Kommunal və yerli vergilər məqsədli xarakter daşıyırdı və
konkret ehtiyacın maliyyələşdirilməsinə xidmət edirdi. Fövqəladə
vergilər isə zərurət yarandıqda, məsələn, müharibələrə hazırlıq zamanı
tətbiq edilirdi.
Qeyd etmək lazımdır ki, əksər tarixi hadisələr vergi konfliktləri
nəticəsində yaranmışdır. Rus iqtisadçısı N.Turgenyevin (1789-1871)
qeyd etdiyi kimi, “səfeh vergi sistemləri hollandların ispanlardan,
isveçrəlilərin avstriyalılardan asılılığına son qoymuşdur”. Bu cür
hadisələr daim hökmdarları vergi islahatları aparmağa vadar etmişdir.
Bu nöqteyi-nəzərdən Səfəvi hökmdarı I Şah Abbası (1571-1629)
apardığı vergi islahatları diqqətə layiqdir. Onun fərmanı ilə 1598-99-cu
ildən maldarlardan tutulan çobanbəyi vergisi, torpaq sahibləri və
kəndlilərdən tutulan torpaq vergisi ləğv edildi. İsfahan şəhəri və onun
ətrafı bir il müddətinə, 1623-cü ildə isə 3 il müddətinə bütün vergilərdən
azad edildi. Osmanlı işğalından azad edilmiş Ordubad və Dərbənd
şəhərlərinə vergi immuniteti hüququ verildi. İsfahan şəhəri və onun
ətrafının hər cür vergilərdən azad edilməsi hal-hazırda geniş təşəkkül
tapmış azad iqtisadi zonaları xatırladır.
Demək olar ki, XVI – XVII əsrlərə qədər heç bir dövlətdə
mütəşəkkil vergi sistemi olmamışdır. Hər yerdə vergi ödənişləri
birdəfəlik xarakter daşımış, onların sayı və dərəcələri hökmdarların
subyektiv rəyindən asılı olmuşdur. Roma imperatoru Tit Flavi Vespasian
(9–79-cu illər) ayaqyoluna vergi tətbiq etmişdir. Ondan “buna görə nə
üçün vergi tutursan?” deyə soruşduqda, sonralar aforizmə çevrilmiş
“pullar iy vermir” ifadəsini işlətmişdir. I Pyotrun tətbiq etdiyi üzdəniraq
“saqqal” vergisi də buna bir misaldır.
Dövlətçiliyin
inkişaf etməsi təsadüfi vergilərin aradan
qaldırılmasını,
elmi
cəhətdən
əsaslandırılmış
vergitutmanın
yaradılmasını tələb edirdi. XVII əsrin sonları XVIII əsrin əvvəllərində
