qatışdırılan əhəng  xəmirindən 

əhəng  məhlulu əmələ  gəlir ki, bu da  iş  materialı sayılır. Əhəng söndürülən zaman 

külli miqdarda isti çıxır.  

Sönməsinin  sürətindən  asılı  olaraq  əhəng  kəsəyi  tezsönən  (20  dəqiqə 

içərisində)  və  yavaşsönən  (20  dəqiqədən  gej)  əhənglərə  bölünür.  Tezsönən  əhəng 

yüksək  keyfiyyətli  sayılır,  çünki  bu  söndürüləndə  xəmiri  çox  çıxır  və  içində 

sönməmiş zərrələri demək olar ki, çox az olur. 

Hidrat  əhəngi  –  toz  halında  olan  materialdır.  Bu  sönməmiş  əhəngdən 

döyülüb əmələ gətirilir.  

Döyülmüş halda olan sönməmiş əhəng – toza bənzər materialdan ibarətdir. 

Bu  əhəng  sönməmiş  əhəngdən  narın  döyülüb  əmələ  gətirilir.  Bu  əhəngin  hidrat 

əhəngdən  üstünlüyü  ondan  ibarətdir  ki,  bunun  məhlulu  tez  bərkiyir  və  daha  çox 

davamlı  olur.  Bundan  başqa,  həmin  əhəngin  istehsalında  itki  hidrat  əhəng 

istehsalında olan itkidən xeyli az olur.  

 

14 

 

Havada bərkiyən əhəngin keyfiyyət şərtləri.  

Havada  bərkiyən  əhəng  keyfiyyətjə  1-ji,  2-ji  və  3-jü  sorta  ayrılır.  Əhəng 

kəsəyinin sortu onun tərkibində olan kalsium və maqnezium oksidinin miqdarından 

(bunlar nə qədər az olsa, əhəngin sortu da o qədər aşağı olur) və söndürülən zaman 

çıxan əhəng xəmirinin sönməmiş zərrələrinin miqdarından asılıdır. Hidrat əhəngin 

və  döyülmüş  əhəngin  sortu  onun  tərkibində  olan  kalsium  və  maqnezium 

miqdarından  və  habelə, əhəngin  narın döyülməsindən (nə qədər  iri  hissəjiklər çox 

olsa, o qədər əhəngin sortu da aşağı olur) asılıdır. Döyülmüş halda olan sönməmiş 

əhəng sortlara ayrılmır. 

Inşaat gipsi.  

Inşaat  gipsinə  yanlış  olaraq  tijarətdə  alebastr  deyilir.  Inşaat  gipsi  200

0

 

temperaturdan yuxarı yandırılan təbii gips materialından ibarətdir.  

Inşaat  gipsi  tijarətə,  adətən  döyülmüş,  ağ,  əldə  yağlı  hiss  olan  toz  halında 

gətirilir. Inşaat gipsinin əsas tərkib hissəsi kalsium 2-sulfatdan ibarətdir. 

Inşaat gipsi çox tez bərkiyir. Inşaat gipsi 30 dəqiqədə tamamilə bərkiyir, ona 

görə də  xalis  gips  müxtəlif elektromontac  işlərində tətbiq edilir.  Bununla bərabər, 

inşaat  gipsinin  suya  qarşı  davamı  və  mexaniki  davamı  azdır.  Bununla  əlaqədar 

olaraq, inşaat  işində, o jümlədən taxtapuş işlərində inşaat  gipsi, adətən əhənglə və 

digər materiallarla qatışıq tətbiq edilir.  

Keyfiyyətjə  inşaat  gipsi  1-ji  və  2-ji  sortlara  ayrılır.  Gipsin  sort  bölgüsü 

gipsin narınlığından və onun nümunəsinin sıxılmağa davamından asılıdır. 

Hidravlik əhəng.  

Hidravlik  əhəng  900-1000

0

  temperaturda  əhəng  daşından  yandırılıb  əldə 

edilən materialdır. Gil maddəsi çox (15-20%) olan əhəng daşını yandıranda qüvvəli 

hidravlik  əhəng,  gil  maddəsi  az  olan  əhəng  daşı  yandırılanda  isə  zəif  hidravlik 

əhəng əldə edilir. I 

Hidravlik əhəng satışa, əksəriyyətlə toz halında gətirilir. Hidravlik əhəng su 

təsiri  ilə  rast  gələn  binaların  bünövrəsinə,  habelə  havada  bərkiyən  əhəng  yerinə 

diva  rvə  taxtapuş  üçün  işlənir.  Bərkiyən  zaman  hidravlik  əhəng  havada  bərkiyən 

15 

 

əhəngə  nisbətən az  miqdarda su buraxır  və ona  görə də binanın  divarları daha tez 

quruyur.  

Hidravlik əhəng sortlara bölünmür.  

Sement. Sementin çeşidi.   

Sement  ən  çox  yayılmış  hidravlik  bərkidiji  materialdır.  Sement  sənayesi 

tərəfindən  çox  müxtəlif  növdə  sementlər  buraxılır.  Bunlardan  tijarət  şəbəkəsinə 

gətirilən  portlandsement,  ağ  portlandsement,  şlak-portlandsement,  sulfat-şlak 

sement və romansement adlı sementlərdir.   

Portlandsement – narın döyülmüş klinkerdən alınan materialdır. Klinker isə 

1450 dərəjəyə yaxın temperaturda yandırılmış merqellərdən, yaxud əhəng daşı (75-

78%)  ilə  gil  materiallarının  (22-25%)  süni  qarışığından  ibarətdir.  Sement  boz 

rəngli, bəzən də yaşıla çalan tozdur.  

Portlandsement dörd markada buraxılır: «300», «400», «500» və «600». Bu 

rəqəmlər  sement  məhlulu  hazırlanan  gündən  etibarən  28  gündən  sonra  sement 

nümunəsinin sıxılmağa qarşı son davamını (kq/sm

2

) göstərir. 

Portlandsement geniş miqdarda beton və dəmir-beton işlərində tətbiq olunur. 

Dəniz  suyunun  və  minerallaşmış  suların  təsirinə  rast  gələsi  hallarda,  habelə  axar 

şirin  suların  və  güjlü  təzyiqlə  verilən  suların  təsiri  altında  olan  hallarda 

portlandsementin tətbiq edilməsi məsləhət görülmür. 

Ağ  portlandsement  –  portlandsementin  bir  növünü  təşkil  edir.  Bu, 

tərkibində az miqdarda dəmir olan klinkerdən hazırlanır.  

Ağlığının dərəjəsinə görə bu sement üç sorta (BS-1, BS-2, BS-3) və sıxanda 

son davamına görə isə markalara («250», «300», «400») bölünür. 

Ağ  portlandsement,  başlıja  olaraq  arxitektur-bəzək,  heykəltaraşlıq  və 

rəngsazlıq işlərində, habelə inşaat detallarının hazırlanması üçün tətbiq edilir. 

Şlak  –  portlandsement  adi  portlandsementdən  tərkibindəki  20-dən  85%-

dək  olan  narın  döyülmüş  domna  şlakı  ilə  fərqlənir.  Bu  sement  dörd  markada 

(«250», «300», «400» və «500») buraxılır.  

16 

 

Şlak  portlandsementi  portlandsementə  nisbətən  minerallaşdırılmış  sulara 

qarşı  daha  davamlı  olmaqla  polad  armaturası  ilə  yaxşı  bərkiyir  və  onu 

paslandırmır. Bu sement beton və dəmir-beton işlərində tətbiq edilir.  

Sulfat-şlak sementi – domna şlakı (çəki etibarilə ən azı 80%), qips və bəzən 

digər  materialların  qarışdırılıb  döyülmüş  məhsulundan  ibarətdir.  Bu  sement  dörd 

markada («100», «150», «200», «250») buraxılır. 

Sulfat-şlak  sementinin  minerallaşdırılmış  sularına  qarşı  davamı  şlak-

portlandsementinə  nisbətən  daha  yuxarıdır.  Bununla  əlaqədar  olaraq  sulyat-şlak 

sementi  dəniz  suyunda  tikilən  hidravlik  qurğularda  və  çox  minerallaşdırılmış 

suların təsiri altında olan yeraltı qurğularda tətbiq edilir.  

Romansement  –  800-1100

0

  temperaturda  bişinjə  yandırılmış  təbii 

merqellərdən,  yaxud  əhəng  daşı  ilə  kilin  süni  qarışığından  narın  döyülüb  alınan 

materialdır.  Romansement  portlandsementdən  ujuzdur,  lakin  davamlıq  jəhətjə 

ondan  aşağıdır.  Romansement  üç  markada  («25»,  «50»  və  «100»)  buraxılır. 

Romansement qurğuların yerüstü və yeraltı hissələrinin hörülməsində, habelə aşağı 

markalı beton hazırlanması üçün tətbiq edilir.  

Sementin keyfiyyət şərtləri.  

Sementlər  hamısı  sortlara  bölünmədən  satışa  buraxılır.sementlərin  əsas 

keyfiyyət  göstərijiləri  narınlıq  dərəjəsindən,  bərkiməsinin  başlanması  və 

qurtarması vaxtından və sıxan zaman son davamından ibarətdir. Bu göstərijilər hər 

sement  üçün  standartda  dərj  edilir.  Məsələn,  portlandsement  üçün  standartda 

göstərilmişdir ki, 90 nömrəli (hər 1 sm

2

 sahəsində 4900 deşiyi olan) ələkdə ələyən 

zaman  sementin  ən  azı  85  faizi  keçməli,  bərkiməsi  45  dəqiqədən  sonra  başlamalı 

və  ən  gej  12  saatdan  sonra  qurtarmalı  və  sıxan  zaman  son  davamı  sementin 

markasına müvafiq gəlməlidir. 

 

Inşaatda  yapışdırıjı  materiallar  əsasında  çoxlu  müxtəlif  məmulat  hazırlanır 

və bunların da çeşidi ildən-ilə genişlənir. 

Bu  məmulatdan  hazırda  ən  çox  rast  gələn  silikat  kərpiji,  sement-qum 

kirəmiti, asbestsement məmulatı, quru suvaq və gips bəzəkləridir.  

17 

 

Silikat kərpiji kvars qumu (92-94%) və sönmüş əhəng (6-8%) qatışığından 

ibarət olaraq qəliblənib, sonra isə davam  kəsb etməsi üçün tiyanlarda buğa  verilib 

hazırlanır. Belə kərpij düz paralelepiped formasında 250x120x65 mm ölçüdə olur. 

Sıxanda  son  davamına  görə  silikat  kərpiji  «200»,  «150»,  «125»,  «100»  və  «75» 

işarəli  markalara  bölünür.  Silikat  kərpiji  bina  tikintisində  (hamam  və  paltaryuyan 

binalardan  başqa)  divar  materialı  yerində  tətbiq  edilir.  Özül,  soba  və  boru  üçün 

silikat  kərpiji  yaramır,  çünki  uzun  müddət  sürən  rütubət  və  yüksək  temperatur 

təsiri altında bu kərpij dağılır.  

Sement-qum  kirəmiti  ujuz  və  uzun  vaxt  xidmət  edən  dam  örtüyü 

materialıdır. Kirəmitin qüsur jəhəti onun çəkisinin ağır olmasıdır. 

Asbestsement məmulatı.  

Asbestsement  məmulatı  asbest  (20  faizədək)  və  portlandsementin  su  ilə 

qarışdırılıb bərkidilməsi nətijəsində alınan məmulatdan ibarətdir.  

Bu  məmulata  müəyyən  rəng  (qırmızı,  yaşıl  və  i.a.)  vermək  üçün  həmin 

tərkibə piqment qatılır. Asbestsement məmulatı bir sıra müsbət xassələrə malikdir. 

Bunlar  yüngüldür,  oddan  qorxmur,  pas  tutmur,  boya  tələb  etmir  və  uzun  müddət 

xidmət  edir.  Asbestsement  məmulatının  qüsur  jəhəti  odur  ki,  zərbə  yə  qarşı 

müqaviməti azdır və özünün də əyilmək ehtimalı vardır.  

Asbestsement məmulatının çeşidi çox zəngindir. Bunlardan ən çox rast gələn 

dam örtüyü materiallarıdır (lövhə, dalğalı vərəq, yarımdalğalı vərəq, dambeli və s. 

detallar) ki, bunlara da adətən şifer deyilir.  

Yastı dam örtüyü lövhələri aşağıdakı üç tipdə hazırlanır: 

1. Iki  bujağı  kəsik  sıra-kvadrat  formalı  lövhə  (marka  PK-1).  Bu  lövhə  əsas 

növ sayılır. 

2. Damın  kənarının  aşağı  xəttinə  düzülən  beşbujaqlı  kənarlıq  lövhə  (marka 

PK-2). 

3. Damın  kənarlarını  tərtibə  salan  iki  bujağı  kəsik  düzbujaq  formalı  friz 

lövhəsi (marka PK-3). 

Hər lövhədə mismar və kütləyə qarşı düymə üçün deşiklər açılır.  

18 

 

Lövhələrə  aid  dambeli  məmulatı  təknə  formasında  olmaqla  damın  pipiyini 

örtmək üçün tətbiq edilir. Bunların bir uju digərindən bir qədər enli olur.  

Dalğalı vərəqlər asbestsement dam örtüyü materialları içərisində ən çox rast 

gələndir.  Bunlar  adi  profili  (marka  BO)  və  qalın  profili  (marka  BU)  vərəqlərə 

bölünür.  

BO  markası  daşıyan  dalğalı  vərəqlər  ən  çox  yayılmışdır,  bunlar,  adətən,  6 

dalğadan  (örtən  və örtülən kənarları da daxil  olmaqla)  ibarətdir.  Lakin 4-5 dalğalı 

vərəqlərə  də  rast  gəlir.  Dalğalı  vərəqlər  boyaqsız,  habelə  qırmızı,  sarı,  yaşıl  və  s. 

rənglərdə buraxılır.  

BU  markası  daşıyan  dalğalı  vərəqlər  BO  markalı  vərəqlərdən  qalın  və  iri 

olur. Dalğalı vərəqlərin detalları dambeli, bujaqlıq və novçalardan ibarətdir.  

Yarımdalğalı  vərəqlər  dalğalı  vərəqlərdən  fərqlidir.  Bunların  ortadan  bir 

dalğası olur və vərəqin uzunu boyunja kənarları qatlanır. Yarımdalğalı vərəqlər də 

dalğalı  vərəqlər  kimi  boyaqsız  və  qırmızı,  sarı,  yaşıl  və  qara  rənglərdə  buraxılır. 

Yarımdalğalı vərəqlər dalğalı vərəqlərə nisbətən az rast gəlir. 

Asbestsement borular təyinat etibarilə su borularına (ən çox rast gələn) və 

kanalizasiya borularına ayrılır.  

Su  boruları  dörd  markada  (BT-3,  BT-6,  BT-9  və  BT-12)  buraxılır.  Burada 

rəqəmlər  borunun  hesablandığı  hidravlik  təzyiq  kəmiyyətini  göstərir.  Həmin 

boruların uzunluğu 3-4 m, daxili diametri isə 50 mm və daha çox olur.  

Kanalizasiya boruları iki markada (KM-qolbaqlı boru və KM-gen ağız boru) 

buraxılır. 

Qolbaqlar (muftalar) su borularının və KM markalı kanalizasiya borularının 

birləşdirilməsi üçün tətbiq edilir. Bunlar da müxtəlif markalarda buraxılır.  

Quru suvaq (üzlük gips vərəqləri). Bu  məmulat inşaat gipsindən hazırlanıb 

kartonla  möhkəm  birləşdirilmiş  lövhələrdən  ibarətdir.  Quru  suvaq  qalınlığına  (8 

mm  və  10  mm)  və  ölçüsünə  görə  (uzunluğu  2700,  2900  və  3300  mm,  eni  1200 

mm) bölünür.  

 

19 

 

Gips bəzəkləri.  

Bunlar  karnizdən,  tavan  rozetkasından  və  inşaatda  tətbiq  edilən  mürəkkəb 

formalı digər məmulatdan ibarətdir.  

Asbestsement məmulatının keyfiyyət şərtləri.  

Quru suvaq və gips bəzəkləri keyfiyyət etibarilə 1-ji və 2-ji sortlara bölünür. 

Həmin  qrupa  aid  sair  məmulat  msə  sortlara  ayrılmır.  Quru  suvağın  və  gips 

məmulatının  sortu  zahiri  görünüşdəki  qüsurlardan  (formasının  əyri  olması, 

kənarlarının zədələnməsi və s.) asılıdır.  

Məmulatın  forması  düzgün,  kənarları  düz  və  hamar,  səthi  isə  üz  tərəfdən 

hamar olmalıdır. Bu  məmulatda çat rast gəlməməlidir. Yastı lövhələr ən çox 18%, 

bütün yerdə qalan digər məmulat isə ən çox 30% su hopdurmalıdır. Asbestsement 

məmulatı 25 dəfə dondurulub 25 dəfə də dondan azad edilə bilməlidir. 

Portlandsementin xüsusi növləri.  

Aşağıda  izah  etdiyimiz  portlandsementin  növləri,  adi  portlandsementdən 

fərqli  olaraq,  tamamilə  müəyyən  və  xüsusi  xassələrə  malikdir.  Bu  xassələr, 

sementin  tərkibini  və  texnologiyasını  dəyişdirmək,  habelə  müxtəlif  əlavələr 

qarışdırmaqla əldə edilir. 

Sulfatlara davamlı portlandsement.  

Sulvatlara  davamlı  portlandsement  almaq  üçün  sement  klinkerində 

sulfatlarla  əlaqəyə  girən  üçkalsiumlu  alüminatın  miqdarını  azaltmaq  lazımdır. 

Klinkerdə  3CaOAl

2

O

3

  tamamilə  olmadıqda,  «sement  basili»  əmələ  gələ 

bilmədiyindən,  belə  sement  sulfatlı  sularda  davamlı  olacaqdır.  Buna  görə  də 

sulfatlara davamlı sement almaq üçün götürülən klinkerdə  3CaOSiO

2

 – 50%dən, 

3CaOAl

2

O

3 

  5%-dən  və  3CaOAl

2

O

3

  +  4CaOAl

2

O

3

Fe

2

O

3

  –  22%-dən  çox 

olmamalıdır.  Belə  tərkibli  portlandsement  klinkerinin  üyüdülməsindən  alınan 

sementə  sulfatlara  davamlı  portlandsement  deyilir.  Bu  sementə  aktiv  və  ya  inert 

mineral əlavələr qarışdırılmamalıdır.  

Dəniz  sularında  olan  beton  və  dəmir-beton  konstruksiyalar,  səviyyəsi 

dəyişilə  bilən  su  içərisindəki  başqa  tikintilər  üçün  həmin  sementdən  istifadə 

20 

 

olunur;  çünki  belə  tikintilər  dəfələrlə  donu  rvə  donu  açılır,  yaxud  dəfələrlə 

nəmlənmə və qurumaqla bərabər sulfatlı suların təsirinə məruz qalır. 

Sulfatlara davamlı portlandsementin markaları 300 və 400-dür. 

Plastikləşdirilmiş portlandsement.  

Adi  portlandsement  klinkeri  ilə  plastikləşdirici  əlavələrin  birlikdə 

üyüdülməsindən  alınan  sementə  plastikləşdirilmiş  sement  deyilir.  Plastikləşdirici 

əlavə  kimi  spirt  sənayesində  tullantı  halında  alınan  sulfat-spirt  bardası  (SSB) 

konsentratından  istifadə  olunur  və  bu  əlavə  sementin  çəkisinin  0,15-0,25%-i 

miqdarında  götürülür.  Sulfit-spirt  bardası  aktiv  səthli  maddə  olduğundan  sement 

dənəciklərinin üzündə adsorbsiya xassəli pərdələr əmələ gətirir. Buna görə də belə 

sementdən hazırlanan beton və məhlulların plastikliyi yüksək olur. 

Plastikləşdirilmiş  sement  işləndikdə,  su-sement  nisbətini  azaltmaq 

mümkündür.  Bu,  betonun  möhkəmliyini  artırır,  ya  da  sərf  olunan  sementin 

miqdarını  8-10%  azaltmaq  imkanı  verir.  Plastikləşdirilmiş  portlandsementdən 

hazırlanan betonun su keçirməsi azalır, şaxtaya və sulfatlara davamlı artır. 

Tikinti  yerində  beton  və  məhlul  hazırladıqda,  onların  plastikliyini  artırmaq 

məqsədilə, plastikləşdirici əlavə qarışdırmaq da mümkündür. 

Plastikləşdirilmiş  sement  əvvəllər  bir  qədər  yavaş  bərkiyir,  lakin  sonralar 

nəzərdə tutulan möhkəmliyi əldə edir. 

Plastikləşdirilmiş sementin markaları adi portlandsementinki kimidir. 

Hidrofob portlandsement.  

Adi  portlandsement  klinkeri  ilə  aktiv  səthli  hidrofob  əlavələrin  birlikdə 

üyüdülməsindən  alınan  sementə  hidrofob  portlandsement  deyilir.  Hidrofob  əlavə 

olaraq asidollar, asidol-mılonaft, mılonaft və olein turşusu sementin çəkisinin 0,06-

0,30%-i miqdarında götürülür. 

Hidrofob  əlavələrin  ən  xırda  hissəcikləri  sement  dənəciklərinin  üzündə 

adsorbsiya  xassəli  pərdə  əmələ  gətirir.  Həmin  pərdə  sementin  su  ilə  islanma 

qabiliyyətini  azaldır  və  bununla  onu  nəm  şəraitdə  daşıdıqda  və  ya  uzun  müddət 

saxladıqda xarab olmaqdan qoruyur. 

21 

 

Hidrofob maddələr eyni zamanda plastikləşdirici qabiliyyətə malikdir. Buna 

görə də  hidrofob sement, adi sementə  nisbətən az su  tələb edir  və beləliklə, beton 

və  məhlul hazırladıqda sərf olunan hidrofob sementin  miqdarını 10-12% azaltmaq 

və  daha  plastik  beton  almaq  mümkün  olur.  Hidrofob  sement  betonun  şaxtaya 

davamlılığını və su keçirməzliyini artırır. 

Hidrofob sement 5 dəq ərzində özünə su hopdurmamalıdır. 

Hidrofob sementin markaları eynilə adi portlandsementin  markaları kimidir. 

Həmin sementin texnologiyası M.I.Xiqeroviç və B.Q.Skramtayev tərtib etmişlər. 

Tezbərkiyən portlandsement.  

Beton və dəmir-beton yığma konstruksiyalar istehsalının artması ilə əlaqədar 

olaraq  adi  şəraitdə  1-2  gündən  sonra  yüksək  möhkəmlik  əldə  edə  bilən  betonlar 

hazırlamaq  lazım  gəlir.  Bu  tələbləri  kifayətləndirmək  üçün  tezbərkiyən 

portlandsement istehsal olunur. 

Portlandsement  klinkerinin  üyüdülməsindən  alınan  və  birinci  3  gün  ərzində 

möhkəmliyini intensiv surətdə artıran sementə tezbərkiyən portlandsement deyilir. 

Tezbərkiyən  portlandsement  almaq  üçün  tərkibində  50-60%  üçkalsiumlu 

silikat  və  8-10%  üçkalsiumlu  alüminat  olan  klinkeri  götürərək,  üyütdükdə  5%-ə 

qədər yarımyulu gips əlavə edilməsi məsləhət görülür. 

Həmin  sementin  xassələrini  nizama  salmaq  üçün  üyütdükdə  10%-ə  qədər 

aktiv  mineral  əlavələr  və  15%-ə  qədər  tezsoyudulmuş  domna  posası  əlavə 

edilməsinə yol verilir. 

1:3  nisbətli  məhluldan  hazırlanan  nümunələrin  3  gün  bərkidikdən  sonra 

əyilmədə  möhkəmlik  həddi  40  kQ/sm

2

-dən,  sıxılmada  möhkəmlik  həddi  isə  250 

kQ/sm

2

-dən az olmamalıdır.  

Sementin  bərkiməsini  sürətləndirməkdə  onun  narın  üyüdülməsi  böyük 

əhəmiyyətə malikdir. Bu məqsədlə tezbərkiyən sementin məxsusi səthi 3500-4000 

sm

2

/q olmalıdır.  

 

 

22 

 

Orta eksotermiyalı portlandsement.  

Bu sement adi portlandsementə  nisbətən az eksotermiyalı,  bir  qədər  yüksək 

sulfatlara davamlı olub, ilk vaxtlar tədricən bərkiyir. 

Orta  eksotermiyalı  portlandsementi  hazırlamaq  üçün  klinkerin  tərkibində 

üçkalsiumlu  silikat  50%-dən,  üçkalsiumlu  alüminat  8%-dən  çox  olmamalıdır.  Bu 

sementə aktiv və inert mineral əlavə olunmamalıdır. 

Orta  eksotermiyalı  portlandsement,  şirin  və  ya  zəif  minerallı  sularda 

dəfələrlə  donan  və  donu  açılan  şəraitdə  olan  kütləvi  hidrotexniki  tikililərin  xarici 

beton və dəmir-beton konstruksiyalarını hazırlamaq üçün işlədilir. Həmin sementin 

markaları 300 və 400-dür. 

Avtomobil yolları və aedromlar üçün portlandsement.  

Həmin  sement  adi,  plastikləşdirilmiş  və  hidrofob  sementlərin  bir  növü 

olaraq,  bunun  klinkerində  üçkalsiumlu  aluminatın  miqdarı  10%-dən  çox 

olmamalıdır.  Klinkeri  üyütdükdə  ona  sementin  çəkisindən  15%-ə  qədər  tez 

soyudulmuş  domna  posası  əlavə  etmək  olar.  Bu  sementin  tutma  başlanğıcı  2 

saatdan tez olmamalıdır. 

Sementin  markası  birqatlı  və  ikiqatlı  yol  örtükləri  üçün  400-dən, 

təkmilləşdirilmiş örtüklərin əsası üçün 300-dən az olmamalıdır. 

Dekorativ portlandsement.  

Dekorativ  portlandsementlərə  ağ  sement  və  onun  əsasında  hazırlanan  əlvan 

sementlər  aiddir.  Ağ  portlandsement  tərkibində  az  miqdar  dəmir  olan  ağ  sement 

klinkerinin  ağ  aktiv  əlavə,  məsələn,  ağ  diatom  torpağı  və  lazımi  qədər  gipslə 

birlikdə  üyüdülməsindən  alınır.  Ağ  sement  klinkeri  almaq  üçün  tərkibində  0,4-

0,5%-dən  az  dəmir  oksidi  olan  xammaldan  istifadə  edilir.  Xammal  elə  rejimdə 

yandırılır ki, dəmirin rəngləyici təsiri aradan qaldırılır. 

Ağ portlandsementin markaları: 300-400 və 500-dür. 

Ağlıq dərəcəsindən asılı olaraq ağ portlandsement 3 növə bölünür: əla, BS-I 

və BS-II. 

23 

 

Müxtəlif növlü sementlərin azlığı, barium sulfatın (BaSO

4

) ağlığına nisbətən 

parlaqlıq əmsalı ilə müəyyən edilir. Ayrı-ayrı növ sementlər üçün parlaqlıq əmsalı 

aşağıda göstərilən kimi olmalıdır (ən azı, %-lə). 

Əla növlü sement üçün   

 

- 80 

BS-I   

 

 

 

 

- 76 

BS-II  

 

 

 

 

- 72 

Ağ  portlandsement  klinkerini  işığa  və  qələvilərin  təsirinə  davamlı  mineral 

boyaqlarla – piqmentlərlə birlikdə üyütməklə əlvan portlandsementlər alınır. Əlvan 

sementlərə verilən tələblər adi portlandsementlərə verilən tələblərlə eynidir. 

Ağ  və  əlvan  portlandsementlər  memarlıq  bəzək  işlərində  müxtəlif  üzlük 

materialları istehsal etdikdə istifadə olunur.