FəNN: makroiQTİsadiyyat

Dünya ticarətinin artım sürətinə əvvəllərdə iqtisadi cəhətdən geridə qalmış ölkələrin bu prosesə fəal qoşulmaları da əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Belə ki, müstəqillik qazandıqdan sonra həmin ölkələrin səna­yeləşdirmə yolunu seçmələri, onların sənayecə inkişaf etmiş öl­kə­lərdən daha çox maşın və avadanlıq idxal etmələrinə səbəb olmuşdur.
Proqnozlara görə dünya ticarətinin yüksək sürəti yaxın gələ­cəkdə qalmaqda davam edəcəkdir. ²
Dünya ticarətinin quruluşunu öyrənərkən nəzərə al-maq la­zım­dır ki, statistik məcmuələrdə əmtəələr beynəlxalq miqyasda qəbul edil­miş ticarət təsnifatı ilə qruplaşdırılır. Dünyada olan bütün öl­kələr, o cümlədən də Azərbaycan Respublikası əmtəələrin kodlaşdı­rıl­ması siste­mindən isti-fadə edirlər.
Dünya ticarətinin quruluşu elmi-texniki inqilabın və bey­nəl­xalq əmək bölgüsünün təsiri ilə dəyişir. Hazırda dün-ya ticarətində ema­ledici sənayenin məhsulları daha yüksək xüsusi çəkiyə malikdir. Başqa sözlə, dünya əmtəə dövriy-yəsinin 3/4 hissəsi onun payına düşür. Maşın, avadanlıq, nəqliyyat vasitələri, kimyəvi məhsulların xüsusi çə­kisi daha sürətlə artır. Ərzaq məhsulları, xammal və yanacağın xüsusi çəkisi təq­ribən 25%-ə bərabərdir.
Elm tutumlu əmtəələrin və yüksək texnologiya ilə istehsal olu­nan məhsulların ticarəti daha dinamik inkişaf edir. Bu isə öz növ­bə­sində ölkələrarası xidmətlərin, xüsusilə elmi-texniki, istehsal, kom­mu­nikasiya və maliyyə-kredit xa-rakterli xidmətlərin mübadiləsini sti­mul­laşdırılır. Bu da öz növbəsində (xüsusilə də informasiya – hesab­lama, konsal-tinq, lizinq, injinirinq) istehsal təyinatlı əmtəələr üzrə dün­ya tica­rətinə marağı artırır.
Dünyada ixrac olunan məhsulların tərkibində ayrı-ayrı ölkə qrup­ları və ölkələrin xüsusi çəkisini 32.1 cədvə-lindəki məlumatlardan aydın görmək olar.
Cədvəl 32.1


Dünyada ixrac olunan məhuslların tərkibində ayrı-ayrı ölkə qruplarının xüsusi çəkisi (%-lə)¹

Ölkələr	Illər
	1987	1993	1998
Inkişaf etmiş ölkələr	70,0	67,2	67,8
O cümlədən, ABŞ	10,2	11,4	11,3
Kanada	4,0	3,8	3,7
Avropa Ittifaqı	41,8	37,4	34,6
Inkişaf etməkdə olan ölkələr	21,4	28,0	26,2

32.1 cədvəlindəki məlumatlardan aydın olur ki, XX əsrin 90-cı illərinin ortalarında dünyada ixrac olunan məh-sulların 2/3 hissəsindən çoxu inkişaf etmiş ölkələrin payına düşmüşdür. Dünya ticarətində – əmtəə dövriyyəsində inkişaf etməkdə olan ölkələrin payının artması meyli özünü gös-tərir. Belə bir cəhəti də nəzərə almaq lazımdır ki, dünya ticarətində yeni sənaye dövlətlərinin, xüsusilə də Asiya ölkələrinin rolu artmaqdadır.