FəNN: makroiQTİsadiyyat

Devalvasiyanı doğuran səbəblər aşağıdakılardır: 1) Başqa öl­kə­­lərə "hərbi yardım" göstərmək məqsədilə xaricdə hərbi bazaların və si­lah­lı qüvvələrin saxlanmasına sərf olunan xərclərlə əlaqədar tədiyə ba­lansının daim kəsirli olması; 2) Hərbi xərclərin, dövlət borcunun və əm­təələrin qiymətlərinin artması ilə əlaqədar dərin inflyasiya pro­ses­lərinin getməsi 3) Dövlətin qızıl ehtiyatlarının azalması.
Inflyasiyanın və onun nəticələrinin aradan qaldırıl-masından söhbət gedərkən revalvasiyanı³ yaddan çıxarmaq olmaz. Bu o deməkdir ki, hər hansı bir ölkənin valyutasının məzənnəsi başqa ölkələrin pul vahidləri ilə müqayisədə yüksəlir. Bu metoddan adətən inflyasiyadan sonra ölkənin pul sistemini sabitləşdirmək və pulun alıcılıq qabiliyyətini bərpa etmək, beynəlxalq valyuta bazarlarında valyutaların məzən­nəsi­nin sabit şəkildə yüksəldilməsinə xarakteristika vermək üçün isti­fadə olunur.
Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrdə revalvasiya devalvasi­yanın ək­si­dir. Revalvasiya, borclu, öz borcunu revalvasiya onunan valyuta ilə ödədikdə kreditor, əmtəələrin haqqı ucuz qiymətlə satın alınmış valyuta ilə ödənildikdə isə idxal edən üçün sərfəlidir. Ixrac edən üçün reval­va­siya bir qayda olaraq itki verir, çünki onların əmtəələrinin başqa ölkə­lə­rin valyutasında ifadə olunan qiyməti artır.

Mövzu 9: Məşğulluq və işsizlik. ( 2 saat)

Plan

1.Əmək bazarının mahiyyəti, fəaliyyət mexanizmi və seqmentləşdirilməsi.

2. İşsizlik, onun səbəbləri, ölçülməsi və formaları.
3. Əhalinin məşğulluğu və əmək bazarının dövlət tərəfindən tənzimlənməsi.

1.Əmək bazarının mahiyyəti, fəaliyyət mexanizmi və seqmentləşdirilməsi.

Əmək bazarı dedikdə istehsal amillərindən birinin – əmək mü­na­sibətlərinin meydana çıxdığı bazar nəzərdə tutu-lur. Əmək baza­rının mahiyyətinin aydınlaşdırılması sahə-sində bir-birindən fərqlənən bir neçə konsepsiyanın olduğu məlumdur. Birinci konsepsiyanın əsasında klas­sik siyasi iqtisadın hamı tərəfindən qəbul olunan müddəası durur. Bu­nun tərəfdarları neoklassiklərdir (P. Samuelson, M. Feldstayn, R.Xoll). Keçən əsrin 80-ci illərindən başlayaraq təklif iqtisadiyyatı kon­sep­siya­sı­nın tərəfdarları da (D.Gilder, A.Laffer və b.) bu kon­sep­siyaya tərəfdar çıxmış-lar. Onlar belə hesab edirlər ki, bütün başqa ba­zarlar kimi, əmək bazarı da qiymət tarazlığı əsasında fəaliyyət göstərir. Başqa sözlə, bazar tənzimləyicisi vəzifəsini iş qüvvəsindən ibarət əmtəənin qiyməti (əmək haqqı) yerinə yetirir. Onların fikrincə, məhz tələb və təklif əmək haqqı­nın köməyilə tən-zimlənir, onların tarazlığı təmin olunur. Təhsilə və ix­tisasın artırılmasına qoyulan investisiyalar da ma­şın və avadanlıq-lara qoyulan investisiyaların analoqudur. Neoklassik nəzə-riyyəyə görə iş qüvvəsinin dəyəri tələb və təklifdən asılı ola-raq ya artır, yaxud da azalır, bazarda tarazlıq hökm sürdük-də isə işsizlik aradan qalxır.
Keynsçilər və monetaristlər isə əmək bazarının ma-hiyyətinin aydınlaşdırılmasına başqa mövqedən yana­şırlar. Onlar, neoklassik­lər­dən fərqli olaraq əmək bazarını daimi və tarazlığın olmadığı bir sahə kimi nəzərdən keçi­rirlər. C. M. Keyns, sonralar isə R. Qordon və baş­qa­ları id­dia edir-dilər ki, iş qüvvəsinin qiyməti (əmək haqqı) müəy­yən olun-muş kəmiyyətdir və demək olar ki, dəyişmir (xüsusilə də azalmağa doğru dəyişmir). Lakin onlar bunu isbata ehtiyacı olmayan bir fakt he­sab edirdilər. Bu konsepsiyaya görə iş qüvvəsinin qiyməti (əmək haqqı) bazarın tənzimləyicisi ol-madığı üçün onu (yəni tənzimləyicini) kənarda axtarmaq la-zımdır. Onların fikrincə bu vəzifəni dövlət yerinə yetirməli, ümumi tələbi azaltmaq və ya artırmaqla qeyri-tarazlığı ara­dan qaldır­malıdır. Bunu onunla izah edirdilər ki, dövlət, vergiləri azalt­maqla tələ­bin və istehlakın artmasına səbəb olur. Beləliklə, bu modelə görə iş qüvvəsinə olan tələb, əməyin bazar qiymətindəki tərəddüd­etmələrlə de­yil, ümumi tələblə, başqa sözlə, istehsalın həcmi ilə tən­zimlənir.
Monetarizm məktəbi nümayəndələrinin (M.Frid­men və baş­qa­ları) fikrincə, məsələn, amerikanın əmək bazarında tarazlığı pozan mənfi amillər dövlət tərəfindən əmək haqqı-nın minimum məbləğinin müəyyən edilməsi, həmkarlar itti-faqlarının mövqeyinin möhkəm ol­ması, boş iş yerləri haq-qında bütün zəruri informasiyaların olmaması və s.-dir. Onlar bazarda tarazlıq yaratmaq üçün pul-kredit siyasə­tin­dən, xüsusilə də mərkəzi bankın qeydiyyat normala­rın­dan, kommersiya banklarının mərkəzi bankların hesabla­rında olan məcburi ehtiyatların məbləğlərindən istifadə olunması-nı təklif edirdilər. Onların fikrincə, bunlar investisiya və işgüzar fəallığın, beləliklə də ölkədə məşğul­lu­ğun artmasına səbəb ola bilər.
Əmək bazarının fəaliyyət mexanizminə dair geniş yayılmış ide­ya­lardan biri də C.Danlop, L.Ulman və baş­qa­larının fikirləridir. Onlar əsas diqqəti iş qüvvəsinin struk­turunda peşələr və sahələr üzrə müx­təlifliyin və əmək haq­qının səviyyəsinin təhlilinə yönəldirlər. Göründü­yü kimi, burada makroiqtisadi təhlildən bir növ imtina edilir və baza­rın, ayrı-ayrı sahələrin, demoqrafik qrupların dina­mi­kasının xüsusiy­yət­ləri ilə əlaqələndirilməklə izah olun­ma­sına cəhd göstərilir.
Marksist iqtisadi nəzəriyyədə əmək bazarı, bazarın xüsusi növü kimi müəyyən olunur. Marksizmə görə əmək prosesində iş qüvvəsi dəyər yaratdığı halda, bütün digər ehtiyatların dəyəri əməyin özü tərə­findən həmin dəyərin üzərinə keçirilir. Bu, iş qüvvəsini bütün digər ehti­yatlardan əsaslı surətdə fərqləndirir. Bundan başqa, marksistlər hesab edirlər ki, iş qüvvəsi bazarı da bazara xas olan ümumi qanu­nauy­ğun­luqlara tabe olsa da, onun özünəməxsus spesifik xüsusiyyət­ləri vardır. Be­lə ki, istehsalın subyektiv amili olan iş qüvvəsi özü əmtəə olmaqla, tələb və təklifə fəal təsir göstərə bilər.
Beləliklə, nəzərdən keçirilən konsepsiyalar bir-birini tamamla­maqla, əmək bazarının fəaliyyəti barədə ümumi təsəvvür verir.
Tədqiqatçıların çoxu müasir əmək bazarının ikili xarakterdə olduğunu qeyd edirlər. Onların fikrincə bazarda bir-biri ilə rəqabət aparmayan ən azı iki iş qüvvəsi bazarı, yaxud da vahid iş qüvvəsi bazarının iki seqmenti fəaliyyət göstərir. Bu bazarlardan biri ali təhsilli mütəxəssislərin, inzibati və idarəetmə işçilərinin, yüksək ixtisaslı işçi­lərin iş yerlərini əhatə edir. Texniklərin, inzibati-köməkçi heyətin və or­ta peşə təhsilli işçilərin iş yerləri də bu bazara aiddir. Bazarlardan digəri isə xüsusi ixtisas və peşə hazırlığı tələb etməyən iş yerlərini əhatə edir. Bunlara xidmət işçilərini¹, ixtisassız işçiləri, aşağı kateqoriyadan olan qulluq­çu­ları misal göstərmək olar.
Inkişaf etmiş ölkələrdə iş qüvvəsinə bütün məşğul (hərbi qul­luqçular da daxil olmaqla) və işsiz əhali daxil edilir. Buna iqtisadi ədə­biyyatda həm də "iqtisadi fəal əhali" deyilir. Bundan başqa, statistikada "mülki iş qüvvəsi" (hərbi qulluqçular nəzərə alınmadan) kateqoriyası da hesab­lanır.
Məşğul əhalinin tərkibinə aşağıdakılar daxildir: hər iki cinsdən olan, tam və natamam iş həftəsində muzdla işlə-yən, müstəqil surətdə yerinə yetirilən və gəlir gətirən sahə-lərdə məşğul olan, xəstəlik, xəstələrə qulluq edilməsi, hər il işçilərə və təhsil alanlara verilən məzuniyyət, ba­zar günlərin-də, habelə haqqı ödənilməməklə və ya müdiriyyətin təşəb­bü-sü ilə haqqı qismən ödənilməklə verilən məzuniyyət dövrün-də, tətil günlərində işləməyən şəxslər.
Məşğul əhali tam və natamam iş həftəsi ərzində işlə-yənlərə bölünür. Məsələn, ABŞ-da birinci qrupa həftədə 35 saat və daha çox işləyən şəxslər, ikinci qrupa isə bir saatdan 34 saatadək işləyən şəxslər aid edilir. Bununla əlaqədar olaraq məşğulluğa dair aşağıdakı göstə­rici­lərdən istifadə olunur: məşğul əhalinin ümumi sayı, tam iş gününə çev­ril-məklə məşğul əhalinin sayı, müəyyən dövr ərzində işlənmiş adam – saatların miqdarı və i. a.
Bazar iqtisadiyyatının daha çox inkişaf etdiyi ölkə-lərdə muzdla işləyən işçilər bütün iş qüvvəsinin orta hesab-la 90%-dən çoxunu təşkil edir. Iş qüvvəsinin müəyyən hissəsini muzdlu əməkdən istifadə etmə­yən və müstəqil işçilər adlandırılan kiçik sahibkarlar və muzdla işləmə­yən bir çox peşə sahibləri (vəkillər, jurnalistlər, yazıçılar, rəs­sam­lar, hə­kimlər və b.) təşkil edir.
Son onilliklərdə inkişaf etmiş ölkələrdə iş qüvvəsinin sahə quru­luşunda baş verən dəyişikliklərdə iki başlıca meyl özünü göstərir. Bunlardan biri kənd təsərrüfatında məşğul olanların sayının kəskin su­rət­də azalması, digəri isə xidmət sahələrinin genişləndirilməsi və əmək tətbiqinin apa-rıcı sahəsinə çevrilməsi ilə əlaqədar olaraq, burada məş­ğul olanların sayının artmasıdır. Məsələn, ABŞ-ın kənd təsərrü­fatında məşğul olanların sayı 1955-ci ildəki 6,5 mln. nəfər-dən, 1994-cü ildə 3,2 mln. nəfərə qədər azalmış, xidmət sahələrində məşğul olanların sayı isə əksinə, 1955-ci ildəki 30,1 mln.nəfərdən 1994-cü ildə 91,3 mln.nəfərə çatmışdır.
Müasir elmi-texniki inqilab iş qüvvəsinin ixtisasında birmə­nalı dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Prinsipcə yeni texnologiya əməyin xa­rak­terinə üç cür təsir edə bilər: Onun tətbiq olunması nəticəsində: a) Bir sıra istehsal funksiyaları ləğv edilə, b) Yeni funksiyalar yaradıla, c) Qa­lan funksi­yalar maşınlara verilə bilər. Bütün bunlar isə nəticə etibarilə fiziki əməklə əqli əmək arasında nisbətin dəyişməsinə səbəb olur. Başqa söz­lə, fiziki əməklə məşğul olanların sayı və xüsusi çəkisi azalır, əqli əməklə məşğul olanların sayı və xüsusi çəkisi isə artır.
2. Işsizlik, onun səbəbləri, ölçülməsi və formaları.


Müasir dövrdə bütün ölkələrdə müşahidə olunan kəs-kin prob­lem­lərdən biri işsizlikdir. Işsizlik – iş qüvvəsinin (iqtisadi fəal əhali­nin) əmtəə və xidmətlərin istehsalı ilə məşğul olmayan hissəsini göstərən sosial-iqtisadi hadisədir. Məşğul əhali ilə işsizlər ikisi birlikdə ölkənin iş qüvvəsini əmələ gətirir. Işsizlik özünü iş qüvvəsinə olan tələbin təklifdən geri qalmasında göstərir.
Işsizlərə aşağıdakılar aid edilir: işləməyənlər, iş axta-ranlar, işə başlamağa hazır olanlar. Işsizlərə təkcə müxtəlif səbəblərdən işdən çıxa­rılanlar deyil, iş yerlərini könüllü surətdə qoyub gedənlər, yeni iş tap­mağa cəhd göstərənlər də daxildir. Işsizliyi ifadə edən kateqoriyalar aşa­­ğı­dakılardır: 1) Işdən çıxarılma nəticəsində iş yerlərini itirənlər; 2) iş­dən könüllü çıxıb gedənlər; 3) Müəyyən fasilədən sonra əmək bazarına müraciət edənlər; 4) Əmək bazarına ilk dəfə gələn-lər. Bu kateqoriyalar arasındakı nisbət hər şeydən əvvəl iqtisadi tsiklin fazalarından asılıdır.
Işsizliyin orta aylıq səviyyəsi aşağıdakı düs­turla hesablanır:
L_UE= (UE : LF_C ) ∙100
Burada: L_UE – işsizliyin səviyyəsini (normasını), %-lə;
UE – işsizlərin orta ay
lıq sayını;
LF_C – mülki iş qüvvəsinin sayını göstərir.
Işsizliyin səviyyəsinin hesablanmasını aşağıdakı misalla izah edək. Tutaq ki, iş qüvvəsinin ümumi sayı 1216990 nəfərə bərabərdir ki, bunun da 1149680 nəfəri işləyir, 67310 nəfəri isə işləmir. Deməli, işsiz­liyin səviyyəsi:


L_UE = (67310 ∙ 100) : 1216990 = 5,5%-ə bərabərdir.

Işsizliyin səbəblərinə dair müxtəlif baxışlar, nəzəriy-yələr möv­cud­dur. Bunlardan geniş yayılmışları aşağıdakı-lardır: 1) Əhali artıqlığı (mal­tusçuluq); 2) Texniki tərəqqi ("texnoloji nəzəriyyə"); 3) Kapital yığı­mı prosesi (marksist məktəb); 4) Bazar tələbinin kifayət qədər olmaması (Keyns nəzəriyyəsi); 5) Əmək haqqının səviyyəsinin yüksək olması ("azad sahibkarlıq" məktəbi).

Maltusçuluq ingilis iqtisadçısı T. F. Maltusun adı ilə bağlıdır. O, özünün "Əhali qanunu haqqında təcrübə" əsərində (1798) göstərirdi ki, əhalinin sayı həndəsi silsilə ilə, nemətlər istehsalı isə ədədi silsilə ilə artır və buna görə də müəyyən müddətdən (adətən 25 ildən bir) sonra ar­tıq əhali əmələ gəlir. Bu da işsizlər ordusunun yaranmasına səbəb olur.
Geniş yayılmış nəzəriyyələrdən biri də işsizliyin başlı-ca səbə­binin texniki tərəqqi olduğunu elan edən "texnoloji işsizlikdir". Bu nəzə­riyyə 1954-cü ildə Vyanada keçirilmiş tam məşğulluğun təmin edil­məsinin vasitə və yolları haq-qında diskussiyalarda müdafiə olun­muş­dur. Qərbin iqtisadi ədəbiyyatında belə bir fikir yayılmışdır ki, istehsal gücləri-nin yüklənməsi dərəcəsi əsas kapitaldan istifadənin məq­sədəuy­ğun­luğu və faydalılığını göstərdiyi kimi işsizlik də əmək ehtiyatlarından istifadənin məqsədəuyğunluğunu əks etdirir. Əslində marksizm də işsiz­li­yin başlıca səbəbini bunda görür. Başqa sözlə, marksizm, işsizliyi ka­pi­tal yığımı prosesi ilə əlaqələndirir. Bunun mahiyyəti ondan ibarət­dir ki, canlı əməyə (dəyişən kapitala) olan tələb maşın və ava-danlıqlara (sabit kapitalın başlıca ünsürlərinə) olan tələbdən ləng artır. Deməli, is­tehsal proseslərinin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması istər-is­təməz işsizliyə gətirib çıxarır. Bununla əlaqədar olaraq hələ XIX əsrdə "Kompensasiya nəzəriyyəsi" meydana gəlmişdir. Bu nəzəriyyənin tərəf­darlarının fikrincə maşınların istehsalın bir sahəsindən sıxışdırdığı işçi­lər digər sahələrdə iş qüvvəsinə olan əlavə tələbin ödənilməsi yolu ilə kompensasiya edilir.
Müasir dünyada çox geniş yayılmış nəzəriyyələrdən biri də Keynsin işsizlik nəzəriyyəsidir. 1936-cı ildə məşhur ingilis iqtisadçısı C.M.Keyns özünün "Məşğulluq, faiz və pulun ümumi nəzəriyyəsi" kita­bında kapitalist iqtisadiyya­tında məşğulluq səviyyəsini yeni tərzdə ay­dın­laşdırmışdır. Onun fikrincə kapitalizmdə tam məşğulluğa zəmanət ve­rən heç bir mexanizm yoxdur. Belə nəticə çıxarılır ki, tam məş-ğulluq qanunauyğunluq deyil, təsadüflükdür. Kapitalizm sonsuzluğa qədər çiçək­lənməni təmin edə bilən və öz-özünü tənzimləyən iqtisadi sistem de­yildir. Kapitalizmin "öz-özünə inkişaf" etdiyini güman etmək olmaz. Bundan başqa, iqtisa-di inkişafda tərəddüdetmələri yalnız müharibələr, quraqlıq və s. kimi xarici və qeyri-normal amillərlə əlaqələndirmək düz­gün deyildir. Əksinə, işsizliyin səbəblərini xeyli dərəcədə bir sıra çox mü­hüm iqtisadi məsələlər, xüsusilə də yığım və investisiyalar haqqında qərarlar qəbul edi­lər­kən tam tarazlığın gözlənilməsində axtarmaq la­zımdır.
Keynsdən fərqli olaraq "azad sahibkarlıq" məktə­binin nüma­yəndələri kortəbii bazar mexanizmini tərifləyir və işsizliyin səbəbini əmək haqqının yüksək olması ilə izah edirlər. Onların fikrincə əmək haqqının artırılması məş­ğul-luğun və işçilərin sayının azalmasına və de­məli, işsizliyə gətirib çıxarır. Bu məktəbin tanınmış nümayən­də­lə­rindən biri Kembric Universitetinin professoru A.Piqudur. Onun çıxar­dığı əsas nəticələr bunlardır: 1) Istehsalda məşğul olan işçilərin sayı ilə əmək haqqının səviyyəsi arasında tərsmütənasiblik vardır. Yəni əmək haq­qı nə qədər yüksək olarsa, məşğulluq da bir o qədər aşağı olur; 2) 1914-18-ci illərdəki birinci dünya müharibəsinə qədər əmək haqqı ilə məş­ğulluq arasında tarazlığın olması onunla izah edilir ki, əmək haqqı işçi­lər ara­sında gedən azad rəqabət əsasında, hamının məşğul ola bilməsinə im­kan verən səviyyədə müəyyən olunmuşdur; 3) Birinci dün­ya mühari­bə­sindən sonra həmkarlar ittifaqının rolunun artması və işsizliyə görə müavinətlərin verilməsi əmək haqqının yüksəlməsinə gəti­rib çıxarmışdır ki, bu da kütləvi işsizliyin səbəblərindən biridir; 4) Tam məşğulluğa nail olmaq üçün əmək haqqını aşağı salmaq lazımdır.
Beləliklə, işsizlik müxtəlif səbəblərdən əmələ gəlir və başlıca vəzifə onun qarşısının alınmasıdır. Lakin elə hallar da olur ki, işsizliyin tamamilə aradan qaldırılması mümkün olmur. Bunun nə dərəcədə həqi­qətə uyğun olduğuna inanmaq üçün işsizliyin formalarını nə­zər­dən ke­çirək.
Insanlara fəaliyyət növünün və iş yerinin seçilmə­sində sərbəst­lik verildikdə istər-istəməz seçim qarşısında, "iki da­şın arasında" qa­lırlar. Belə ki, bəziləri iş yerlərini könüllü surətdə də­yişir, bəziləri işdən çıxarıldıqlarına görə yeni iş yerləri axtarır, üçün­cülər, mövsümi məşğul olduqları iş yerlərini (məsələn, tikinti səna­yesində hava şəraiti pis oldu­ğuna, avtomobil sənayesində model dəyiş­diyinə görə) itirirlər. Elə adam­lar da vardır ki, (bu xüsusilə gənclərə aid­dir) yenicə əmək fəaliy­yə­ti­nə başladıqlarına görə iş axta-rırlar. Bu adam­ların hamısı iş yerləri tap­dıqda, yaxud da işdən müvəqqəti çıxarılanlar köhnə iş yerlərinə qa­yıtdıqda, digər iş axtaranlar və iş yerlərini müvəq­qəti itirənlər "ümumi işsizlilər fondunda" onları əvəz edirlər və deməli, işsizlik yenə də qalır. Buna friksion¹ işsizlik deyilir. Işsizliyin bu forması qaçılmaz və müəy­yən dərəcədə arzuolunandır. Çünki işçilərin çoxu, bəlkə də hamısı az maaş verilən işdən çox maaş verilən, az məhsuldar işdən yüksək məh­sul­darlıqlı işə keçməyə çalışır, yaxud da yaşadığı ərazilərdəki idarə və müəssisələrdə işləməyə üstünlük verirlər. Deməli, əhalinin yerdəyişməsi, bir işdən başqa işə keçməsi hallarına son qoy­maq mümkün olmadığına görə, friksion işsizliyi də tama-milə aradan qaldlırmaq mümkün de­yildir.
Friksion işsizlik hiss olunmadan struktur işsizliyə keçir. Iqti­sadçılar struktur sözünü "tərkib" mənasında işlə-dirlər. Zaman keçdikdə istehlak tələbinin strukturunda və texnologiyada çox mühüm dəyi­şik­liklər əmələ gəlir ki, bu da öz növbəsində iş qüvvəsinə olan ümumi tə­lə­bin strukturu-nun dəyişməsinə səbəb olur. Bunun nəticəsində bəzi pe­şə və ixtisaslara olan tələb azalır, bəzi hallarda hətta yox olur, bəzi­lərinə isə, əksinə, tələb artır. Təbiidir ki, bu, işçilərin bəzi kate­qoriya­la­rında iş­sizliyin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu, onunla əla­qədardır ki, iş qüv­vəsinin quruluşu yeni iş yerlərinin quruluşuna tez bir zamanda uyğun­la­şa bilmir və uyğunlaşa da bilməz. Göründüyü kimi, elmi-texniki tərəq­qi sonsuz olduğuna görə struktur işsizliyin də tama­milə aradan qaldı­rılması mümkün deyildir və bu mənada onun friksion işsizliyə oxşarlığı vardır. Lakin bunları tamamilə eyniləşdir-mək olmaz, onların arasında fərqlər vardır. Bu, özünü onda göstərir ki, friksion işsizlərin təcrübələri, vərdişləri var və onlar "əmək"lərini sata bilərlər. Stukrtur işsizlər isə yenidən hazırlıq mərhələsini keçməsələr, əlavə pe­şə­yə yiyələnmə-sələr, hət­ta bəzi hallarda yaşayış yerlərini dəyişməsələr iş tapa bilmirlər. Digər tərəfdən friksion işsizlik qısa müddət, struktur iş­sizlik isə uzun müddət davam edir.
Işsizliyin növlərindən biri də tsiklik və ya dövri işsiz-likdir. Iş­sizliyin bu növü iqtisadi tsiklin azalma mərhələsi ilə əlaqədardır. Başqa sözlə, əmtəə və xidmətlərə ümumi tələb azaldıqda məşğulluq ixtisar olu­nur və işsizlik artır. Odur ki, tsiklik işsizliyi bəzən tələbin azalması ilə əlaqədar olan işsizlik də adlandırırlar.