Fakültə:İqtisadiyyat İxtisas: İqtisadiyyat Kurs

I mərhələdə - ideyaformalaşır, o, nəzəri, əməlicəhətcəəsaslandırılırvə sonra kiçikbiznesləməşğulolacaqmüəssisəninvəzifələrimüəyyənləşdirilir,

II mərhələdə - müəssisəninfəaliyyətdairəsidəqiqləşdirilməli, taktikasıvəstrategiyasıformalaşdırılmalı, gəlirvəxərclər arasında nisbətmüəyyənedilməlidir.

III mərhələdə- müəssisənin iqtisadi cəhətdən sabitliyinə nail olmaq.

IV mərhələdə- istehsal tələbatını ödəmək üçün müəssisədə məhsul istehsalının artım tempinə nail olmaq.

V mərhələdə - kiçik bizneslə məşğul olan müəssisənin daxili və xarici bazarların mühitinə tam uyğunlaşması xarakterizə edilir.

Kiçik biznes fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi özünəməxsus metodları və xüsusiyyətləri ilə fəqlənir. Belə ki. Kiçik bizneslə məşğul olan müəssisənin mövcud maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi dövlət sektorunda işləyən müəssisələrdən öncə onunla fərqlənir ki, burada əsas diqqət istehsal edilən məhsula olan tələbatın səviyyəsi bazarla tənzimlənir. Digər tərəfdən həmin fəaliyyətə ölkədə formalaşan bank-kredit sisteminin mükəmməlliyi, tətbiq edilən müxtəlif idarə etmə formaları, idxal-ixrac əməliyyatları arasındakına nisbət, sənaye sahələrinin rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsal etmək imkanı, vergi mexanizmi, qanunvericilik aktları ilə təminat, xarici- iqtisadi əlaqələrin liberallaşdırılması səviyyəsi, gömrük sistemi və gömrük tarifləri, sahibkarlığa dövlət qayğısı, ölkə əhalisinin maddi rifah halı, eləcədə onların keçid dövründə xarici investisiya ilə təminatı səviyəsi ayrı-ayrılıqda və bütünlükdə öz təsirini göstərir.

İlk cəhd saydığımız həmin model aşağıdakı bir-birinin ayrılmaz hissəsi hesab edilən dörd sistemi özündə cəmləşdirir;

1. Biznesfəaliyyətinin qiymətləndirilməsi metodları;

2. Məqsədli tədbirlərin həyata keçirilməsi üzrə biznesin qiymətləndirilməsi;

3. Qiymələndirmə üçün lazım olan informasiyalar toplusu;

4. Beynəlxalqtələblərəcavabverənuçotvəhesabat sisteminin təşkili.

Fİkrimizcə, təklif edilən model ölkə, ərazi (munisipat) vəsahə tipli müvafiq kompleks proqramlanan tərtib edilməsində: kiçik biznes üzrə marketinq tədqiqatlarında, proqnozlaşdırma işində geniş istifadə edilə bilər. Göstərilən modellə yanaşı kiçik biznes fəaliyyətini qiymətləndirərkən, onun idarə edilməsi sisteminin təşkili modelini də tərtib etmək vacibdir. Fikrimizcə, həmin model 2 hissədən ibarət olmalıdır:

1, Fəaliyyət göstərən mövcud kiçik müəssisələrin idarə edilməsi;

2. Yeni müəssisələrin təşkili.

Birinci halda əsas diqqət kiçik bizneslə məşğul olan müəssisələrin maliyyə fəaliyyəti, informasiya təminatı, marketinq işinin təşkili, hüquqi və sosial təminat, vergi ödənişi, sığorta təminatı, müəssisə daxili planlaşdırma, motiviləşməvə s. yönəldilməlidir.

ikinci halda - yeni ideyalanan və hüquqi bazanın formalaşması, strateji planlaşdırma, təşkiletmə formaları, investisiya təminatı, əmək haqqı sisteminin təşkili, kadrların seçilməsi, sosial cavabdehlik, müvafiq infrastrukturların yaradılması təmin edilməlidir.

Yeni müəssisələryaradılarkən, onun yerləşdiyiərazinin düzgün seçilməsinədiqqətyetirilməlidir. Yeni müəssisələr üçün əsaslandırılmış ilk biznes-planın tərtibatındanvə icrasından onun gələcəksəmərəlifəaliyyətibilavasitə asılıdır.

Deməli, kiçikbiznesfəaliyyətiiləməığul olan sahibkarlar öz əməliişlərindəidarəetməninümumsistemvətəşkilatiprinsiplərinəəsaslanmalıdırlar. Məlumdur ki, müäsir tipli müəssisələrinidarəedilməsiböyükhəcmdəinformasiyalanntoplanıbvə onların sintezedilməsinəəsaslanır. Başqasözlə, həminmüəssisə kibernetik sistemlərinnümunəviəlamətləriniözündəəksetdirir.

Fəaliyyət sirrini açıqlamağı lüzum bilməyən «N» adlı, xalq istehlak istehsal edən, kiçik müəssisənin melumatları əsasında istehsal riskinin metodiki əsasını aşağıdakı kimi şərhetməyə üstünlük veririk. O, bir sıra ardıcıl mərhələlərdən ibarət olmuşdur:

1. Məhsul istehsalına təsir edən amillərin müəyyən edilməsi;

2. Amillərin əhəmiyyət dərəcəsi üzrə sistemləşdirilməsi;

3. Riskin ehtimallığın ekspert qiymətləndirilməsi;

4. Maliyyətəsərrüfatfəaliyyətinin son nəticəsinə seçilmiş hər bir amilin təsirivəitiriləcfikmənfəətinehtimallılığıvə s.

Fikrimizcə, yaradılacaq BUC- ın tərkibində informasiya xidməti bazarını tədqiq edən marketinq, analitik-informasiya və texniki təminat şöbələrinin olması vacibdir. Nəticədə BUC şəxsi intelektual məhsulun istehsalına geniş vüsad aparacaqdır. Eyni zamanda BUC-ə qoşulan biznesmenlər, reytinqi yüksək olan müəssisələrin əmlak və maliyyə imkanı haqqında da məlumat toplayaraq onların istifadə imkanlarını qazanacaqlar.

Tədqiqatlar göstərir ki, ölkəmizdə hər il yüzlərlə kiçik müəssisələr bir sıra təşkilati-texnikivə investisiya çatışmamazlıqlarından öz fəaliyyətlərini dayandırırlar. Bu isə Öz növbəsində sahibkarlığın ümumi inkişafına öz mənfi təsirini göstərir. Kiçik biznesin inkişafı sahəsində qabaqcıl ölkələrin iş təcrübəsi göstərir ki, belə halda qeyri-strukturlaşmaya geniş yer verilməlidir. Deməli, «sinergiya» (latın sözü olub,əməkdaşlıq deməkdir) prosesi ön plana çəkilməlidir. Bu zaman birgə əməkdaşlığın aşağıdakı səmtləri təhliledilərək qiymətləndirilməlidir:

- tərəflərin zəif və qüvvətli cəhətləri;

- müflisləşmə ehtimalının proqnozlaşdırılması;

- operativ və maliyyə risklərinin səviyyələri;

- xalis qızıl kütləsi axınının dəyişilməsi potensialı(imkanı);

- yenidən yaradılan müəssisənin ilkin dəyəri.

Pul kütləsi axınının hesabatı aparılarkən bütün «sinergetik səmərə» nəzərə alınmalıdır. Sonuncu ikinci istiqamətdə: birbaşa və dolayı qazanc formasında özünü biruzə verir. Birbaşa qazanc zamanı firmaların qeyri strukturlaşması nəticəsində xalis qızıl kütləsinin axını, dolayı qazanc isə səhmlərin bazar qiymətlərinin artması (və yaxud multiplikatorların dəyişməsi) hesabına baş verir. Əməkdaşlıq (birləşmə) nəticəsində əldə edilən əlavə dəyər isə - əməliyyat, idarə və maliyyəsi sineqrin hesabına formalaşır. Sinerqin birincisi - firmaların marketinq, satış və uçot bölmələrinin birləşdirilməsi, ikincisi - bir neçə idarə etmə sisteminin sintezində əldə edilən qənaət, üçüncüsü isə - maliyyə mənbəsinin dəyişilməsi zamanı meydana çıxan qənaət hesabına təmin edilir.