Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 128
 
 
(hiqromaniya)  adlanan  bu  əlamət  kauzalgiya  üçün  ən  xarakter  sayılır,  bu  zaman  xəstə  özünün  zədəli 
nahiyyəsini həmişə yaş dəsmala bürüyür, yaxud içində soyuq su olan qabda saxlayır. gecələr səssizlik 
olduqda xəstələr özünü sakit hiss edir. Bu xəstələr çox düşkün, depressiv vəziyyətdə olurlar. 
  Müalicə-periferik  sinirlərin  yaralanmalarında  əsas  müalicə  kompleks  olmalıdır.  Güllə 
yralanmaları  zamanı  yaranı  cərrahi  üsulla  vaxtında  və  düzgün  təmizləmək,  ətrafları  əlverişli 
“funksional “vəziyyətdə immoblizə etmək ilk yardımın məzmununu təşkil edir. Müalicənin əvvəlində 
əzələ tonusunu artıran preparatlar-prozerin 0,015 dozada, sutkada 1 dəfə, 7-8 gün müddətində daxilə 
qəbul olunur. Sinirlərin güllə yaralanmalarının sinirin bərpası prosesinə mənfi təsir göstərən infeksiya 
ilə  ağırlaşma  ola  biləcəyini  nəzərə  alaraq  antibiotikləri  və  sulfanilamid  preparatları  tətbiq  olunur. 
Yaralanmadan  sonrakı  ilk  günlərdə  immoblizasiyadan  başqa,  əvvəlcə  passiv,  sonralar  isə  fəal 
gimnastika  `təyin  edilir.  Bu  tədbirlıər  ikincili  kontrakturaların  və  retraksiyaların  qarşısını  almaq 
məqsədilə  aparılır.  Boylama  qalvanizasiya,  köndələninə  ionoqalvanizasiya,  parafin  və  palçıq 
aplikasiyaları  da  xəstəliyin  ilk  vaxtlarında  təyin  edilir.  Əzələlərin  ifliclərində  və  atrofiyalarında 
massajdan və yerli istidən istifadə olunur. Dərmanlardan strixnin, B
1
 vitamini, kalsium-xlorid, prozerin 
və  dibazol  təyin  edilir.  Bərpa  dövründə  kükürdlü,  radonlu  vannalar  və  palçıq  müalicəsi  böyük 
əhəmiyyət kəsb edir.  
 
Periferik sinir sisteminin xəstəlikləri, nevralgiya tutması  
zamanı ilk tibbi yardım 
 
  Nevralgiya  tutmaları  zamanı  üzün  müvafiq  yarısı  cəng  olur.  Ağrı  olan  tərəfdə  üzün  dərisi 
qızarır,  xəstə  həmin  nahiyyəni  bəzən  ovuşdurur;gözündən  yaş  axır.  Ağrını  azaltmaq  üçün  xəstə 
məcburi vəziyyət  alır, danışmağa, nəfəs  almağa qorxur. Tutma qurtardıqda ağrılar keçir. Ağrılar üçlü 
sinirin bir şaxəsinin nahiyyəsində başlayıb o biri şaxələrə nəql edir, amma üzün bir tərəfində inkişaf 
edib,  o  biri  yarısına  keçmir.  Sinirin  infeksiya  mənşəli  nevralgiyasında  xəstəlik  bir  neçə  dəfə  şiddətli 
tutmadan sonra sakitləşir, 2-3 həftədən sonra heç bir iz qoymadan keçib gedir. Residivlə cərəyan edən 
forması uzun sürür, adətən 40-60 yaşlı adamlar arasında daha çox təsadüf edilir. Bəzi hallarda xəstəlik 
“reflektor” xarakterli olur və haymoritlə, diş xəstəlikləri ilə əlaqəli olur. Belə hallarda xəstənin hərarəti 
qalxır və yerli ödem olur.  
  Müalicəsi:  Difenin  01x3 dəfə. gecə  2x0,1 fenobarbital,  yaxud 0,2q teqretol  (finlepsin) verilir. 
Sinirin  müvafiq  şaxələrinə  novokain  anesteziyası  təyin  edilir.  Bəzən  dəri  altına  bir  neçə  ağrıkəsici 
preparatdan qarışıq hazırlayıb vurulur (aminazin, promedol, pipolfen, analgin). Vitaminlərdən B
1
, B
6
, 
B
12
, C, aloye, FİBS və s. UYT təyin edilir. Finlepsin 0, 1 qr 2 dəfə başlayıb, sutkada 1qr-a çatdırırlar, 
lazım  gəlsə  0,6-0,8  3-4  dəfə  verilir.  12-48  saatdan  sonra  yaxşılaşma  gedir.  Ağrılar  keçəndən  sonra 
dozanı tədriclə azaldırlar 0,2-0,3 qr. Preparatı 2-3 həftədən 2-3 ilə kimi verirlər. İynəbatırma terapiyası 
yaxşı effekt verir. 
  Bel-oma  radikuliti  zamanı  ağrıkəsici  preparatlar;reopirin,  vitaminlər  B
1
,  B
12
, ağrı nahiyyəsinə 
kvars. Hər 2-3 gündən bir dəri altına, ağrı nahiyyəsinə 25-50 ml 0,25-0,5% novokain vurulur. Rozental, 
viprosal,  efkamon,  pələng  yağı  və  s.  mazlardan  istifadə  olunur.  gündə  3  dəfə  ağrı  nahiyyəsinə 
sürtülməlidir. US terapiyası, ultrayüksək tezlikli (UYT) terapiya, diatermiya, ionofarez təyin edilir. 
  Tibb  işçisi  xəstəni  elə  uzandırmalıdır  ki,  onun  zədələnmiş  ayağı  və  belinə  əziyyət  düşməsin. 
Buna  görə  də  xəstəni  bərk  döşək  və  ya  nazik  adyalla  örtülmüş  hamar  sipər  üzərində  yatızdırırlar. 
Ayaqlar diz oynağında bükülmüş və ya iməkləmə vəziyyətində olduqda ağrı azalır. İsitqac, isti qum, 
xardal yaxması, istiot plastırı ağrıkəcici vasitələr kimi istifadə olunur.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 129
 
 
MÖVZU 3 
 
MSS-NĠN ĠNFEKSĠON XƏSTƏLĠKLƏRĠN MÜAYĠNƏSĠ, MÜALĠCƏSĠ 
VƏ PROFĠLAKTĠKASINDA ĠġTĠRAK, XƏSTƏLƏRƏ QULLUQ 
 
  Xəstələrə  ilk  növbədə  penisillinlə,  başqa  antibiotiklərlə,  sulfanilamid  preparatları  ilə  müalicə 
təyin  olunur.  Müalicə  nə  qədər  tez  başlansa,  sağalma  bir  o  qədər  tez  olar  və  fəsadlaşmalar  azalır. 
Penisillini  vena  və  əzələ  daxilinə  vururlar,  ağır  hallarda  24-30  min.  TV  hər  4  saatdan  bir  10-15  gün 
ərzində . Yaxşı effekt verir tetrasiklin və ya eritromisin (daxilə 250000 TV sutkada 4 dəfə), oletetrin 
250000TV  4-6  dəfə,  sulfadimetoksin  0,5  qr.,  sutkada  2-3  dəfə.  Antibiotiklə  müalicə  zamanı  nistatin 
təyin edilir 1 min. TV daxilə. Kəllədaxili təzyiqi azaltmaq üçün venaya mannit təyin edilir. 2ml 1 kq 
çəkiyə,  furosemid  2  ml  2%-li  vena  və  ya  əzələ  daxilinə.  Simptomatik  müalicə  unudulmamalıdır: 
ağrıkəsicilər tətbiq edilir. Qıcolma olarsa xloralhidratla imalə və fenobarbital təyin edilməlidir.  
 
 
 
  Xəstəyə  qulluq  –  böyük  əhəmiyyət kəsb  edir.  Xəstəni  tez-tez narahat  etmək lazım deyil, ona 
görə  ki,  qıcığa  həssaslıq  artdığından  oyanma  və  qıcolma  tutması  baş  verə  bilər.  belə  xəstələri 
alaqaranlıq  sakit  palatalara  qoymaq  lazımdır.  Xəstənin  yanında  ucadan  danışmaq  olmaz.  Duru  və 
yüngül  yemək verilməlidir. Xəstənin  ağız boşluğunu tez-tez kalium  permanqanat  məhlulu ilə  yumaq 
lazımdır. Xəstənin bağırsaqlarının və sidik kisəsinin vaxtlı-vaxtında boşalmasına bütün sutka ərzində 
fikir vermək lazımdır. Meningit keçirmiş xəstələr 1-2 il ərzində həkimin nəzarəti altında olmalıdır. 
  Profilaktika:  Xəstə  bakterioloji  sağlamlığa  qədər  izolə  olunmalıdır,  bakteriya  daşıyıcıların 
aşkar və izolə edilməsi onların ağız boşluğunun, udlağın sanasiyası və kontaktada olan uşaqlara tibbi 
nəzarət edilməlidir. 
  Epidemik  ensefalit-  zaman  kəskin  dövürdə  yataq  rejimi  lazımdır.  Vena  daxilinə  40% 
heksametilintetramin  məhlulu  5  ml,  15  ml  40%  qlükoza  ilə  hər  gün  və  yaxud  günaşırı,  cəmi  40-50 
inyeksiya. Daxilə askorbin turşusu, sulfanilamid preparatları təyin edilir, əzələ daxilinə sağalmaq üzrə 
olan  və  yaxud  xəstəlik  keçirən  şəxslərin  zərdabı,  50-30  ml  3-4  gündən  bir,  tiamin,  askorbin  turşusu 
vurulur.  Yuxululuq  zamanı  kofein,  fenamin,  yuxusuzluqda  yuxugətirici  preparatlar  verilir.  Xəstə 
mayeni çox qəbul etməlidir, dəri altına oksigen vurulur. Xroniki dövrdə simptomatik müalicə aparılır. 
Əzələ gərginliyini aradan qaldırmaq üçün levodopa (LDOFA), madopar, siklodol (romparkin) 0, 005qr 
3  dəfə,  miodakalm  (0.  05  qr  2t  304  dəfə)  .  Levodopanı  sutkada  1qr  başlayıb,  tədricən  dozanı  artırıb 
sutkada 4-5 qrama çatdırırlar. Preparatlar uzun müddət verildikdə parkinsonizmin əlamətləri azalır.  
  Yaz-yay  ensefalitində  -bütün  xəstələri  hospitalizə  etmək  və  ciddi  yataq  rejimi  vacibdir. 
Xəstələrə  hər  gün  əzələ  daxilinə  5-10  ml  spesifik  qammaqlobulin,  endolümbal  5-10  ml  xəstəlik 
keçirmiş  şəxslərin  qan  zərdabı  və  yaxud  40-50  ml  həmin  zərdabdan  əzələ  daxilinə  vurulur,  5-6  gün 
müddətində,  lazım  gəldikdə  ürək  preparatları  təyin  edilir.  Hər  gün  vena  daxilinə  20-30  ml  40% 
qlükoza,  günaşırı  dəri  altına  oksigen  vurulur.  Eləcə  də  tiamin,  siankobalamin,  askorbin  turşusu, 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 130
 
 
prozerin,  dibazol,  ATF,  qalatamin  vurulur.  Fizioterapiya  üsullarından  elektofarez  kalium  yodla, 
müalicə gimnastikası, massaj tətbiq edilir. 
  Profilaktika: Gənələri və gəmiriciləri meşədə məhv etmək lazımdır. Meşədə işləyənlər xüsusi 
kombinizonlardan  istifadə  etməlidir.  Bədənin  açıq  hissələrinə  kəskin  iyli  mazlar,  məhlullar  sürtülür. 
Vaksinasiya  aparılmalıdır.  Məhəlli  zonalarda  kütləvi  vaksinasiya  aparılır.  Bu  məqsədlə  dərialtına 
bikrinci gün 3 ml, 10 gündən sonra isə 6 ml vaksin vurulur.  
 
MSS-NĠN ĠNFEKSĠON XƏSTƏLĠKLƏRĠ ZAMANI ONURĞA BEYĠN 
MAYESĠNĠN ALINMA METODU VƏ MÜAYĠNƏSĠ 
 
  Spinal  punksiya  üçün  ən  müvafiq  nahiyyə  üçüncü,  dördüncü  bel  fəqərələrinin  tin  çıxıntıları 
arası sayılır. Bu nahiyyədə onurğa beyin maddəsi yoxdur. Xəstə taxt üzərində böyrü üstə uzanıb, başını 
maksimal  dərəcədə  köksünə  doğru  bükür,  ayaqlarını  isə  mümkün  qədər  qarnına  doğru  qatlayır.  Bu 
zaman fəqərə sütunu qabarıq vəziyyət alır və fəqərəarası məsafələr genişlənir. Punksiyanı eyni qayda 
ilə, oturmuş vəziyyətdə də aparmaq olar. Punksiya olunacaq bel nahiyyəsi spirtlə, yodla təmizlənir və 
həkim  əllərini  lazımi  qayda  ilə  yuyub  hazırlayır.  Üçüncü  və  dördüncü  bel  fəqərələrinin  səviyyəsini 
düzgün  tapmaq  məqsədilə  sağ  və  sol  çanaq  sümüyü  qanadlarının  ən  yüksək  nöqtələri  bir-biri  ilə 
birləşdirilıir. Cizginin keçdiyi nahiyə təxminən üçüncü – dördüncü bel fəqərələri arasına müvafiq gəlir. 
Həkim sol  əlinin  baş  barmağı  ilə  həmin nahiyyəni  təyin  edir və  barmağını orada saxlayır. Sağ  əli ilə 
10-12  sm  uzunluqda  olan  nazik  bel  iynəsini  baş  barmağın  durduğu  nahiyyədən  içəri  aparır.  İynəni 
yeritdikdə  onu  dəri  üzərində  uzun  müddət  saxlamaq  məsləhət  görülmür,  çünki  bu,  dərinin  hissi 
reseptorlarını  qıcıqlandırıb  bərk  ağrılara  səbəb  olur.  İynə  bel  nahiyyəsində  bir  qədər  yuxarı  və  maili 
istiqamətdə  aparılmalıdır.  Yumşaq  toxumaları  keçib,  sərt  qişanı  deşdikdə  həkim  əlinin  boşluğa 
düşdüyünü hiss edir. Əgər iynə sümüyə dirənmiş olursa, qüvvə sərf edib onu irəliyə doğru aparmağa 
cəhd  etmək  lazım  deyil.  Əksinə,  belə  halda  iynəni  bir  qədər  geri  çəkib,  nisbətən  istiqamətini 
dəyişdirərək yenidən irəli aparmaq lazımdır. Boşluğa düşmüş iynənin manderi çıxarılır punksion iynə 
xüsusi  manometrlə  birləşdirilir  və  mayenin  təzyiqi  təyin  olunur.  Diaqnostik  məqsədlə  5-6  sm  maye 
almaq  olar.  Bəzən  təsadüfi  olaraq  damarı  zədələdikdə  punksion  iynədən  qan  gəlir.  Belə  halda 
punksiyanı davam etdirmək olmaz. Punksiya dügün edilib qurtardıqdan sonra iynəni cəld çıxarıb, yeri 
yodla təmizlənir və  kolloidlə  yapışdırılır. Punksiyadan sonra xəstə  təxminən bir saata  kimi  balıncsız, 
üzü  üstə,  sonra  isə  istədiyi  böyrü  üstə  cevrilib  uzanır.  Bir  sutka  müddətində  isə  qəti  olaraq  gəzmir. 
Gələcəkdə  meningizim  əlamətlərinin,  yaxud  hər  hansı  bir  ağırlaşmanın  qarşısını  almaq  məqsədilə 
punksiyadan  qabaq  vıə  punksiyanın  ikinci  günü  vena  daxilinə  5  ml  40%-li  urotropin  məhlulu 
vurulması  məsləhət  görülür.  Mayeni  aldıqda  onun  təzyiqinə,  rənginə,  şəffaflığına  və  kimyəvi 
xüsusiyyətlərinə  diqqət  vermək  lazımdır.  Təzyiqi  ölçmək  üçün  xüsusi  manometrdən  istifadə  olunur. 
Manometrin  ucu  bel  iynəsinə  bənd  edilir  və  təzyiq  ölçülür.  Manometr  olmadıqda  mayenin  axma 
sürətinə diqqət  verilir. Bu dəqiqədə təxminən 60 damcı düşərsə bu, təzyiqin  yüksəlmədiyini  göstərir 
(əlbəttə,  bu  şərti  olaraq  qəbul  edilməlidir.  Təzyiq  artdıqda  maye  sürətlə  axır  (meningitlərdə  olduğu 
kimi). Likvorun cərəyanı yolunda hər hansı bir maneçiliyin (onurğa beyin şişinin – araxnoiditin) olub-
olmamasını təyin etmək üçün Kvekenşted və Stukey sınaqlarından istifadə olunur. Kvekensted sınağını 
yoxladıqda  boyun  çuxurlarındakı  vidaci  venalarına  təzyiq  etməklə  manometrdə  təzyiqin  artdığını 
görürük. Əgər likvorun cərəyanı yolunda hər hansı bir, maneçilik (blok) olarsa, verilən təzyiq mayenin 
axmasını sürətləndirə bilmir. Stukey sınağını yoxlamaq üçün xəstənin qarın nahiyyəsinə maye sürətlə 
axmalıdır. Əgər likvorun cərəyanı yolunda blok olarsa təzyiq yüksəlməz. Normal halda beyin onurğa 
beyin mayesi rəngsiz və şəffaf olub bir ml mayedə 3-5 formalı element tapıla bilər. Bir sıra xəstəliklər 
nəticəsiində  formalı  elementlər  arta  bilər  (pleostitoz).  Bunun  nəticəsində  də  mayenin  şəffaflığı  itir, 
bəzən isə rəndi dəyişir. 
Məsələn,  serebrospinal  və  irinli  menigitlərdə  polinukleinlərin  miqdarı  artdığı  halda,  vərəmli 
meningitdə, siflisdə, bir sıra digər xəstəliklərdə limfositlərin miqdarı artır. Sinir sistemində exinokokk 
sistoserki olduqda mayedə eozinofillər artır. 
 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 131
 
 
 
 
  Bəzən  maye  qana  bulaşır.  Bu  punksiya  zamanı  təsadüfi  olaraq  damarın  zədələnməsindən  vıə 
yaxud subaraxnoidal boşluqlara qan axmasından ola bilər. Əgər maye təsadüfi damar zədələnməsindən 
qana  bulaşmış  olarsa,  o  zaman  birinci  sınaq  şüşəyə  yığılan  maye  qanlı,  sonra,  yəni  ikinci  şüşəsinə 
yığılan  maye  isə  şəffaf  olur.  Subaraxnoidal  qanaxmada  mayeyə  düşmüş  eritrositlər  əriyir  və  mayə 
bütünlüklə  qırmızı  rəngə  boyasnır.  Birinci  və  ikinci  şüşələrdə  olan  maye  eyni  rəngdə  olur  və 
saxlandıqda  eritrositlər  sınaq  şüşəsinin  dibinə  çökmür.  Subaraxnoidal  qanaxmadan  bir  neçə  gün 
keçdikdən  sonra  mayenin  rəngi  tədricən  durulaşmağa  başlayır.  Odur  ki,  maye  saman  rəngində  olur 
(ksantoxromiya).  Beyin  və  onurğa  beyin  şişlərində  (xüsusilə  blok  olduqda)  mayedə  ksantoxromiya 
daha kəskin olur.  
  Beyin- onurğa mayesində zülalın miqdarını təyin olunmasının böyük diaqnostik əhəmiyyəti var. 
Adi  halda  beyin-onurğa  beyin  mayesində  0,02  -0,03  mq  zülal  tapılır.  Bir  sıra  iltihabi  proseslərdə, 
xüsusilə mərkəzi sinir sisteminin şişlərində zülalın miqdarı artaraq, bir neçə faizə qədər çata bilər. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 132
 
 
MÖVZU 4 
 
BAġ BEYĠN QAN-DAMAR XƏSTƏLĠKLƏRĠ OLAN XƏSTƏLƏRDƏ 
ĠFLĠC ZAMANI XƏSTƏYƏ QULLUQ VƏ YATAQ YARALARININ 
PROFĠLAKTĠKASI 
 
  Xəstəliyin  birinci  mərhələsində  hələ  insultun  xarakteri  müəyyən  edilməmiş  differensə 
olunmamış müalicə aparılır. Bu müalicənin məqsədi həyat funksiyalarının bərpa olunmasıdır. Kəskin 
dövrdə  sakitlik  lazımdır.  Xəstəni  çarpayıya 
uzadıb,  başını  qaldırmaq  lazımdır.  otağın 
havası  tez-tez  dəyişilməlidir.  İnsultun 
xarakterindən  asılı  olmayaraq  xəstəyə  vena 
daxilinə 10 ml 2,4%-li eufillin, 10,0 ml 40%-
li  qlükoza  vurulur.  Bu  damarların  spazmını 
götürür,  beyin  toxumasının  şişini  azaldır, 
kollaterial  qan  dövranını  gücləndirir.  Ağız 
boşluğu 
selikdən 
təmizlənir. 
Ürək 
fəaliyyətini  normallaşdırmaq  üçün  vena 
daxilinə  yavaş-yavaş  0,25-1,0  ml  strofantin 
və  ya  korqlükon  vurulur.  Beyin  ödemində 
vena 
daxilinə 
sidikqovucu, 
kaliumun 
miqdarını  qaldırmaq  üçün  50  ml  4%-li 
kalium  xlorid  və  ya  10,0  ml  panangin 
vurulur.  Bundan  sonrakı  müalicə  insultun 
xarakterindən asılıdır. 
Hemorragik insultda qan təzyiqinin yüksəkliyinə, nəbzin gərginliyinə, üzün dərisinə nəzər yetirib 
ayaqlara isitqac qoymaq lazımdır. 100-300 ml qan buraxmaq olar. Xəstənin başına buz qoymaq və bir 
neçə  saat  saxlamaq  daha  münasibdir.  Hər  1-2  saatdan  bir  buzu  götürmək  lazımdır.  Arterial  təzyiq 
yüksək  olduqda  1%-li  dibazol  1-2,5  ml,  dopegit  təyin  edilir.  Koaqulyantlardan  vitamin  K  (vikasol, 
kalsium  qlükonat)verilir.  Çox  vaxt  vena  daxilinə  damcı  ilə  2,0  ml  2,5%-li  aminazin,  2,0  ml  1%-li 
dimedrol,  promedol  1ml  1%-li,  0,5  ml  novokain,  300  ml  10%-li  qlükoza  yeridilir.  Bu  qarışığı  tətbiq 
etdikdə kollapsa qarşı ehtiyatlı olmaq, arterial təzyiqə nəzarət etmək lazımdır. 
Hemorragik  insultun  əsas  əlamətlərindən  biri  iflic  olduğu  üçün  kontrakturaların  və  yataq 
yaralarının  qarşısını  almaq  məqsədilə  xəstənin  qoluna  gövdədən  aralı  vəziyyət  verilir,  qoltuqdakı 
çuxurlara  qum  kisəçikləri  qoyulur.  Qollar  bütün  oynaqlarda  açılır  və  yataq  yaralarının  əmələ  gəlmə 
təhlükəsi  olan  nahiyyələrə  rezin  halqa  qoyulur.  Xəstənin  yataqda  vəziyyətini  hər  2-3  saatdan  bir 
ehtiyatla  dəyişmək  lazımdır.  Yataq  yarası  əmələ  gələn  nahiyyələri  kamfora  spirti  ilə  silib  təmiz 
qurulayıb  talk  səpmək  lazımdır.  Xəstə  sidiyini  sərbəst  ifraz  edə  bilməzsə  sidik  kisəsi  kateterezasiya 
edilir.  
 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 133
 
 
MÖVZU 5 
 
MSS-NĠN ġĠġLƏRĠ OLAN XƏSTƏLƏRƏ CƏRRAHĠ 
ƏMƏLĠYYATDAN SONRA QULLUQ 
 
  Cərrahi  əməliyyatdan  sonra  xəstəyə  qulluq  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu  zaman  tibb 
işçilərinin  bütün  səyi  yaranın  sağalmasına,  ağırlaşmaların  qarşısının  alınmasına,  yataq  yaralarının 
profilaktikasına  yönəlməlidir.  Operasiyadan  sonrakı  dövr  operasiya  qurtaran  kimi  başlayır.  Xəstə 
intensiv  terapiya  şöbəsinə  yerləşdirilir.  Operasiyadan  sonra  ilk  günlər  narkozdan  ayılma  dövründə 
xəstədə  yanğı hissi olur və o təklikdə su istəyir. Həkimin icazəsi olmadan su vermək olmaz. İntensiv 
terapiya palatasına qoyulan xəstəyə təyinat vərəqəsi açılır, hər 1-2 saatdan bir xəstənin hərarəti, nəbzi 
və tənəffüs tezliyi, a/t ölçülüb qeyd edilir. İlk  günlərdən tibb işçisi sağrının təmizliyinə xüsusi diqqət 
yetirməlidir.  Tənəffüs  çatışmamazlığının  qarşısını  almaq  üçün  tənəffüs  yollarını  selikdən  təmizləyir, 
qusma  olarsa  qusuntu  kütlələrinin  nəfəs  borusuna  düşməsinin  qarşısı  alınmalıdır.  Sidik  kisəsi 
nahiyyəsinə isitqac və  ya kateter qoyulur, qəbizlik  olarsa təmizləyici  imalə  edilir, bir neçə  gün sonra 
xəstənin vəziyyəti yaxşılaşdıqda ümumi palataya köçürülür və funksional çarpayıya qoyulur. 
 
 
MSS-nin travmaları olan xəstələrin müalicəsində iĢtirak, immoblizasiyası və 
nəqliyyatda daĢınması 
 
  Baş  beyin  travmaları  zamanı  ilk  növbədə  xəstə  xərəklərdə  arxası  üstə  daşınmalıdır.  Əlavə 
zədələnmə  və  silkələnmənin  qarşısını  almaq  üçün  pambıq,  tənzif  halqalarından,  hava  doldurulmuş 
rezin  balonlardan  və  ya  əlaltı  vasitələrdən  istifadə  edib  valik  düzəldilir  və  bununla  xəstənin  başı 
immoblizə edilir. Əgər yara ənsə nahiyyəsindədirsə və ya ənsə sümükləri sınmışsa, o zaman xəstə yanı 
üstə  daşınır.  belə  travmalı  xəstələrdə  çox  zaman  qusma  olur,  qusuntu  kütləsinin  nəfəs  yoluna 
tökülməməsinə fikir vermək lazımdır. Fəqərə sütununun sınığı çox qorxuludur, çünki cüzi yerdəyişmə 
onurğa beynin zədələnməsinə səbəb olur. Bu hal çox zaman xəstələri düzgün daşımadıqda baş verir. 
Belə  xəstələri  xərəklərdə  ciddi  üfiqi  vəziyyətdə  səth  üzərində  arxası  və  ya  qarnı  üstə  daşınmalıdır. 
Xəstənin  yerini  dəyişdikdə  ehtiyatlı  olmaq  lazımdır  ki,  fəqərə  sütununun  hətta  cüzi  əyilməsinə  yol 
verilməsin.  Buna  görə  də  xəstə  uzandığı  səthlə  birlikdə  götürülməlidir.  Fəqərə  sütununun  boyun 
şöbəsində  sınıq  olduqda  xəstələr  arxası  üstə,  boyunun  altına  valik  qoyulub  daşınır.  Baş  bir  qədər 
arxaya  çevrilir,  üz  yuxarıya  baxır.  Kəllə-beyin  travmasında  mütləq  yataq  rejimi  olmalıdır.  Baş 
ağrısımnı  azaltmaq  üçün  pentalgin,  analgin  verilir.  Xəstənin  başına  buz  qoymalı,  o,  həddindən  artıq 
həyəcanlı olarsa, 1-3 %-li natrium brom məhlulu, Bexterev miksturu 1 x/q x 3 dəfə, fenobarbital 0,05-
0,1x2  d,  seduksen  1l  x  2d.  təyin  edilir.  Xəstə  həddindən  artıq  həyəcanlı  olarsa  40-50  ml  3-4  %-li 
xloralhidrat məhlulu ilə imalə etmək lazımdır. Kəllədaxili təzyiqi azaltmaq üçün gündə 2-3 dəfə 100-
150  qr  soyuq  su  ilə  50,0  ml  qliserin  qarışığı,  furosemid  verilməli,  əzələ  daxilinə  5-10  ml  25%-li 
maqnezium sulfat yeridilməlidir. Bəzən kortizon, prednizolon təyin edilir. 
Onurğa  beyin  travmaları  zamanı  yataq  rejimi  olmalıdır,  sdidik  müntəzəm  surətdə  kateterlə 
buraxılmalıdır.  Kəskin  dövrdə  antibiotiklər,  ağrı  kəsicilər,  sorucu  dərmanlardan  aloe,  fibs, 
autohemoterapiya təyin edilir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 134
 
 
MÖVZU 6 
 
ĠRSĠ- DEGENERATĠV, ƏZƏLƏ SĠNĠR XƏSTƏLĠKLƏRĠ ZAMANI 
TĠBBĠ GENETĠK MƏSLƏHƏTXANALARIN ROLU 
 
  Klinik genetikanın müvəffəqiyyətləri irsi xəstəliklərin profilaktikasına şərait yaradır. Hereditar 
patologiya klinikasında profilaktika məsələləri xüsusi mövqe kəsb edir, çünki bir çox irsi xəstəliklərin 
müalicəsi ciddi çətinliklərlə qarşılaşır. Profilaktik tədbirləri şərti olaraq 3 qrupa bölmək mümkündür.  
1. İrsi xəstəliyə tutulmuş uşaq doğulması təhlükəsinin dərərcəsini qiymətləndirmək.  
2.  Bu  və  ya  digər  irsi  xəstəliyin  təhdid  etdiyi  şəxslərin  müntəzəm  müşahidəsi  və  profilaktik 
müalicəsi 
3.  Doğulandan  qabaq  dəqiq  diaqnostikanın  təyin  edilməsi  irsi  xəstəliklərin  profilaktikasında 
həyat  şəraitinin  yaxşılaşdırılmasına,  sanitariya  mədəniyyətinin  yüksəldilməsinə,  xarici  mühitin 
çirklənməsinə qarşı mübarizəyə yönəlmiş sosial və ümumi gigiyenik tədbirlərin əhəmiyyəti böyükdür. 
Konkret  xəstəliyi  qarşılamaq  tədbirlərinin  görülməsi  üçün  irsi  xəstəliklərin  diaqnostikasının  yüksək 
səviyyəsi  hereditar  xəstəliklərin  və  fenosurətlərin  səlis  differensiyası,  habelə  ayrı-ayrı  qrupların 
daxilinə  genetik  cəhətcə  müxtəlif  səbəblərdən  irəli  gəlməsi  ilə  seçilən  oxşar  kliniki  sindromların 
fərqləndirilməsi  tələb  olunur.  Bundan  başqa  xəstəliyin  irsən  keçməsi  tipinə  dair,  mutant  xəstəliyə 
keçməsinə  endogen  və  ekzogen  amillərin  nisbətli  rolu  haqqında  məlumatın  əhəmiyyəti  böyükdür. 
Xəstə  uşaq  doğulması  ehtimalının  qiymətləndirilməsi  tibbi  genetik  məsləhətin  başlıca 
vəzifələrindəndir.  Bu  məsələni  çox  vaxt  o  zaman  həll  etmək  lazım  gəlir  ki,  ailədə  irsi  xəstəliyə 
tutulmuş bir uşaq varsa, sonrakı uşaq nəzarət altına alınmalıdır. Uşaq doğulması barədə tövsiyyəni çox 
böyük  ehtiyatla  verməli,  həm  də  son  söz  valideyinlərin  olmalıdır.  Skrininq  metodların  tətbiqi  ilə 
kütləvi müayinələrin aparılması irsi xəstəliklərin nəinki erkən mərhələlərini aşkar etməyə, həm də bu 
və  ya  başqa  xəstəliyə  tutulmaq  təhlükəsində  olan  uşaqları  müəyyən  etməyə  imkan  verir.  İrsiyyət 
cəhətdən ağır vəziyyətdə olan ailələrin uşaqları dispanser müşahidəsində  olmalıdırlar. Son illərdə  irsi 
xəstəliklərin antenatal diaqnostika metodları işlənib hazırlanmışdır. Bunlara hər şeydən əvvəl amnion 
hüceyrələrin, onların sitoloji tərkibinin öyrənilməsi ilə amniosintez, dölün ultrasəslə müayinəsi aiddir. 
Bu metodlardan hazırda irsi xəstəliklərin diaqnostikasında istifadə olunur.