Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

 
Ali beyin funksiyalarının pozğunluqları 
 
  Bura  nitqin  pozulması  –afaziya,  tanimanın  pozulması  -  aqnoziya  və  apraksiya  (iflic  olmadığı 
halda mürəkkəb hərəkətlərin yerinə yetirilməsi) mümkün olmur. Afaziya motor, sensor, anamnestik və 
semantik  olur.  Motor  (ekspress)  afaziya  zamanı  fəal  nitq  pozulur.  Xəstə  sözləri  tələffüz  edə  bilmir, 
lakin  ətrafdakıların  nitqini başa düşür. Xəstə  sözləri təlləfüz edərkən birinci  hecanı  təkrarlayır, ikinci 
hecaya  keçməyə  qadir  olmur.  Sensor  (impressiv)  afaziya  zamanı  başqasının  nitqinin  qavranması 
pozulur, xüsusi nitqin üzərində nəzarət itir. Başqalarının nitqini xəstə müxtəlif küylər kimi qavrayır, öz 
nitqləri  isə  təsadüfi  sözlər  yığımından  ibarət  olur.  Semantik  afaziya  xəstə  sözlərin  mənasını  başa 
düşmür.  Amnestik  afaziya  ilə  olan  xəstələr  əşyaların  adlarını  yadlarından  çıxarırlar.  İnsanın  ali 
funksiyalarına,  eləcə  də  oxumaq,  yazmaq  və  saymaq  daxildir.  Oxuma  qabiliyyətinin  pozulması 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 123
 
 
aleksiya,  saymaq  qabiliyyətinin  akalkuliya,  yazmaq  qabiliyyətinin  pozulması  aqrafiya  adlanır. 
Aqnoziyalar görmə, eşitmə, qoxu və dad bilmə, ümumi və dərin hissiyatın aqnoziyalarına aird edilir 
 
Vegetativ pozğunluqlar 
 
  Vegetativ 
pozğunluqlar 
damarların 
tonusunun, 
termorequlyasiyasının, 
trofikanın, 
neyroendokrin  mübadilə  pozğunluqları  kimi  meydana  çıxa  bilər.  Onları  xəstəyə  baxış  və  sınaqların 
köməyi  ilə  müəyyən  etmək  olar.  Dermoqrafizm  (dərinin  rənginin  dəyişməsi)  küt  əşya  ilə  dəriyə 
qıcıqlar  yetirdikdə  və  yaxud  sancağın  ucunu  batırdıqda  əmələ  gəlir.  Birinci  üsulla  damar  divarının 
vəziyyəti (yerli dermoqrafizm), ikinci ilə vazomotor reflekslər (reflektor dermoqrafizm) müayinə edilir. 
Dərinin  sabit  ağarması  (ağ  yerli  dermoqrafizm)  damarların  tonusunun  artdığını;  simpatik  liflərin 
oynamasının  yüksəlməsini  təsdiqləyir,  yayılmış  qırmızı  dermoqrafizm  isə  damarların  genişlənməyə 
meyilliyini  göstərir.  Reflektor  dermoqrafizmin  olmaması  müvafiq  seqmentlərdə  onurğa  beynin 
köndələn  zədələnməsini,  pilomotor  refleksin  yaranması-mexaniki  və  yaxud  soyuq  qıcığın  təsirindən 
tükləri  qaldıran  əzələlərin  yığılması  (qaz  dərisi)isə  vegetativ  sinir  sisteminin  simpatik  şöbəsinin 
oyanmasının yüksəlməsini göstərir. Vegetativ sinir sisteminin oyanmasının yüksəlməsi yerli və ümumi 
hiperhidrozla da müşayət olunur. Onun lokalizasiyası topik diaqnostika üçün lazımlı məlumatlar verir. 
Arxası üstə uzanmış xəstənin göz almalarına təzyiq etsək normada nəbzin sayı dəqiqədə 7-8 dəfə azalır. 
göz-ürək refleksi (Aşner refleksi)əmələ gəlir. Azan sinirin oyanmasının yüksəlməsi zamanı bu azalma 
daha kəskin xaraktyer daşıyır, vegetativ sinir sisteminin simpatik hissəsinin oyanması yüksəldikdə isə 
baş  vermir.  Termorequlyasiyanın  müayinəsi  zamanı  da  müxtəlif  pozğunluqlar  aşkar  edilir.  Trofik 
pozğunluqlar müxtəlif ola bilər-dərinin quru olması,  dırnaqların  sınması,  tüklərin tökülməsi,  xoralar, 
qanqrenalar,  əzələ  atrofiyaları.  sümük  toxumasının  parçalanması.  bütün  bunlar  vegetetiv  sinir 
sisteminin həm seqmentar, həm də hipotalamus pozğunluğunda müşajhidə oluna bilər. Hipotalamusda 
pozğunluq  olduqda  neyroendokrin  mübadilə  pozğunluqları  (xüsusən  piy  mübadiləsi)  qeyd  edilir.  Bu 
zaman  xəstələrdə  aya  bənzər  sifət,  ümumi  piylənmə,  nazik  dırnaqlar,  sızaqlar,  qarın  və  budlar 
nahiyyəsində  qırmızı  zolaqlar  və  s.  (Kuşinq  sindromu),  hipoqonadizm  olur.  Digər  hallarda  isə 
kaxeksiya-kəskin arıqlama baş verir.  
  Çanaq orqanları funksiyalarının pozğunluqları. Nevroloji klinikada çanaq orqanlarının sinir 
sisteminin üzvi pozğunluqları ilə əlaqədar olan əlamətləri böyük əhəmiyyət kəsb edir.  
  Sidik  kisəsi  və  düz  bağırsağın  anatomik  –  fizioloji  xassələri  və  innervasiya  xüsusiyyətləri 
oxşardır.  Sidik  kisəsində  maye  toplandıqca  genəlir  və  parasimpatik  neyronlara  qıcıqlanma  onurğa 
beyninə  ötürülür, oradan impulslar sidik kisəsini yığan və  onun daxili  sfinktorunu boşaldan  əzələlərə 
çatır. Sidiyin uretraya daxil olması xarici sfinktorun reflektor boşalmasını və sidiyin ifrazını təmin edir. 
Çanaq orqanları funksiyasının pozğunluqlarından ən çox təsadüf edilən aşağıdakılardır: enurez-sidiyi 
saxlamamaq, sidiyin ifraz olunmaması, diurezin və defekasiyanın pozulmaları.  
 
Anamnez və sinir sisteminin obyektiv müayinə üsulları 
 
  Sinir xəstəliklərinin öyrənilməsinə anamnez və obyektiv müayinədən başlanır. Hər bir xəstədən 
toplanmış mükəmməl anamnez sinir xəstəliklərinin klinikası üçün əhəmiyyətə malikdir:  
  Xəstəlik tarixi:  
1. Xəstənin şikayətləri 
2. Anamnezindən (irsi ailə anamnezi) 
3. Sinir sisteminin obyektiv müayinə üsulları 
  I.  Xəstənin  Ģikayətləri-aydınlaşdırılarkən  qıcolmalara,  iflicə,  hissiyyatın,  çanaq  orqanları 
fəaliyyətinin  pozulmasına,  tutmalara,  huşun  pozulmasına,  nitqin,  görmənin,  eşitmənin  dəyişilməsinə, 
başağrılarına,  qusmaya,  başgicəllənməyə,  qulaqlarda  və  başda  küyə,  yuxululuğa,  hafizənin  və 
işgüzarlığın  zəifləməsinə  aid  daxili  orqanların  fəaliyyətinin  pozulmaları  (töyşümə,  ürək  döyünmə, 
ürəkbulanma, qusma, qəbizlik, ishal, ümumi zəiflik. öskürtək, hərarət)şikayətlərinə diqqətlə yanaşmaq 
lazımdır.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 124
 
 
  II.  Anamnez-həkimi  xəstəlik  əlamətlərini  inkişaf  xronologiyası,  xəstənin  şəxsiyyəti  və 
yaşadığı mühitlə, almış olduğu müalicə və birinci dərəcəli əhəmiyyətli bir çox başqa faktlarla tanış edir, 
həmçinin prosesin etiologiyasını aydınlaşdırmağa kömək edir. 
  A)  Anamnesis  morbi-xəstəliyin  tarixini  göstərir,  xəstəlik  neçə  başlanmışdır?  Hər  hansı 
xəbərdarlıq  əlamətləri  olmuşdurmu?  Bundan  əlavə  xəstənin  öz  xəstəliyini  əlaqələndirdiyi  səbəbi, 
xəstələnmə  ərəfəsindəki  şəraiti  aydınlaşdırmaq  lazımdır.  Patoloji  prosesin  ilk  təzahürlərinə  xüsusi 
diqqət  yetirmək  lazımdır.  Bu  təzahürlər  topik  diaqnoz  və  patoloji  prosesin  baş  vermə  yerini  düzgün 
müəyyənləşdirmək  üçün  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.  Xəstəliyin  ilk  simptomlarının  tam 
aydınlaşdırılması  ümumi  diaqnoz  üçün  də  əhəmiyyətlidir.  Sinir  xəstəliyinin  gedişi  proqressiv  və 
reqressiv,  stasionar  və  remittent  ola  bilər.  Xəstənin  ilk  növbədə  aldığı  müalicənin  olduqca  böyük 
əhəmiyyətlidir.  Xsətənin  söhbətində  bəzən  xəstəliyin  etiologiyasını  aydınlaşdırmaq  olur.  Bəzi 
xəstələrdə isə ex juntibus üsuli ilə müalicə xəstəliyin diaqnozunu müəyyənləşdirməyə kömək edir.  
  B)  ümumi  anamnez-xəstənin  həyatına  aid  sorğudur.  Məs.  doğuşu  aydınlaşdıran  məlumat 
xüsusilə vacibdir. Xəstə vaxtında, yaxud vaxtından əvvəl doğulmuşdur? Doğuş normal və ya patoloji 
olmuşdur,  onda  gecələr  qorxu,  yuxuda  danışmaq,  qeyri  iradi  sidik  ifrazı,  pəltəklik,  qıcolmalar, 
utancaqlıq kimi patoloji xüsusiyyətlər müşahidə olunmuşdurmu? Bundan əlavə irsi və ailəvi anamnez 
toplanılır.  Kontakt  infeksiyaların  və  intoksikasiyaların  olması  aydınlaşdırılır.  Eləcə  də  keçirilmiş 
xəstəliklər, cərrahi əməliyyatlar, əmək və məişət şəraiti öyrənilir. 
  III.  Obyektiv  yoxlama  üsulu-müayinə  zamanı  xəstənin  vəziyyəti,  ümumi  görünüşü,  bədən 
quruluşu,  köklük  dərəcəsi,  çəkisi,  boyu,  dərisi,  tükləri,  dırnaqları,  selikli  qişaları,  limfatik  düyünlər, 
sümük skleti və əzələ sisteminin inkişafı öyrənilir.  
  IV.  Endokrin  (cinsiyyət, qalxanabənzər, böyrəküstü)  vəziləri və  ürək damar sistemi,  ağciyər, 
mədə bağırsaq və qaraciyər funksiyası yoxlanılır. 
  Obyektiv sinir statusu:  
1.  HuĢun  vəziyyəti,  oyanma,  huşsuzluq,  sahə  və  vaxt  orientasiyası,  danışıq  və  dinləmək 
qabiliyyəti, ağlın vəziyyəti, hafizə, diqqət, fiksin ifadəsində rabitəlik.  
2. Meningial əlamətlər: ənsə əzələlərinin rigidliyi Kerinq, Brudzinski simptomları, bradikardiya, 
ürəkbulanma və qusmanın olması öyrənilir.  
3. Beyin sinirləri: I cüt – qoxu, II cüt –görmə itiliyi, görmə sahəsi, göz dibi, rəng, III, IV və VI 
cüt-  göz  almalarının  hərəkəti,  çəpgözlük,  ikigörmə,  nistaqm,  bəbəklərin  eni  və  bərabərliyi,  işığa 
reaksiyası, akkomadasiyası, ekzoftalmiya, enoftalmiya, Horner üçlüyü: V cüt-üz, ağız boşluğu və dilin 
selikli  qişasının  hissiyatı,  sinir  şaxələrinə  təzyiq,  ağrının  olması,  çeynəmə  əzələlərinin  gərginliyi, 
atrofiyası,  çənə  hərəkətləri,  buynuz  və  gözün  selikli  qişalarının  refleksləri,  ağrılar  və  pareztesiyalar. 
VII  cüt-mimiki  əzələlərin  hərəkəti  və  onların  rahat  vəziyyəti,  alnı  qırışdırmaq,  qaşları  qaldırmaq, 
gözləri yummaq, dişləri göstərmək, agzı açmaq; VIII cüt-eşitmə itiliyi, qulaqda küy və cingilti. Rine, 
Veber, Şvabax sınağı, IX–X cüt yumşaq damağın və səs tellərinin hərəkəti, yumşaq damaq refleksləri, 
udma və fonasiya. XI cüt çiyinlərinin qalxması, başın dönməsi. XII cüt dilin hərəkəti, çıxardıqda yana 
əyilməsi dil əzələlərinin atrofiyası, fibilyar dartılmalar, dad hissiyatı müəyyənləşdirilir.  
4.  Hərəki  funksiyalar-  aktiv  hərəkətlərin  həcmi,  sürəti,  əzələlərin  qüvvəsi,  əzələ  atrofiyası, 
onların  yerləşməsi  və  dərəcəsi,  mexaniki oynaqlıq, fibrilyar və fassikuliyar dartılmalar,  əzələlərin və 
sinirlərin  elektrik  oynaqlığı.  Passiv  hərəkətlərin  həcmi,  hərəkət  məhdudluğu,  əzələ  tonusu,  atoniya, 
hipotoniya,  spastik,  rigidlik,  müştərək  hərəkətlər.  Hiperkinezlər:  əsmə,  atetoz,  xoreya,  qıcolmalar, 
torzion,  spazm,  əzələ  klonusu,  əsmə.  Hərəkətlərin  əlaqələndirilməsi,  barmaq-  burun  və  diz  –daban 
sınaqları, asinergiya, Romberq vəziyyətində sabitlik, ataksiya. Yeriş: paretik, paretik- spastik, ataktik, 
ataktik-paretik,  hemiplegik,  stepaj,  ördək  yerişi  və  ş.  Nitq:  afaziya,  dizatriya,  hecalı  və  bulbar  nitq 
təyin edilir.  
5.  Hissiyat:  ağrılar,  onların  yerləşməsi  və  xarakteri-  sızıldayıçı,  tutma,  sancılı,  qurşaqlayıcı, 
göynədici, sinir kötüklərinin ağrılı olması, ağrı nöqtələri, dartılma simptomu, dərin və səthi hissiyatın 
pozulma hüdudları, steroqnoz öyrənilir.  
6.  Çanaq  orqanları-  sidiyin  və  nəcisin  qeyri-iradi  ifrazı,  sidik  və  nəcis  ifrazına  meyl 
aydınlaşdırılır. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 125
 
 
7.  Vegetativ  funksiyalar-  vazomator,  sekretor  və  trofik  fəaliyyət  pozulmaları,  dəridə  trofik 
pozulmalar,  ətrafların  göyərməsi  (akrosianoz)  ayaqarxası  arteriyanın  və  arxa  qamış  arteriyasının 
pulsasiyası,  dərinin  hərarəti,  yerli  və  reflektor  dermoqrafizm,  omada  və  pəncələrdə  yataq  yaraları, 
atrofiyalar,  tər  ifrazı,  göz-ürək  refleksi,  orto  və  klinostatik  sınaqlar  yoxlanılır.  Beləliklə,  bu  üsullarla 
sinir sistemin yoxlanması və simpamatologiyası aydınlaşdırılır.  
 
Nevroloji xəstəliklərin əlavə müayinə üsulları və müalicə prinsipləri 
 
Dəqiq  diaqnoz  qoymaq  üçün  bir  sıra  əlavə  üsulları  aparılır:  oftamoloji  müayinə,  kəllənin 
rentgenoqrafiyası, elektoensofaloqrafiya, beyin - onurğa beyin mayesinin müayinəsi və s. 
Oftalmoloji  müayinə:  görmə  qabiliyyətinin  müayinəsi,  görmə  sahəsinin,  göz  dibinin  və  ilk 
əvvəl görmə sinirinin məməciyinin müayinəsi, kəllə -beyin zədələnmələrinin nəticələri, mərkəzi sinir 
sisteminin  sifilitik zədələnməsi,  qan-damar  xəstəlikləri,  beyin  şişlərinə  şühə  olan  zaman  görmə  siniri 
məməciyin durğunluğu diaqnozunu dəqiqləşdirməyə kömək edir.  
Kranoqrafiya- kəllənin rentgen şəklinin alınmasına deyilir. Kəllənin ən azı 2 proeksiyada (yan və 
sagital) şəkli alınmalıdır. Sonra ayrı- ayrı hissələri müayinə etmək üçün müxtəlif proyeksiyalar tətbiq 
edilir.  Xüsusi  olaraq  türk  yəhəri  nahiyyəsini,  gicgah  sümüyünün  daşlıq  hissəsini,  göz  yuvasını 
yoxlayırlar.  Kranioqrafiyada  alınan  dəyişikliklər  ümumi  və  yerli  xarakter  daşıya  bilər.  Ümumi 
əlamətlər kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsilə əlaqədar olur. Bura kəllənin ölçü və formasının dəyişməsi, 
kəllə tikişlərinin aralanması, sümüklərin nazikləşməsi, türk yəhəri nahiyyəsinin dəyişiklikləri, barmaq 
basıqlarının  əmələ  gəlməsi,  damar  şəklinin  diffuz  pozğunluqları  aiddir.  Yerli  əlamətlərdən  kəllə 
sümüklərində sınığın, çatın olmasını damar kələflərinin kirəcləşməsini göstərmək olar. Onurğa sütunun 
rentgen  şəklində  travmatik  dəyişikliklər,  onurğa  sütunun  degenerativ  pozğunluqları,  spondillioz, 
diskoz, osteoxondroz anomaliyaları ayird edilə bilər.  
Reoensefaloqrafiya  -  nəbzə  uyğun  olaraq  ritmik  əyrilik  verən,  dəyişən  cərəyanın  yaratdığı 
elektirik  keçirmə  səyirmələrini  qeydə  almaqla  beynin  qan  damar  sistemini  müayinə  edən  metoddur. 
Toxumaların elektrik keçiciriliyi onların qanla dolğunluğundan asılıdır. Reoensefaloqrafiya vasitəsilə 
beynin  hemodinamik  vəziyyəti  müayinə  olunan  damarın  qanla  dolğunluğunun  həcmi,  damar 
tonusunun  dəyişməsi  və  venoz  qan  axımı  öyrənilir.  Bu  üsuldan  beyin  damar  xəstəliklərində,  damar 
anevrizmi, beyin şişi hematoma zamanı əlavə yoxlama metodu kimi geniş istifadə edilir. 
Elektroensefaloqrafiya - xüsusi aparat elektroensefaloqraf vasitəsilə beynin bioelektrik aktivliyi 
qeydə  alınır.  Elektroensefaloqrafiya  vasitəsilə  beynin  funksional  halı  müəyyənləşdirilir,  məhəlli, 
ümumi  beyin  pozğunluğu,  onun  lokalizasiyası,  mərkəzi  sinir  sisteminin  reaktivliyi  ayird  edilir.  Bu 
metod  vasitəsilə  beynin  ən  kiçik  biocərəyanlı  xüsusi  aparat  vasitəsilə  qüvvətləndirilib  yazı  sisteminə 
çevrilir. 
Exoensefaloqrafiya  –  epidural  və  sublural  hematomadan  şübhələndikdə  aparılır.  Bu  metod 
müxtəlif  sıxlığa  malik  olan  mühit  sərhədlərindən  ultrasəslərin  əks  olunmasına  əsaslanır.  Əks  olunan 
dalğalar qeydə alınır. Ağrısız və zərərsiz üsuldur. Baş beyində həcmli proseslər zamanı aparılır. 
Elektromioqrafiya  -  əzələlərin  biopotensiallarını  qeydə  alan  metoddur.  Əzələlərin  bioelektrik 
aktivliyi  müvafiq  motoneyrondan  gələn  sinir  impulslarından  yaranır.  EMQ  vasitəsilə  kliniki  olaraq 
nəzərə  çarpmayan  hərəki  pozğunluqları  və  əzələ  tonusunda  dəyişiklikləri,  xəstəliyin  cərıəyanını,  ağrı 
sindromunu,  funksiyaların  nə  dərəcədə  bərpa  olmasını,  əzələ-  sinir  sistemi  xəstəliklərinin 
differensasiyasını, patoloji prosesin olmasını, mərkəzi və periferik hərəki motoneyronun pozğunluğunu, 
beyin–damar xəstəliklərində əzələlərin vəziyyətini və digər xəstəlikləri dəqiqləşdirmək mümkündür.  
 
Angioqrafiya 
 
  Bu  üsul  damar  daxilinə  kontrast  maddə  yetirməklə  müxtəlif  orqanların  damarlarını  rentgen 
vasitəsilə  müayinə  etməkdən  ibarətdir.  Angioqrafiya  nəinki  rentgendə  damarı  görməyə,  hətta  qan 
cərəyanının  tezliyini  müəyyənləşdirməyə  imkan  verir.  Bu  üsul  canlı  orqanizmdə  morfologiyanı, 
arteriya  və  dəyişiklikləri  topoqrafiyanı,  müxtəlif  patoloji  proseslər  zamanı  baş  verən  dəyişiklikləri 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 126
 
 
ayird  etməyə  kömək  edir.  Beyin  damarlarına  kontrast  maddə  vurmaqla  öyrənilmə  metodu  serebral 
angioqrafiya adlanır. Beyin angioqrafiyasına göstərişlər aşağıdakılardır:  
a) beyin şişlərinin topikasını təyin edən zaman; 
b) şiş olan nahiyyədə damarların quruluşu öyrənildikdə; 
c) kəllədaxili damar anevrizmlərinə şübhə yarandıqda. 
Beyin angioqrafiyası əməliyyatını yerinə yetirmək üçün aşağıdakı preparatlardan istifadə olunr:  
1.  Kardiotrastın  50%,  yaxud  35%  məhlulundan  15-20  ml  arteriya-daxilinə  vurulur,  məhlulu 
vurmazdan əvvəl onu bədən hərarətinə qədər isidilir. 
2. Diotrast preparatının 35-50%-li məhlulundan 10-15 ml arteriyaya yeridilir. 
3.  Toroprastin  (torium  4-oksidin  25%-li  kolloid  məhlulu)  azacıq  isidilmiş  10-15  ml  arteriya 
daxilinə yeridilir. Göstərişdən asılı olaraq kontrast maddə ya ümumi yuxu arteriyasına, yaxud xarici və 
daxili  arteriyasına  yeridilir.  Bir  qayda  olaraq,  kontrast  maddə  patoloji  ocağın  güman  edildiyi  tərəfin 
damar sisteminə yeridilir.  
 
Mieloqrafiya
 
 
  Bəzi  onurğa  beyin  xəstəliklərinin  aydınlaşdırılmasında  onurğa  beyninə  kontrast  maddə 
yeridilməsinə mieloqrafiya metodu deyilir. Ekstramedulyar və intermedulyar şişləri təyin etmək üçün 
kontrast mieloqrafiyadan istifadə  ediliir. Mieloqrafiya 2 üsulla müəyyən edilir: enən və qalxan. Enən 
mieloqrafiya zamanı kontrast maddə suboksipital nahiyədən, qalxan mieloqrafiya zamanı isə kontrast 
maddə endölümbal nahiyyədən yeridilir. Mieloqrafiya üçün istifadə olunan kontrast maddələr.  
1.  Enən  mieloqrafiya  məqsədilə  lipoidol  (yodun  xaş-xaş  yağında  40%  məhlulu)  tətbiq  olunur, 
xüsusi çəkisi 1,350–dir.  
2. Qalxan mieloqrafiya məqsədilə lipoidol (yodun xaş- xaş yağında 8%-li məhlulu) tətbiq olunur, 
xüsusi çəkisi 0,84. Subaraxnoidal boşluğun tam bloku zamanı alınan mieloqrammalar  ən xarakter və 
davamlı olur.  
  Pnevmoensefaloqrafiya-  onurğa  beyin  mayesinin  nisbətən  rentgen  şüalarını  daha  yaxşı 
keçirən  oksigen,  yaxud  hava  ilə  əvəz  olunmasına  əsaslanır.  Bu  metod  zamanı  xəstəyə  oturmuş 
vəziyyətdə  bel  punksiyası  edilir.  Onurğa  beyni  mayesi  çıxarılarkən  onun  yerinə  80-100  ml  hava 
yeridilir.  Çıxarılmış  mayenin  həcminə  nisbıətən  yeridilən  havanın  həcmi  15-20  ml-dən  artıq 
olmamalıdır. Hava yeridilən kimi dərhal kəllənin rentgenoqrammasını çəkmək lazımdır. 
  Kompüterli  tomoqrafiya  -  beynin  ocaqlı  zədələnmələrinin  kontrast  maddə  yeridilmədən 
rentgenoloji  müayinə  metodudur.  Ağrısız  və  zərərsiz  metoddur.  Müxtəlif  beyin  strukturları  müxtəlif 
sıxlığa  malikdir,  buna  görə  də  rentgen  şüalarının  udulma  dərəcəsi  müxtəlidir.  Xüsusi  aparatlar 
vasitəsilə hətta kiçik fərqlər tutulur, EHM köməyilə dəyişdirilir və ekrana verilir.  
 
Nevroloji xəstələrin ümumi müalicə üsulları 
 
  Müasir müalicə üsulları 3 qrupa bölünür:  
  I – təbii vasitələrlə müalicə: vitaminoterapiya, iqlim terapiyası, fizioterapiya  
  II- medikamentoz və yaxud dərman preparatları ilə müalicə  
  III-  operativ  müalicə:  Bu  müalicə  üsulları  ilə  yanaşı  psixoterapiya,  massaj,  müalicəvi 
gimnastika,  terrenkur  təyin  edilir.  Yuxarıda  göstərilən  üsullardan  əlavə  etiotrop,  patogenik  və 
simptomatik müalicə üsulları da ayırd edilir.  
  Etiotrop müalicə- xəstəliktörədici amillə təsir göstərir.  
Patogenik müalicə- xəstəliyin patogenezin ayrı-ayrı dövrlərinə təsir göstərir.  
Simptomatik müalicə - xəstəliyin ayrı-ayrı simptomlarını aradan qaldırır.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 127
 
 
MÖVZU 2
 
PERĠFERĠK SĠNĠRLƏRĠN TRAVMATĠK ZƏDƏLƏNMƏ 
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ VƏ MÜALĠCƏ PRĠNSĠPLƏRĠ 
 
  Sinirin tam qırılması  sindromu: bu anlayış sinirin tam qırılmasına, yaxud kəsilməsinə, onun 
şiddətlə sıxılmasına, yaxud əzilməsinə (sümük parçası və ya yad cisimlə)uyğun gəlir ki, bunun ardınca 
periferik hissədə Valler degeherasiyası baş verir. Sinirin tam anatomik qırılması adətən, onun uclarının 
ayrılması  ilə  müşayiət  olunur.  Bu  yerdə  yad  cisimlər  və  toxumanın  patoloji  dəyişiklikləri  tapılır  ki, 
bunlar  sonralar  sinirin  regenerasiyasına  mane  olur.  Tam  anatomik  qırılma  tipik  hallarda  bəzi  əsas 
klinik  simptomlar  ilə  xarakterizə  olunur.  Bu  əlamətlərin  bir  hissəsi  yaralanmadan  bir  qədər  sonra 
meydana  çıxır.  Sinir  kəsildikdə  həmin  sinirin  innervasıya  etdiyi  zonalarda  dərhal  tam  iflic  və 
hissiyyatın pozulması baş verir. İlk günlərdə, hətta birinci həftədə vegetativ və trofik pozulmalar olur. 
Bir  neçə  gün  keçdikdən  sonra  əzələ  hipotoniyası  şiddətlənməyə  başlayır.  Adətən,  əzələ  hipotoniyası 
yaralanmadan  10-15  gün  sonra  əmələ  gələn  əzələ  atrofiyasından  qabaq  inkişaf  edir.  Əzələlərin 
mexaniki  oyanıqlığı  əvvəlcə  yüksəlmiş  olur,  lakin  sonradan  zəifləyərək  tamamilə  itir.  Müvafiq  vətər 
refleksləri  çox  tez  sönür.  Elektrik  oyanıqlığını  müayinə  etdikdə,  əzələlərdə  tam  degenerasiya 
reaksiyası müşahidə edilir ki, bunun ilk əlamətləri yaralanmadan sonrakı 3-4-cü gündə meydana çıxır. 
bütün  proses  isə  sonrakı  2-3  həftə  ərzində  başa  çatmış  olur.  Hissiyyatın  pozulması  yaralanmadan 
sonrakı ilk günlərdə xeyli böyük zonaları əhatə edir ki, bu qonşu və anastomozlaşan periferik sinirlərin 
parabiozu  nəticəsində  meydana  çıxır.  Adətən,  keyləşmiş  nahiyə  tədricən  daralaraq  bir  neçə  həftə 
ərzində innervasiya zonalarına müvafiq olur.  
  Sinirin  qismən  kəsilmə  sindromu: sinirlərin tam kəsilməsinə nisbətən, qismən qırıldığı daha 
tez-tez  rast  gəlinir.  Bu  sindrom  böyük  sinirlərin,  məs:  oturaq,  dirsək,  orta  sinirlərin  və  s.  travmaları 
zamanı müşahidə olunur. Klinik əlamətlər sinir liflərinin yalnız bir hissəsinin qırılmasından irəli gəlir, 
həm  də  bu  zaman  sinirin  başqa  hissələrində  qansızma,  ödem,  sıxılma  olur.  Klinik  simptomlar  tam 
anatomik  qırılma  zamanı  müşahidə  edilən  iflic  və  keyimə  əvəzinə  hərəkətlərin  məhdudluğu  və 
hissiyatın  zəifləməsi  ilə  xarakterizə  olunur  ki,  bu  əlamətlər  sinirin  qismən  qırılmasını  göstərir. 
Yaralanma  baş  verən  kimi,  yaxud  ondan  bir  qədər  sonra,  müxtəlif  xarakterə  və  intensivliyə  malik 
ağrılar əmələ gəlir. Bir neçə həftədən sonra qabarıq vazomotor-trofik pozulmalar meydana çıxır. 
  Beləliklə,  ağrılar  və  aşkar  vazomotor-trofik  pozulmaların  əmələ  gəlməsi  qismən  kəsilmə 
sindromunun ən xarakter nişanələrindəndir. Elektrik oynaqlığının müayinəsi əksərən tam degenerasiya 
reaksiyasını göstərir. 
  Sinirin sıxılması sindromu: sinirin sıxılması sindromu yad cisim, sümük parçaları, hematoma 
ilə onun kəskin surətdə sıxılması nəticəsində meydana çıxa bilir. 
  Kliniki əlamətlər sinirin sıxılma dərəcəsindən asılıdır. Hərəki funksiyalar daha şiddətli pozulur. 
Əzələlərin  hipotoniyası  və  atrofiyası  şiddətlə  gedir.  Hissiyatın  pozulma  dərəcəsi  sıxılmanın 
şiddətindən və yayılma dərəcəsindən asılıdır. Dərin hissiyat pozulmur. 
  Vazomotor-trofik  pozulmaların  intensivliyi  də  sıxılmanın  sürəkliyindən  və  xarakterindən 
asılıdır. Sinirin sıxılması şiddətli olmasa, itirilmiş funksiyalar tez və asan bərpa edilir. Sinirin sıxılması 
zamanı operativ müdaxilə, yaralanmadan tədricən 2-3 ay sonra, lakin sinirin yad cisim ilə sıxılmasını 
təsdiq edən klinik və rentgenoloji əlamətlər olduqda daha tez tətbiq edilə bilər. 
  Kauzalgiya sindromu-periferik sinirlərin travmatik zədələnməsinin irriativ formaları arasında 
xüsusi  yer  tutur.  Kauzalgiya  –  yandırıcı  ağrı  deməkdir.  Bu  sindrom  əsasən  orta,  oturaq,  qamış 
sinirlərinin  güllə  ilə  yaralanmaları  zamanı  rast  gəlinir.  Kauzalgiya  sindromunun  xarakter  əlaməti-
əziyyətli  yandırıcı  ağrıdır.  Xəstələrin  dedikləri  kimi,  bu  ağrı  közərmiş  dəmir  parçasının  bədənə 
toxunmasına  oxşayır.  Ağrılar  yaralanmış  ətrafın  distal  hissəsində  yerləşərək,  bütün  ətrafa  irradasiya 
edir. Kauzalgiya zamanı ağrılar əlin və barmaqların ovuc səthi boyunca irradasiya verir. Oturaq və ya 
qamış siniri ilə əlaqədar olan kauzalgik ağrılar ayağın altında yerləşir. Əvvəlcə yandırıcı ağrılar yerli 
xarakter  daşıyır  və  yaralanmış  ətrafın  distal  hissəsində  yerləşir.  Sonralar  ağrılar  şiddətlənir  və 
proksimal  istiqamətdə  irradasiya  verir.  Xəstələr  bədənin  hər  hansı  hissəsinə  quru  əşya,  məs:  kağız 
parçası  yüngülcə  toxunduqda  ağrıların  şiddətləndiyini  qeyd  edirlər.  “Yaş  əski  simptomu”