Fanidan Amaliy mashg’ulotlar
Yüklə 2,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Zarur jihozlar:
texnologik xaritalar, jadvallar va plakatlar . Nazariy tushuncha Almashlab ekishni o‘zlashtirish jadval ko‘rinishda rasmiylashtiriladi, unda almashlab ekish dalalari bo‘yicha ekinlar joylashtiriladi. Almashlab ekish o‘zlash- tirilayotganda xo‘jalik rivojlanishining istiqbolli rejasida belgilangan qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish hajmining rejasi bajarilishi va oshirib bajarilishini ta‘minlash zarur. Bunga almashlab ekishni o‘zlashtirish davrida ekinlarni yaxshi o‘tmishdoshlarga joylashtirish, tuproq unimdorligini oshirish, ekinlarni yetishtirishda jadal usillarni qo‘llash bilan erishiladi. ~ 15 ~ Rejani tuzishdan oldin dala tarixini o‘rganish kerak, chunki u almashlab ekishning tarkibiga kiradi. Buning uchun tuproqning natijalari, o‘tmishdoshlar, qo‘llanilgan o‘g‘itlar, erga ishlov berish, begona o‘tlar bilan ifloslanish to‘g‘risida ma‘lumotlar va boshqa materiallarning lozim. Bu ma‘lumotlarning hammasi tahlil qilinadi, umumlashtiriladi va almashlab ekishni o‘zlashtirish rejasi uchun asos qilib olinadi. Almashlab ekishni o‘zlashtirish davri iloji boricha qisqa bo‘lishi, ya‘ni dala almashlab ekishda 2-3 yil, ko‘p yillik o‘tlar 3 yil va undan ortiq almashlab ekish uchun esa yana ham davomliroq bo‘lishi mumkin. Almashlab ekishni o‘zlashtirish rejasini tuzish uslubini quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz. Xo‘jalik poliz ekin mahsulotlarini yetishtirishga ixtisoslashtirilgan. Bu yerda 243 gektarda 7 dalali almashlab ekish joriy etilgan, ya‘ni 1 yili-beda, 2-beda, 3-kartoshka, 4-karam, 5-kartoshka, 6-savzi, 7 yili- pomidor. Almashlab ekishga o‘tish rejasini quyidagi shaklga ko‘ra dala maydonlarini yangidan bir xil qilib ekinlarni joylashtirib tuzish zarur. O‘zlashtirish rejasini oldin 1- yilga, keyin 2-yilga so‘ngra almashlab ekishga to‘la o‘zlashtirilgan davriga tuzish yaxshi natija beradi. Bundan faqat ko‘p yillik ekinlar mustasno, chunki ular foydalanish yiliga ko‘ra keyingi yillarga o‘tadi. Ekinlar dalalarga joylashtirilayotganda quyidagi tartibga amal qilish zarur: 1. Quyidagi shaklning chap tamonida o‘tmishdoshlar to‘g‘risidagi ma‘lumotlar keltiriladi. 2. Yangi erlar bo‘lsa ularni o‘zlashtirish rejalari belgilanadi. Shundan qancha maydon ishlanishi va ekin ekilishi mumkinligi aniqlanadi. 3. Almashlab ekishni o‘zlashtirishning 1-yili hamma dalalarni tartibi bilan o‘tmishdosh ekinlarni ko‘rib chiqamiz va shaklning chap tomoniga grafa bo‘yicha yozib qo‘yamiz. Bunday o‘tmishdosharga 1-daladagi 3-yillik beda va kuzgi ekin, 4-daladagi 2- yillik beda misol bo‘la oladi. 4. Birga qo‘shib ekiladigan ekinlarni joylashtirish o‘rni ko‘rsatiladi. 5. Yuqori baholi ekinlar yaxshi o‘tmishdoshlardan keyin joylashtiriladi. Ushbu almashlab ekishda bunday ekinlarga birinchi navbatda kartoshka va karam kiradi. 6. Qolgan ekinlar joylashtiriladi. Almashlab ekishni o‘zlashtirish davrida bir dalaga bir nechta ekin ekish mumkin. Ammo iloji boricha bundan chetlanmoq kerak, chunki uchastkaning maydalanishi almashlab ekish davrini cho‘zib yuboradi. Jadval to‘ldirilgandan keyin almashlab ekishni o‘zlashtirish davrida asosiy ekinlar bo‘yicha topshiriqlar bajarilishini tuzilgan reja qanday ta‘minlashi tekshiriladi. Buning uchun almashlab ekishga o‘zlashtirish va o‘zlashtirilgan yillar uchun va maydonlar ko‘rsatilgan maxsus shakl tuziladi. Jadval ma‘lumotlariga qaraganda almashlab ekishga qo‘yilgan asosiy vazifa birinchi yildan boshlangan bo‘lsada, faqat o‘zlashtirilgan yili to‘la bajarildi. Chunonchi, poliz ekinlari 105 gektarni, kartoshka 70 gektarni, yem-xashak ekinlari esa 70 gektarni tashgkil etadi. Ekin maydoni rejalari shunday belgilangan. |