Fakulteti tarix kafedrasi

II BOB. KO‘P YILLIK SPORT TRENIROVKASI TIZIMIDA ISH 
QOBILIYATINING JISMONIY VA FUNSIONAL KOMPONENTLARINI 
RIVOJLANTIRISH USTUVORLIGI 
2.1. BO’SMlarda foydalaniladigan mashqlar tasnifi 
Ko‘p yillik sport trenirovkasi tizimining turli bosqichlarida ish qoibiliyatining 
jismoniy va funksional komponentlarini tanlangan sport turi doirasida maqsadli 
rivojlantirish texnik-taktix harakatlar hamda sport formasini samarali shakllanishiga 
poydevor sifatida xizmat qiladi. 
Yuqori malakali sportchilarini tayyyorlash xar bir sport turida istedodli 
bolalarni tanlash va sport zaxiralarini yetishtirish jarayoni bilan bog`liq bo`ladi. 
Ushbu jarayonda barcha tayyorgarlik turlari jismoniy, texnik-taktix psixofunksional 
imkoniyatlar, ularning tarkibiy komponentlari muvofiq bosqich yosh va tayyorgarlik 
bo`yicha belgilangan model xamda meyoriy talablar darajasida shakllantirilishi 
muhim ahamiyatga yegadir.Bunda har bir sport turning o`ziga xos xususiyatlari 
yetiborga olinadi.
9
Boshlangich tayyyorgarlik bosqichidan sport mahoratini takomillashtirish 
bosqichigacha bulgan jarayonini samarali tashkil qilish va istedodli sportchilarni 
tayyyorlashda tayyyorgarlik tizimining aniq maqsadi, bashoratlash, modellashtirish 
va meyorlashtirish jarayonlari ilmiy asoslangan dasturlar asosida amalga oshirilishi 
lozimdir. Mazkur jarayonlarda Yu.D Jeleznyakning [37; 246-b.] Takidlashicha, 
sportchi ish qobiliyatining jismoniy va funksional komponentlari, ularni 
shakllantirish, yo`qlamalar hajmi va shiddati, ish qobiliyatini tiklash masalalarga 
ustuvor axamiyat qaratish lozim yekan. 
Boshlang‘ich tayyorgarlik bosqichida jismoniy va ruhiy sog‘lomlashtirish, 
ma’naviy-madaniy va odob-axloq hislatlarini shakllantirish, har tomonlamajismoniy 
tayyorgarlikni rivojlantirish, bolalarning jismoniy va psixofunksional imkoniyatlari, 
ulaming morfologik ko‘rsatkichlari, qaddi-qomati hamda mavjud harakat 
qobiliyatlarini e’tiborga olgan holda tabaqalashtirilgan mashg‘ulotlar o‘tkaziladi, 
9 
.В.Гончарова Ёш спортчиларнинг жисмоний қобилиятларини ривожлантириш (ўқув қўлланма) 2005. 230 b. 

---

24 
o‘yin ixtisosligini tanlashga moijal qilinadi. 
Muallifning fikricha, aynan shu masalalarga yetibor berish yillik tayyorgarlik 
yo`qlarida utkaziladigan katta hajmli shiddatli mashg`ulot va musobaqa 
yo`qlamalari tayyorida texnik- taktix harakatlar samaradorligi xamda sport 
formasini tushib ketmasligini taminlovchi asosiy omil bo`lib xizmat qiladi. 
A.B.Belyatev [15; 359-b.] Shunga aloxida urg`u berdiki, mashg`ulot yo`qlamalarini 
qo`llashda mashqlarining quyidagi nisbatlari nazarda tutilishi darkor yekan. 
- 
Mashqlar turi va yo`nalishi; 
- 
Ularni qo`llash shidddati; 
- 
Ularni qo`llash davomiyligi; 
- 
Dam olish muddatlari; 
Turli tayyorgarlik guruhlarida mashg`lotlarning kundalik soni va davom 
yetish vaqti model ko`rsatgichlar doirasida belgilanishi maqsadga muvofiq. (1.2.1- 
jadval) 
(1.2.1-jadval)