FəNN: makroiQTİsadiyyat

"Insan–cəmiyyət–təbiət" sistemində qlobal problem-lər xü­su­si yer tutur. Ona görə ki, bu sistemlə bağlı prob-lemlər təkrar isteh­sa­lın quruluşu və mexanizminə təsir göstərir, onun keyfiyyətcə yeni eko­loji – iqtisadi simasını formalaşdırır. Belə prolbemlərdən biri müasir dünyanın əhatə etdiyi çox geniş ərazidə yoxsulluğun, aclığın, müxtəlif növ xəstəliklərin, işsizliyin, savadsızlığın ləğv edilməsidir. Statistik mə­lumata görə hazırda yer kürəsində bir milyarddan çox adam daim aclıq içərisində yaşayır, planetin bir gündə (24 saatda) 35 min, bir dəqi­qədə isə 24 sakini acından ölür ki, bunların da 18 nəfəri 5 yaşınadək uşaq­lar­dır. Aclığın hökm sürdüyü əraziyə əsas etibarilə Cənub-Şərqi Asiya, Hin­distan, Afrika, Latin Amerikasının ekvato-ra yaxın hissəsi daxildir. Hindistan, Banqladeş, Mozambik, Uqanda, Çad və Somalidə vəziyyət daha acınacaqlıdır.
Inkişaf etməkdə olan ölkələrin sosial-iqtisadi geriliyi-nin aradan qaldırılmasını demoqrafiya prosesləri mürək-kəbləşdirir. Çünki bu ölkə­lərdə əhalinin artım sürəti digər ölkələrə nisbətən yüksəkdir. Hesabla­ma­lara görə XXI əsrdə yer kürəsinin əhalisi 8-14 milyarda çatacaq və artımın 90%-i inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşəcəkdir. Təbii­dir ki, əhalinin belə sürətlə artması həmin ölkələrdə mənzil tikintisi, tib­bi xidmət, ərzaq, enerji və s. olan tələbatın kəs-kin surətdə artmasına və bu problemlərin mürəkkəbləşmə-sinə səbəb olacaqdır.
Qlobal problemlər içərisində ətraf mühitin mühafizəsi də çox böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Insanlar, özlərinin istehsal və idrak fəaliyyətlərində təbiəti də­yiş­­dirməklə yanaşı, cəmiyyəti və özlərini də dəyiş-dirirlər. Elmi-texniki tərəqqinin müasir mərhələsində təsər-rüfat fəaliyyətinin təsiri ilə təbii mühitin dəyişməsi elə bir səviyyəyə çatmışdır ki, bu, istər-istəməz insan orqanizminə, onun əmək məhsuldarlığına, dünyanın ayrı-ayrı iqtisadi rayonlarının inkişafına təsir göstərməyə başlamışdır. Hazırda yer kürəsi əhalisinin 1/3 hissəsindən çoxu təhlükəli və əlverişsiz təbii mühitdə ya­şayır. Bir sıra ərazilərdə ol-duqca təhlükəli və keçici xəstəliklər baş qal­dırır, bəşəriyyə-tin yarıya qədəri təminatlı su təchizatından məhrumdur, inkişaf etməkdə olan ölkələrin əhalisinin 85%-i heç bir sanitariya – gi­gi­yena şəraitinə uyğun gəlməyən mənzillərdə yaşayırlar. Bu ölkələrdə bü­tün xəstəliklərin 3/4 hissəsinin baş verməsi və hər iki nəfərdən birinin ölməsi səbəbləri bunlarla izah edilir.
XX əsrin 50-ci illərinin əvvəllərindən başlayaraq, istehsalın miqyasının artması ilə əlaqədar olaraq hava və su hövzəsinin kütləvi surətdə çirklənməsi prosesi gedir. Hava təbəqəsində kükürd 4 oksid, azot 4 oksid, karbon 4 oksid və başqa üzvi birləşmələr toplanır. Hava təbəqəsinin çirklən-məsi və "turş yağışların" yağması nəticəsində inkişaf etmiş ölkələrdə 30 milyon hektardan çox meşəliyə ziyan dəymiş-dir. Ha­zırda çox geniş ərazidə külli miqdarda tullantı yığılıb qalır, hər il 6 mil­yon hektar torpaq sahəsi səhraya çevrilir, 300 min kv. kilometrdən çox meşəlik qırılır. Bütün bunlar ayrı-ayrı ölkələrdə ekoloji mühiti korlayır, dünya miqya-sında təbii şəraitin pisləşməsinə səbəb olur.
Insanlar müxtəlif ölkələrdə yaşasalar və müxtəlif dil-də danış­salar da, bir-birilərindən dini etiqadlarına, ənənələ-rinə, müasir dünyada məna­felərinə, tarixlərinə, milliyyətlə-rinə və s. əlamətlərinə görə fərq­lənsələr də onların hamısının bir fəzası və bir kainatı var. Deməli, bu və ya digər ölkədə ekoloji bərabərliyin pozulmasının təzahürləri və nəticə­ləri ümumi xarakter dışıyır, bütün kainatın həyatın mövcud ol-duğu sahəsinə (biosfera), hava təbəqəsinə (atmosfer), yer üzündəki sulara (hidrosfera) və yer qabığına (litosfera) təsir göstərir.
Bütün bunlar ətraf mühitin birgə səylə mühafizə olunması sa­hə­sində elmi, texniki, istehsal və s. vəzifələrin həyata keçirilməsinə dair beynəlxalq konsepsiya və proq-ramlar işlənib hazırlanmasını zəruri edir. Mübaliğəsiz de-mək olar ki, bunların içərisində birinci yeri ekologiyanın qorunmasının iqtisadi aspektləri tutur. Hava və su hövzələ-rinin təmiz­liyinin standartlara uyğun surətdə qorunub saxlanması ilə əlaqədar təd­birlər, bütün növlərdən olan təmizləyici qurğuların inşa olunması, müa­sir texnoloji pro-seslərin təhlükəsizliyi və bütövlükdə təbiəti mühafizə fəa­liyyətinin təmin olunmasını tələb edir. Lakin ekspertlərin hesabla­ma­larına görə dünyada ətraf mühitin mühafizəsi ilə əlaqədar olaraq sərf edi­lən xərclərin ümumi məbləği, ekoloji vəziyyətin əvvəlcə sabitləş­di­rilməsi, sonra isə yaxşılaşdırıl-ması üçün zəruri olan xərclərdən təqribən 2,5 dəfə azdır.