FəNN: makroiQTİsadiyyat

4. Tədiyə balansı, onun tərtib olunması və tənzimlənməsi.

Hər bir ölkənin başqa ölkələrlə iqtisadi əlaqələri özü-nün ümu­mi­ləşdirilmiş ifadəsini tədiyə balansında tapır. Bu balans beynəlxalq miq­yasda kapitalın, əmtəə və xidmətlərin mübadiləsində ölkənin işti­ra­kının xüsusiyyətlərini aşkara çıxaran informasiya mənbəyidir.

Tədiyə balansında ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrdə həyata ke­çirdiyi əməliyyatların sistemləşdirilmiş siyahısı verilir. Ölkənin xarici iq­tisadi fəaliyyətinin yekunları əks etdirilir, onun valyuta-maliyyə vəziy­yətinə qiymət verilir. Tədiyə balansı ilə yanaşı, hesablaşma balansı da tərtib olunur. Hesablaşma balansında təkcə faktiki tədiyələr deyil, həm də müddətindən asılı olmayaraq həmin ölkənin ödə-nilmiş öhdəlikləri əks etdirilir.
Bütün xarici iqtisadi əməliyyatlar üzrə tədiyələrin uçotu müəy­yən dövr ərzində (ay, rüb, il) həyata keçirilir. Onların tədiyə balansında uço­tu ikili qeyd prinsipi əsasında aparılır. Məsələn, məhsulların ixra­cın­dan ölkəyə daxil olan pul vəsaiti balansın kredit maddələrində (“+” işarəsi ilə), ölkədən ixrac olunan əmtəələr isə debet maddələrində (“-“ işa­rəsi ilə) qeyd edilir.
Tədiyə balansının kredit və debet maddələrindəki yekun məb­ləğ­lər arasındakı fərq qalıq adlanır. Daxilolmalar ödəmələrdən çox ol­duqda müsbət, əksinə olduqda isə mənfi fərq əmələ gəlir. Ikinci hal ba­lansın kəsirli olduğunu göstərir.
Beynəlxalq Valyuta Fondunun metodikasına görə balansın aşa­ğı­dakı maddələrdən ibarət olması məqsədə-uyğundur:

• 
  cari əməliyyatlar;
  
• 
  əmtəələr;
  
• 
  xidmətlər;
  
• 
  investisiyalardan əldə edilən gəlir;
  
• 
  digər xidmətlər və fondlar;
  
• 
  xüsusi birtərəfli baratlar (köçürmələr);
  
• 
  dövlət tərəfindən birtərəfli baratlar (köçürmələr);
  
• 
  birbaşa investisiyalar və sair uzumüddətli kapital;
  
• 
  birbaşa investisiyalar;
  
• 
  uzun müddətli investisiyalar;
  
• 
  sair uzun müddətli kapital;
  
• 
  sair qısa müddətli kapital;
  
• 
  xətalar və səhvlər;
  
• 
  ödənilən maddələr;
  
• 
  qızılın hərəkəti;
  
• 
  SDR-in bölgüsü və istifadə edilməsi;
  
• 
  Ehtiyatların yenidən qiymətləndirilməsi;
  
• 
  Fövqaladə hallarda maliyyələşdirmə;
  
• 
  Xarici orqanların valyuta ehtiyatlarını əmələ gətirən təəh­hüd­lər;
  
• 
  Ehtiyatların dəyişməsinin yekunu;
  
• 
  Qızıl;
  
• 
  SDR;
  
• 
  BVF-də ehtiyat mövqe;
  
• 
  Xarici valyuta;
  
• 
  Sair tələblər;
  
• 
  BVF-in kreditləri.