Fakulteti guruh talabasi ning

2.3. Qaynoq suv yordamida neftni siqib chiqarish.
Bu metod yuqori qovushqoqlikka ega bo’lagan neft uyumlarini ishlatishda, shuningdek, yuqori parafinli neft uyumlaridan neft chiqarib olish koeffitsiyentini oshirishda qo’llaniladi.
Bu metodda ham neftni chiqarib olish koeffitsiyentini oshirishda qatlamga bug’ haydash metodida qayd qilingan omillardan foydalaniladi. Lekin qaynoq suv yordamida qatlamdan neftni siqib chiqarish metodi kam samarali bo’lib, qatlamni qizdirishga juda katta miqdorda suv haydashni talab qiladi. Qatlamning qizish zonasi neftni siqib chiqarish frontidan kechikkanligi sababli mahsuldor qatlamga undagi bo’shliq hajmidan 3-4 marta ko’p hajmdagi qaynoq suv haydaladi.
Ushbu metod uyumni ishlatish chog’idagi temperaturaning ozgina pasayishi natijasida qatlamda parafinning cho’kishi va jins g’ovaklarining bekilib qolishi mumkin bo’lgan sharoitlarda qo’llaniladi. Parafinning cho’kishining oldini olish maqsadida temperaturasi qatlam temperaturasidan yuqori bo’lgan qaynoq suv qatlamga haydaladi (suv quduq tubiga etib borguncha temperaturasining yo’qotishi hisobga olinadi).
Shuningdek, obyektlarni tanlashda xuddi qatlamga bug’ haydashdagi kabi qaynoq suv haydashda ham quduqda va qatlamda issiqlik yo’qotilishi hisobga olinadi [5].
Og’ir neftlarni qazib chiqarish AQSH, Venesuela, Meksikada o’tgan asrning birinchi o’n yilligida boshlangan bo’lib, 1940-yillarda jadal rivojlangan [3].
N eft dunyoda eng muhim energiya manbai hisoblanadi va jahon energiya iste’molida uning ulushi 33,1 %ni tashkil qiladi. U yuqori energiya sigMmdorligi va tashish uchun qulayligi, amalda hech qanaqa almashtirib bo‘lmaydigan energiya resursidir. Neft sanoatning va transport tizimining rivojlanishida hamda davlatlarning o ‘mini belgilashda asosiy ko‘rsatgich hisoblanadi.


2.4. Yuqori qovushqoq neft konlarida neft beraolishlikni oshirishning 
umumiy tavsifi.
Qazib olish jarayonida esa ko‘pgina kon va quduqlarda mavjud bo‘lgan neft mahsulotlaridagi erigan gazlar to‘yinish bosimining tez pasayib ketishi, harorat 
ta’siri, qatlam o‘tkazuvchanligining juda past bo‘lishi, yuqori qovushqoqlikka ega 
neftlarni qazib olishdagi murakkabliklar, mahsulotlarning fizik – kimyoviy 
xossalarining o‘zgarib borishi, katta chuqurlikda yotuvchi konlardagi tog‘ bosimi va shu kabi ko‘pgina qazib olish jarayoniga salbiy ta’sir qiluvchi murakkab sharoitlarni keltirib chiqaradi. Respublikamizdagi bunday konlarimizdan yirik va o‘lkan 
konlardan Ko‘kdumaloq neftgazkondensat koni, SHo‘rtan gazkondensat konlari vashunga o‘xshash o‘rtacha kattalikdagi boshqa ko‘pgina konlarimizni keltirib 
o‘tishimiz mukin. 
Ma'lumki, suvga PAAning qo'shilishi suv qovushqoqligini oshirishga olib 
keladi. Natijada neftning suvga nisbatan qovushqoqligi past bo'lgach, suvning siqi chiqarish hususiyati ortadi. Shunday qolatda siqib chiqarish fronti barqarorligi ortadi va ko'proq Neft qazib olish imkoni paydo bo'ladi. Bunday usulni Yuqori 
qovushqoqlikka ega bo'lgan neftlarda qo’llash (10-50 mPa*s) maqsadga muvofiqdir. Suvning qovushqoqligi ortganligi natijasida haydovchi quduqlarning suyuqlik kabul qilish hususiyati kamayishini inobatga olib, hamda qatlamda siquvchi agent harakatining qiyinlashuvini ham ko'zda tutgan qolda bu usulni o'tkazuvchanligi anchagina yahshi bo'lgan kollektorlarda (0,1 mkm dan ortiq), asosan g’ovakli kollektorlarda qo’llash lozimdir.
Shuni e'tiborga olish lozimki, sizilish jarayonida polimerletadi. Shuning uchun suvga to'yinganlik 8-arning bir qismi g’ovaklar devorida qolib k10% dan ortiq bo'lmagan va oz miqdorda gillar mavjud kollektorlarda, hamda qatlam harorati 70-80 C bo'lgan qolatlarda bu usulni qo’llash maqsadga muvofiq.
Ko'plab qilingan laboratoriya va kondagi tadqiqotlar natijasida quyidagilarni hayd qilish mumkin bo'ladi:

1. Mitsilyar eritmalar terrigen kollektorlarda karbonat kollektorlarga nisbatan muvaffaqiyatliroq qo’llanishi hayd etiladi. Kollektorlarning turli tumanligi juda katta bo'lmasligi taqozo etiladi. Maksimal o'tkazuvchanlik koeffitsienti bilan o'rtacha o'tkazuvchanlik koeffitsienti orsidagi farq 3-4 martadan ortmasligi lozim. O'rtacha o'tkazuvchanlik koeffitsienti 50 mkm² dan kam bo'lmasligi maqsadga muvofiqdir. qatlamda tuzlar miqdori minimal darajada bo'lgani ma'qul.

2. Iqtisod nuqtai nazaridan qatlamni qoldiq neftga to'yinganlik darajasi 25 - 30%dan ortiq bo'lishi maqsadga muvofiqdir. Neftga to'yinganlik darajasi qancha ko'p bo'lsa, olinadigan natija shuncha yahshi bo'ladi.
Mitsilyar eritmalarda bir suyuq faza orasiga ikkinchi suyuq faza kirgan bo'ladi. Fazalardan biri aksariyat suv bo'lib, ikkinchisi uglevodorodlardan iborat. Aksariyat ikki turdagi Mikroemulsiya mavjud bo'ladi: uglevodorod suvda joylashgan yoki suv uglevodorod orasida joylashgan qolatda bo'ladi.
Mikroemulsiyaning barqarorligini aksariyat sirt-faol moddalari yordamida hosil qilinadi. Mitsilyar eritmalar bilan neft chiqarish jarayonida Yuqori neftberaolishlikka asosan quyidagilar qisobiga erishiladi:
- fazalar chegarasida yuza tarangligini anchagina kamaytirish qisobiga;
- siqib chiqariluvchi va siquvchi suyuqlik va muhitning qovushqoqligini boshharish,
- kollektorlarning o'tkazuvchanlik hususiyatini qoldiq neftga ta'sir qilish bilan oshirishga erishish;
- siqib chiqaruvchi muhitga qovushqoq, elastik hususiyatlar berish qisobiga;
Mikroemulsiya deb atalayotgan Mitsilyar eritmalar yuqorida ko'rsatilganlardan tashhari ho'llanish burchagiga ta'sir ko'rsatadi va emulsiya tarkibiga harab bu ko'rsatgich o'zgarishi mumkin. Mikroemulsiyalar odatda tiniq suyuqlikdan iborat bo'ladilar va ularda kaogulyaciya hodisasi sodir bo'lmaydi, ular o'z tarkibiga harab gidrofil yoki gidrofob qolatida bo'lishi mumkin. Mikroemulsiyaning barqarorligi ko'p narsalarga bog’liq bo'lishi mumkin, lekin shulardan eng asosiysi kamponentlarning tuzilmasidir. Eritmaning konsentratsiyasi va komponentlar tuzilmasiga harab emulьciyalarning ma'lum harorat orasida barqarorligi ta'minlanishi, yoki invertsiya hodisasi ro'y berishi mumkin (orqaga qaytish - invertsiya).
Ko'plab qilingan laboratoriya va kondagi tadqiqotlar natijasida quyidagilarni hayd qilish mumkin bo'ladi. Yuqori qovushqoqolikka ega bo'lgan neftlarda qo’llaniladigan Mitsilyar eritmalar neftni chiqarish jarayonini juda pasaytirishi va qatlamga suyuqlik haydash tehnologiyasini murakkablashtirishi mumkin. Shu nuqtai nazardan kelib chiqqan qolda qo’llanishi lozim bo'lgan neftlar qovushqoqligi 2-3 dan 10-20 mPa*s orasida bo'lganc ma'quldir. YUqori qovushqoqlikka ega bo'lgan neft konlarida ularni qazib chiqarish hamda qatlamga issiqlik manbalarini yuborish uchun qazilgan quduqlar to'ri siyrak bo'lmasligi taqozo etiladi. Chunonchi, Usinskoe konida 1-2 ga/kud. AKShda ham huddi shunday konlarda quduqlar to'rining zichligi 1-4 Ga/kud. dan iboratdir. quduq to'ri 20-40 ga/kud. bo'lgan hollarda qatlamga haydalgan issiqlik manbalarining quvvati quduqlar orasidagi masofada qolib ketib, uning samarasi mutlaqo sezilmasligi mumkin. Tajriba shuni ko'rsatadiki, haydovchi va oluvchi quduqlarni maydon bo'ylab joylashtirish maqsadga muvofiqdir.
Qatlamga ta'sir qilishning issiqlik usullari qatlamlarniig neftberaolishligini maksimal darajada oshirish maqsadida ularga issiqlik usullari bilan ta'sir qilish borasida 50 yilga yaqin vaqt davomida ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Neftqatlamlariga ta'sir qilishning barcha issiqlik usullarining moqiyati quyidagidai iborat, qatlam jinslarini va uni to'ldiruvchi suyuqliklar qizdirilganda qatlam neftining qovushqoqligi va «neftь-jins» chegarasida sirt-tortishuv kuchlari kamayadi. Buning bilan esa qatlam qovaklaridagi neftto'laroq siqish uchun sharoit yaratiladi.
Neft qatlamlariga issiqlik bilan ta'sir qilishni turli usullar orqali amalga oshirsa bo'ladi:
1) qatlamni gazlashtirish, shuningdeq yuqoridan havo yoki gaz-havo aralashmasini uzatib turish orqali qatlam ichra qarakatlanuvchi yonish o'choqini yuzaga keltirish bilan (qIHYOO').
2) qatlamga issiq suv, bug’ va boshka issiqlik tashuvchilarni haydash. qatlamga haydash uchun issiqlik tashuvchi sifatida qaynoq suv, suv bug’i, bug’ gaz aralashmasi va b. ho’llaniladi. qatlamga ko'p miqdorda issiq suv haydalganda isitilgan hudud’ ham haydovchi quduqdan bir qancha uzoqroq masofaga tarqaladi. qatlam haroratini ko'tarilishi qovushqoqlikni pasayishiga, sirtmolekulyar kuchlarni o'zgarishiga va qatlam suyuqliklarini hajmini kengayishiga olib keladi. Neftning qovushqoqligi kamayishi uning qarakatchanligini ko'paytiradi. haroratni ko'tarilashi bilan kollektor jinsning minerallarini suv bilan ho’llanuvchanligi oshadi. qatlam suyuqligining va skeletining hajmiy kengayishi qatlamdan olinadigan neftmiqdorini oshishiga olib keladi. Bu omillarning barchasi ohir oqibatda qatlamning neftberaolishligini oshishi bilan yakunlanadi. Suvneftga to'yingan qatlamga qaynoq suv haydalganda suv o'z issiqligini qatlamga berib soviydi.
Bunga mos holda haydovchi va oluvchi quduqlar orasidagi qatlam hudud’ini shartli ravishda uch hudud’ga bo'lsa bo'ladi:
1) qaynoq suvlar;
2) sovigan suvlar (qatlam haroratidagi suvlar);
3) harorati qatlam haroratiga teng bo'lgan neftlar (yuqori neftga to'yingan hudud’). Qatlamlardagi haroratning holati va uning ishlash jarayonida o'zgarishi qatlam haroratining boshlanqich kattaligi va uning taqsimlanishi konning geotermik sharoitlari bilan belgilanadi. Odatda, neftkonlarining harorati mazkur geologik hudud’ning o'rtacha geotermik gradientiga mos keladi. Lekin ba'zida qatlam haroratini bu kattalikdan bir muncha farq qilishi kuzataladi. Unda qatlam harorati ko'tarilgan yoki pasaygan qisoblanadi. Еr qobiqining yuqori haroratli hudud’i geotermal hudud’ deb ataladi. Neftkonini ishlash jarayonida uning qatlam harorati bir qancha o'zgarishi mumkin. Bu holat qatlamga qar hil moddalarni, asosan, qatlamning boshlanqich haroratiga nisbatan boshqacha haroratdagi suvni haydashda, shuningdek qatlamdagi ekzotermik reakciyalar natijasida yuzaga keladi. qazib olinayotgan suyuqlik va gazning, shuningdek qatlam jinsida sirqiyotgan moddalarning gidravlik ishqalanishi natijasida ham qatlam harorati kam darajada bo'lsada o'zgaradi. qatlam haroratini er ostida taqsimlanishi va vaqt davomida o'zgarishiga konning haroratiy tarzi deb ataladi. Neftqatlamlarida haroratning o'zgarishi asosan issiqlik o'tkazuvchanlik va konvekciya qisobiga yuzaga keladi.
Neftqatlamlari atrofdagi jinslardan va boshqa qatlamlardan issiqlikka nisbatan ajratilmagan (teploizolyaciya). Shuning uchun neftqatlamining biror bir hudud’ida boshqa hudud’larga nisbatan haroratning o'zgarishi issiqlik o'tkazuvchanlik tufayli issiqlikni uzatilishi va hayta taqsimlaiishiga olib keladi. qatlamdagiga nisbatan boshqa haroratdagi suvni unga haydash va qatlam haroratidagi neftni olish qatlamdagi harorat va issiqlikni o'zgarishiga olib keladi.