Fanga oid kompetentsiyalarini rivojlantirishning asosi

 
УДК 371.2 
ИНТЕГРАТИВНЫЙ ПОДХОД КАК ОСНОВА РАЗВИТИЯ БАЗОВЫХ 
И ПРЕДМЕТНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ СТУДЕНТОВ 
(НА ПРИМЕРЕ ТЕХНОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ) 
 
Шерджахан Абдуфатаев Абдуазимович 
Гулистанский государственный педагогический институт 
учитель 
Электронная почта: 
[e-mail]
  
Ключевые слова:
интеграция, компетенция, базовая компетенция, 
технология, компьютерное обучение, традиционное обучение, когнитивное, 
концептуальное, взаимодействие, синектика, мышление. 
Аннотация:
Новое поколение государственных образовательных 
стандартов общего среднего образования основано на компетентностном 
подходе, и в связи с этим его ждет практическое решение проблемы, как 
формировать основные и предметные компетенции обучающихся, и с каким 
механизмом. 

---

WWW.HUMOSCIENCE.COM
1819 
Kirish:
Mamlakat ta’lim tizimini barqaror rivojlanish hamda modernizdtsiyalash 
jarayonlariga 
moslashtirish, 
o’quv 
jarayoniga 
innovatsion 
g’oyalar, 
integratsiyalashgan texnologiyalar va ishlanmalarni faol qo’llash orqali 
o’quvchilarning tayanch va fanga oid kompetentsiyalarini shakllantirish muammosi 
bugungi kunda dolzarb ahamiyat kasb etadi. Chunonchi, ta’lim muassasalarining 
zamonaviy moddiy-texnik bazasini shakllantirish va yanada mustahkamlash, undan 
oqilona foydalanish bo’yicha yuqori samarali o’quv-laboratoriya, kompyuter texnikasi 
va boshqa axborot- kommunikltsiya bilan jixozlashni o’z ichiga oladigan tizimli chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda.
 
Adabiyotlar tahlili: 
Kompetentsiya ta’limdagi yangilik sifatida birdaniga vujudga kelmaydi. Buning 
uchun nafaqat pedagoglar, balki o’quvchilarning bilimlarni shunchaki amaliyotda 
qo’llashi emas, shaxs sifatida o’ziga xos qobiliyatlarini yuzaga chiqarishi, tashqi va 
ichki to’siqlarni yengishi talab qilinadi. Qulay strategiyani amalga oshirish uchun 
uzluksiz ta’lim tizimining barcha bo’g’inlarida tizimlilik va integrltsiyani ta’minlash 
zarur. Mazkur muammoni hal qilish va bilimlar integratsiyasini samarali amalga 
oshirish o’quvchilarning o’ziga bog’liq. 
Texnologiya fanini o’qitish metodikasi va didaktika sohasidagi ilmiy adabiyotlar 
tahlili zamonaviy ta’limning turli sohalarida integratsiyalash masalasi pedagogik 
jarayonning dolzarb muammolaridan biri sifatida e’tirof qilinadi. Jumladan, umumiy 
o’rta ta’lim tizimida, fanlarni integratsiyalab o’qitish mexanizmlarini yaratish, uning 
pedagogik va didaktik asoslarini aniqlash hamda amaliyotga tatbiq qilish 
muammolarini hal qilish zamon talabiga aylanmoqda. Shuning uchun biz, birinchi 
navbatda, “integratsiya” terminining ma’nosi, mohiyati va ta’rifiga to’xtalishni lozim 
topdik. 
Integratsiya - ayrim bo’laklar yoki elementlarning bir-biriga qo’shilishi hamda bir 
butunga aylanishi, demakdir. 
“Integratsiya” so’zi lotincha "integratio" so’zidan ("integr" - to’liq, butun, yaxlit) 

---

WWW.HUMOSCIENCE.COM
1820 
olingan bo’lib, “qayta qurish, tiklash, to’ldirish”, "integratsiya" -“o’zaro bog’langan 
holda rivojlantirish”, "integratsiyalash'"- “bir butun qilib birlashtirmoq, yaxlit holga 
keltirmoq” degan ma’nolarni anglatadi[11; 48- b.]. 
“Integratsiya” tushunchasiga qator ta’riflar mavjud. Xususan, N.Poddyakova [46; 
17-b.] integratsiyani "bir nechta o’quv predmeti materiallarini metodikaning vazifasi 
va yagona maqsadiga tabiiy bo’ysundirish asosida tuzish usuli",- deya tavsiflaydi. 
"Integratsiya" termini nisbatan yangi bo’lsada, mazmun va mohiyat jihatdan uzoq 
tarixga ega. Koinotda, jamiyat hayotida, turmushda va ishlab chiqarishda, ta’limda, 
ya’ni mikro olamdan tortib, to makro olamgacha integratsiya katta ahamiyat kasb 
qiladi. Integratsiya - juda keng ma’noli tushuncha. Ayniqsa, yosh avlodning ilmiy 
dunyoqarashi, ularning ekologik, axborot madaniyatini shakllantirishda ta’limda 
integratsiya jarayonining zarurligi dunyo olimlari tomonidan alohida qayd qilinmoqda. 
O‘quv fanlariaro aloqadorlikni ta’minlashga oid pedagogik tadqiqotlarda uni 
mustaqil tadqiqot yo‘nalishi sifatida mujassam rivojlanayotgan shaxsga nisbatan 
pedagogik 
ta’sir 
ko‘rsatish 
imkoniyati 
sifatida 
qarash 
lozim. 
So‘nggi 
yillarda 
amalga 
oshirilgan 
tadqiqotlarda 
o‘quv 
fanlariaro 
aloqadorlikning tarbiyaviy ahamiyatiga ham alohida e’tibor qaratilmoqda. O‘quv 
fanlariaro aloqadorlik ta’minlangan pedagogik sharoitda o‘qitish jarayonida tarbiyaviy 
tadbirlarni amalga oshirishda o‘qituvchining tutgan o‘rnini alohida ajratib ko‘rsatish 
lozim. 
Integrativ yondashuv - turli fanlardan olingan bilimlar, ko’nikma, malaka va 
tajribalarni hisobga olish, tayanish, birlashtirish va kompetentsiyalarni baravar 
rivojlanishini nazarda tutadi. [29; 64-b.] 
Psixologik turkum fanlarida barcha insonlarga xos bo’lgan fikrlash operatsiyalari 
bilish faoliyatining yaxlit qismi sifatida fikrlash strategiyalarining ko’p miqdordagi 
qismini tashkil qiladi hamda sintez orqali turli darajadagi va tavsifdagi tizimlarni 
birlashtiradi. Integratsiya bilish mexanizmi asosida yotadigan qismlarni yaxlit 
sintezlash nuqtai nazaridan bilish strategiyalari kabi farqlanadi va natijada ko’zlangan 

---

WWW.HUMOSCIENCE.COM
1821 
maqsadga erishiladi. 
Metodik Dunyoda fan, texnologiya, muhandislik, san’at, matematika fanlarini 
chuqur o’rganishga asoslangan (STEAM) ta’limni keng joriy etish asosida tabiiy 
fanlar, jumladan, texnologiya fanini o’qitish jarayoniga kompetentsiyaviy yondashuvni 
tatbiq qilish, o’quvchilarda tabiiy-ilmiy savodxonlikni rivojlantirishga doir xalqaro 
baholash dasturlarini ta’lim jarayoniga samarali tatbiq etish, “kompyuterli ta’lim”ni 
ta’lim amaliyotiga joriy qilish biologiya fanini o’qitishda pedagogik va axborot 
texnologiyalarini integratsiyalash, axborot-ta’lim muhitida integrativ yondashuvni 
amalga oshirish vazifasini qo’ymoqda. 
Integratsiyalashgan texnologik yondashuvlar barcha ijtimoiy jarayonlarni 
umumiy tavsifini yoritish hamda ularning istiqbollarini belgilashga xizmat qiladi. 
Ayrim manbalarda ishlab chiqarish texnologiyasi muayyan mahsulotni xomashyo 
tanlashdan iste’molchiga etkazib berishgacha bo’lgan jarayonlarni o’z ichiga oladigan 
davr bilan belgilanadigan butun bir bosqich ekani tushuntiriladi [19;336-b.]. Lekin 
ijtimoy hayotdagi texnologik jarayonlar bilan ta’lim jarayonidagi texnologiyalarning 
integrativ va differentsial xususiyatlari bor. Tadqiqot olib borish jarayonida ta’lim 
texnologiyalarining integrativ xususiyatlari bir qancha omillarga bog’liq ekani ma’lum 
bo’ldi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida texnologiya fanini o’qitish jarayoni 
o’quvchilarning fan asoslarini o’rganishida uzviylik printsipiga amal qilish, ta’lim 
jarayonini tashkil qilish va o’tkazishda pedagogik va axborot texnologiyalarini 
integratsiyalash, shuningdek, mazkur fan asoslarining tarbiyaviy, ma’naviy, 
umuminsoniy qadriyatlarga bog’liq ekanini har tomonlama tahlil qilish zarurati 
tug’ildi. Ta’limdagi integrativ texnologik jarayonlarning asosiy mazmunini yaratilgan 
ilmiy manbalarga tayanib, quyidagicha izohlash mumkin: 
-