FƏrrux rüSTƏmov tamilla dadaşova ali MƏKTƏb pedaqogikasi
Yüklə 6,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- H. Əliyev İdarəetmək məharəti namuslu olmaq məharətindən ibarətdir. T.Cefferson
- İ. Tekkersu
|
Ədəbiyyat
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə, Sosial psixologiya. B.ıQapp- Poliqraf. 2003. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya. B.:ÇİNAR-ÇAP. 2002.
Əhmədov H.M. və b. İdarəetmənin pedaqogika və psixologiyası. B.:Maarif. 2000.
Qurbanov A. Kurator və tələbə. B.ıAPİ. 1989. Bəşirov B. Ali məktəb didaktikası. B.rMaarif. 1992. rieAarorHKa Bbicuıen mıcoAbi (naya. pe^. npo(j). TanoHOB fl.M.). BopoHOK. 1969. rieflarorHKa Bbicuıen uiKOJibi ( OTB
. pea- BaöancKHH K).K.). PocTOB. 1972.
536
Rəhhədik etmək,yəni adamları öyrətmək və tərbiyələndirmək üçün gərək mənəvi haqqın olsun. H. Əliyev İdarəetmək məharəti namuslu olmaq məharətindən ibarətdir. T.Cefferson Kollektiv öz rəhbərinə oxşayır. D.Karnegi Ən çətin sənət idarəetmə sənətidir. K. Veher Əməl əksən vərdiş biçərsən, vərdiş əksən xarakter biçərsən; xarakter əksən tale biçərsən İ. Tekkersu İdarəetmənin 4 rüsvayçı üsulu: L Qabaqcadan xəbərdarlıq etmədən işdən qovmaq-bu, qəddarlıqdır. 2. Möhlət vermədən işçidən nəticə tələb etmək-bu, zorakılıqdər. 3. İşçi ilə ədavət aparmaq- bu,nadanlıqdır. 4. İşçinin əmək haqqım kəsmək- bu ədalətsizlikdir. Konfiisi Uğurlu idarəetmənin 3 meyarı: l -Müdriklərə yüksən rütbə verilməzsə xalq onlara hörmət etməz 2- Miidrəklərə cüzi əməkhaqqı verilərsə, xalq onların zəruri olduğuna inanmaz. . 3- Müdriklərin tabeliyinə adamlar verilməzsə, xalq onlardan qorxmaz Mao Tszı 53S
XVI FƏSIL
ALİ MƏKTƏB FƏALİYYƏTİNİN İSTİQAMƏTLƏRİ 16.1. ALİ MƏKTƏB FƏALİYYƏTİNİN ƏSASLARI Ali məktəb öz fəaliyyətində aşağıdakı sənədləri əsas götürür: • Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Ədalətli iqtisadi və sosial quruluşa əsaslanan, xalqın iradəsini ifadə edən qanunların aliliyini təmin edən, hüquqi, dünyəvi, demokratik quruluşa təminat verən, bəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə sülh, dostluq və əmin- amanlıq şəraitində yaşamaq və qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək niyyətində olan Azərbaycan Respublikasıııın Əsas Qanunu insan hüquqları və azadlıqlarını ifadə edir və ona təminat verir. Bütün başqa sahələrdə olduğu kimi, ali təhsil sistemi də öz fəaliyyətində Azerbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsaslanır. Konstitusiyanın 42-ci maddəsində yazılır: I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. II. Dövlət pulsuz, icbari, ümumi orta təhsil almaq hüququnu təmin edir. III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq istedadlı şəxslərin təhsilini davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. Bu müddəalara istinad edən ali məktəb öz fəaliyyətini təkcə bu günün deyil, həm də gələcəyin tələbləri əsasında qurmağa çalışır, dünya təhsil sisteminə inteqrasiya edərək, qlobal proseslərin həllinə qoşulur. Respublikamızın ictimai- sosial həyatında, habelə bütün, dünyada baş verən mütərəqqi inkişafa uyğun olaraq elmi surətdə əsaslandırılmış islahatlar keçirir; təhsilin yeni modelini yaradıcılıqla proyektləşdirir; pedaqoji paradiqmaları təkmilləşdirməyə çalışır; təhsil 539
alanlarda analitik, tənqidi, proyekt-konstruktiv xarakterli düşüncə tərzi formalaşdırmaq məqsədilə innovasiya təlim metodları yaradır; professor-müəllim heyətinin professional- pedaqoji mədəniyyətini və yeni təlim texnologiyaları səviyyəsini yüksəltməyə səy edir; bütün fəaliyyətini cəmiyyətin, iqtisadiyyatın, şəxsiyyətin tələb və ehtiyaclarını təmin etməyə qadir olan effektiv ali təhsil sistemi yaratmağa istiqamətləndirir. Konstitusiyanın “Vətənə sədaqət müqəddəsdir”, “Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə - bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir” {maddə 75) ; “Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur” (maddə 76) maddələrini əsas götürən ali məktəb təkcə mükəmməl təhsil almış yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlığı qayğısına qalmır. Həm də Respublikamızın inkişaf etmiş dünya dövlətləri səviyyəsinə qalxması üçün bütün potensial imkanlarından istifadə edən, doğma yurdun düşmənlərdən qorunması üçün mübarizəyə hazır olan vətəndaşlar formalaşdırır. •
Azərbaycan Respublikasında təhsil milli zəminə, bəşəri dəyərlərə əsaslanır. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. Ali məktəb öz fəaliyyət proqramını Təhsil haqqında Qanuna, digər qanunvericilik aktlarına və beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq qurur. Öz fəaliyyətində və idarə olunmasında siyasi partiyaların, dini və digər ictimai-siyasi təşkilatların strukturlarının yaradılmasına yol vermir. Ali məktəb müəlliminin və işçisinin hər hansı siyasi partiyanın, dini və ya ictimai-siyasi təşkilatın üzvü olması ali məktəbdə təhsil-tərbiyə prosesinə mane olmamalıdır. Öz fəaliyyətində Təhsil Qanununa istinad edən ali məktəb təhsildə varisliyi, fasibsizliyi, “Ömrü boyu” təhsili almam təmin edir; dövlətin və cəmiyyətin, elmin və texnikanın tələbatına uyğun ixtisaslı mütəxəssis hazırlığını həyata keçirir, təhsilin məzmununu qabaqcıl ölkələrin təhsil standartlarına uyğun olaraq müəyyən edir; elmi-tədqiqat və elmi-metodiki qurumlarda elmi araşdırmalar üçün müvafiq şərait yaradır; öz 540
işini təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək istiqamətində qurur; pedaqoji işçilərin normal əmək və məişət şəraitini, istirahətini, tibbi xidmətdən istifadə etməsini, ixtisasının artırılmasım təmin edir; beynəlxalq müqavilələr əsasında təhsil sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq edir; təhsildə “mobilliyi” təmin edir. * Ali təhsil müəssisəsi haqqında Əsasnamə, Bütün ali məktəblər (institutlar, universitetlər, akademiyalar və ali təhsil verən digər təhsil müəssisələri) öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin .10.03.95-ci il tarixli, 72 saylı qərarı ilə təsdiq edilmiş “Ali təhsil müəssisəsi haqqında Əsasnamə»yə istinad edirlər. Əsasnamə ali məktəbin çoxcəhətli fəaliyyətinə əməli istiqamət verir. * Ali məktəbin Nizamnaməsi. Hər bir ali məktəb öz fəaliyyətinin spesifik xüsusiyyətlərini peşə-ixtisas hazırlığı istiqamətlərini nəzərə
alaraq öz
Nizamnaməsini hazırlayır. Hər bir ali məktəb öz Nizamnaməsini hazırlarkən aşağıdakı dövlət sənədlərinə istinad edir-: * Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. * Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu. * Ali təhsil müəssisəsi haqqında Əsasnamə. * Dövlət təhsil standartları. Ali məktəbin Nizamnamə layihəsi təhsil naziri tərəfindən təsdiq ediləndən sonra qüvvəyə minir 16.2. ALİ MƏKTƏBİK ELMİ ŞURASI, REKTORU, REKTOR KÖMƏKÇİSİ VƏ REKTOR MƏSLƏHƏTÇİSİ Ali təhsil müəssisəsinə ümumi rəhbərlik mövcud qaydada təşkil olunmuş və rektorun başçılıq etdiyi Elmi Şura tərəfindən həyata keçirilir. Elmi Şuranın səlahiyyət müddəti 3 ildir. Tutduqları vəzifələrinə görə Elmi Şuranın tərkibinə ali təhsil müəssisəsinin rektoru (sədr), tədris işləri üzrə prorektoru (sədr müavini), prorektorlar, elmi katib, dekanlar, ali təhsil müəssisəsinin tərkibində fəaliyyət göstərən elmi tədqiqat institutlarının direktorları (əməkdaşları və tələbələri), azad 541
həmkarlar birliklərinin sədrləri, şöbə müdirləri, tələbə elmi birliyinin sədri daxil olur. Ali təhsil müəssisəsinin Elmi Şurası: • ali təhsil müəssisəsinin Nizamnaməsini qəbul edir; • ali təhsil müəssisəsinin daxili intizam qaydalarını təsdiq edir;
• ali təhsil müəssisəsinin inkişaf proqramını təsdiq edir; • hər il ali məktəbin fəaliyyəti haqqında rektorun hesabatını dinləyir; • təlim-tərbiyə və elmi-tədqiqat işləri ilə bağlı məsələləri həll edir; • mütəxəssislərin, elmi-pedaqoji kadrların hazırlanması, onların ixtisaslarının artırılması və yenidən hazırlanması məsələlərinə baxır; • Elmi Şuranın üzvlərindən Şuranın katibini seçir; • təhsil və elm, sosial-iqtisadi və təsərrüfat fəaliyyətləri üzrə komissiyalar yaradır; onların hesabatlarını dinləyir və müvafiq qərarlar qəbul edir; • fakültələrin, kafedraların və ali təhsil müəssisəsinin digər struktur bölmələrinin yaradılması, ləğvi, yenidən təşkili məsələlərini həll edir; • vaxtaşırı fakültələrin tədris, elmi-tədqiqat və tərbiyə işləri haqqında hesabatlarını dinləyir; • təhsil müəssisəsinin əməkdaşlarını professor və dosent elmi adlarına, eləcə də Respublikanın fəxri ad və mükafatlarına, orden və medallara təqdim edir; • kafedra müdirlərini, professorları, dosentləri seçir və onların vaxtından əvvəl tutduqları vəzifədən azad olunmaları məsələsinə baxır. Elmi Şura tədris ili və hər semestr üçün nəzərdə tutulmuş iş planı əsasında işləyir. Elmi Şuranın iş planı Şura iclasında müzakirə olunub qəbul edilir və rektor tərəfindən təsdiq edilir. Elmi Şuranın qərarları yalnız ali məktəbin rektoru tərəfindən təsdiq olunduqdan sonra qüvvəyə minir. 542
Elmi Şuranın sədri - rektordur. Rektor ali məktəbin l'əa- liyyəti barədə müntəzəm olaraq Elmi Şura qarşısında hesabat verir. Ali məktəbə, onun profilinə uyğun yüksək ixtisaslı elmi- pedaqoji işçilər arasından mövcud qaydada seçilmiş və ya təyin olunmuş rektor rəhbərlik edir. Rektor Təhsil Nazirliyinin təsdiq etdiyi nümunəvi qaydaları özündə əks etdirən ali təhsil müəssisəsinin Nizamnaməsinə müvafiq olaraq 5 il müddətinə (iki müddətdən artıq olmayaraq) seçilir və özünü doğrultmadığı halda geri çağırılır. Rektor ali məktəb həyalının bütün sahələrinə bilavasitə rəhbərlik edir və bütün istiqamətlərdə işin keyfiyyəti, səmərəliliyi üçün tam məsuliyyət daşıyır. Rektor mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq ali məktəb adından fəaliyyət göstərir. Bütün orqanlar, yuxarı təşkilatlar, idarələr, müəssisələr onunla müvafiq müqavilələr bağlayır, etibarnamələr verir, bankda hesab açır. Rektor öz səlahiyyəti daxilində ali məktəbin bütün işçiləri, aspirantlar, doktorantlar, tələbələr üçün məcburi olan əmrlər, sərəncamlar və göstərişlər verir. Rektor prorektorların konkret vəzifələrini və məsuliyyətlərini müəyyən etmək, öz səlahiyyətlərinin bəzilərinin icrasını onlara vermək hüququna malikdir. Rektorla ali təhsil müəssisəsinin Elmi Şurası arasında səlahiyyətlərin bölünməsi Elmi Şuralar haqqında Əsasnamə və müəssisənin Nizamnaməsi ilə müəyyən olunur. Rektor əmək qanunvericiliyinə uyğun olaraq ali məktəbin fəhlə və qulluqçularını işə götürür və işdən azad edir, kadrların seçilməsini və yerləşdirilməsini həyata keçirir. Rektor yüksək elmi səviyyəsi, erudisiyası, mənəvi zənginliyi, mədəni davranışı və əxlaqi saflığı ilə fərqlənməli və başqalarına nümunə olmalıdır. Böyük bir kollektivin diqqət mərkəzində olduğunu bir an belə unutmamalıdır. Rektor ali məktəbdə baş tərbiyəçi və baş təşkilatçıdır. Ali təhsil müəssisəsində bütün tərbiyə işləri rektorun göstərişi və ya razılığı ilə reallaşdırılır. Ali məktəbdə heç bir tədbir onun razılığı olmadan həyata keçirilə bilməz. Bununla belə, 543
reklor professor-müəllim heyəti və tələbələrin təşəbbüskarlığına rəvac verməli, onları müdafiə etməli və həvəsləndirməlidir. Rektor öz vəzifələrinin müvəffəqiyyətli icrasını təmin etmək üçün aşağıdakıları bilməlidir: • təhsil-təriyə məsələlərinə dair hökumət və dövlət orqanlarının qərarlarını; • ali təhsillə bağlı normativ sənədləri; • ali məktəb pedaqogikası və psixologiyasını, elementar tibbi gigiyena məsələlərini; • təhsilin iqtisadiyyatının əsaslarını; • əmək qanunvericiliyinin əsaslarını; • maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin əsaslarını; • əməyin mühafizəsi, texniki təhlükəsizliyi və yanğından mühafizə qaydalarını. Rektor ali məktəb strukturlarına tədris, elm, tərbiyə, təsərrüfat və digər sahələr üzrə rəhbərliyi müvafiq prorektorlar vasitəsilə həyata keçirir. Ali məktəb vektorunun könwkçisi və nwsh/ıptçisi olur. Rektor köməkçisi yuxarı təşkilatlardan ali məktəbə daxil olan əmr və sərəncamları rəhbərliyə çatdırır, reklorlu- gun bütün tədbirlərinin keçirilməsinə kömək edir, rektora lazım olan sənədləri toplayır, rektorun qəbul günlərində iştirak edərək, müraciət və şikayətləri qeydə alır və icrası üçün aidiy- yatı olan şəxslərə (kafedra müdiri, dekan, şöbələr və s.) çatdırır, nəticəsi barədə rektora məlumat verir, ali məktəb rəhbərliyinin tapşırıqlarını ali məktəbin struktur bölmələrinin rəhbərlərinə çatdırır. Rektor köməkçisi rektorluğa müraciət edən şəxslərlə nəzakətli davranmağı, etik normalara riayət etməyi bacarmalı, müvafiq nomativ sənədlərin, qaldırılan məsələlərin və edilən müraciətlərin kimə aid olduğunu yaxşı bilməlidir. Rektor köməkçisi ali təhsilli, adamlarla iş sahəsində təcrübəsi olan şəxs təyin edilməlidir. Rektorun məsləhətçisi ali məktəbin təhsil-tərbiyə və elmi fəaliyyətinə yaxından kömək edir, təsisçinin və dövlət 544
orqanlarının əmr və göstərişlərinin icrasına nəzarət edir. Bimi Şuranın keçirilməsində fəal iştirak edir. Ali məktəbin müvafiq bölmələrinə və rəhbərlərinə faydalı məsləhətlər verir, müvafiq rəy və təkliflər hazırlayır. Rektorun göstərişi ilə aparılan yoxlamaların nəticələrini ümumiləşdirir və rektora məsləhət xarakterli məlumatlar verir. Rektorun qəbul günlərində ərizəçi və şikayətçilərə müvafiq məsləhətlər verir. Retkorun məsləhətçisi ali məktəb işini yaxşı bilən, yüksək təşkilatçılıq qabiliyyətinə və kollektivdə yüksək nüfuza malik olan, elmi ad və dərəcəyə malik professor-müəllim heyəti tərkibindən təyin edilir. 16.3.
ALİ MƏKTƏB FİLİALININ DİRBKTORU Filiallar ali təhsil müəssisəsinin tərkib hissəsi olub, həmin təhsil müəssisəsindən kənarda fəaliyyət göstərir. Filiallarda onların yerləşdiyi regionda ehtiyac duyulan və yalnız əsas ali məktəbdə hazırlanan istiqamət və ixtisaslar üzrə bakalavr pilləsində mütəxəssis hazırlanır. Ali məktəbin filialında tədris, tədris-metodiki və elmi işlərə bilavasitə ali məktəb filialının direktoru rəhbərlik edir. Fakültələrin və kafedraların işini istiqamətləndirir. Filialın tərkib hissəsi olduğu ali məktəbin keçirdiyi bütün tədbirlərdə (konfranslar, müşavirə, iclaslar və s.) iştirak edir. Ali məktəb filialının direktoru rəhbərlik etdiyi filial üçün elmi-pedaqoji kadrların hazırlanmasını və onların ixtisasının artırılmasım nəzarətdə saxlayır. O, tədris və elmi- tədqiqat laboratoriyalarının, tələbə elmi birliyinin (TEB) normal fəaliyyət göstərmələri üçün müvafiq şərait yaradır. Filialda tədris edilən ixtisaslar üzrə
tədris planlarının hazırlanmasına və
reallaşdırılmasma rəhhbəriik edir. Filialın direktoru tabe olduğu ali məktəb qarşısında müntəzəm olaraq hesabat verir. Filialın direktoru nələri bilməlidir? • təhsillə bağlı dövlət sənədlərini və təhsilin məzmununu əks etdirən dövlət standartlarını; 545
rişləri; Təhsil Qanununu; təhsillə bağlı qərarları, əmrləri, sərəncamları, göstə- • ixtisasların proffessioqrafıyası və professioqramını. 16.4. ALİ MƏKTƏB PROREKTORLARI 16.4.1. Tədris işləri üzrə prorektor Ali məktəbin tədris işləri üzrə prorektoru həmin müəssisənin tədris, tədris-metodiki və tərbiyə işlərinə bilavasitə rəhbərlik edir. Bu işlər üçün rektor qarşısında cavabdehlik daşıyır. Ali məktəbin tədris işləri üzrə prorektorunun vəzifələri aşağıdakılardır: • fakültə və kafedralarda tədris, tədris-metodiki və tərbiyəvi işlərin təşkilinə rəhbərlik; • tədris-köməkçi qurumların (tədris emalatxanaları, tədris təsərrüfatları və s.) işinə rəhbərlik; • tələbələrin tədris və istehsalat praktikasının keçirilməsinə nəzarət; • tədris metodiki konfransların təşkili işinə rəhbərlik; • rektor olmadıqda onun səlahiyyətlərini icra etmək. Ali məktəbin tədris işləri üzrə prorektoru aşağıdakıları bilməlidir; • gənclərin təhsili və tərbiyəsi ilə bağlı hökumətin. Milli Məclisin, Prezidentin qərar və göstərişlərini; • ali təhsillə bağlı bütün normativ sənədləri; • ali məktəb pedaqogikasını və psixologiyasını, elementar tibbi gigiyena normalarını; • tədris planlarının tərtibi və tətbiqi qaydalarını; • ali təhsil sahəsindəki innovasiyaları; • təhsilin iqtisadiyyatının maliyyələşdirilməsi prinsiplərini; • tədris prosesinin təşkili və idarə olunması yollarını. 546
16.4.2. Elm və texnika üzrə (elmi işlər üzrə) prorektor Elmi-metodiki və elmi işlərə bilavasitə rəhbərlik etmək elmi işlər üzrə prorektorun vəzifə borcudur. Kafedraların elmi-metodiki və elmi-tədqiqat işlərinin təşkilinə, elmi-praktik konfransların keçirilməsinə, aspirantların hazırlanmasına və elmi-pedaqoji kadrların ixtisasının artırılmasına nəzarət elmi işlər üzrə prorektorun funksiyaları sırasına daxildir. Elmi nailiyyətlərin bazar iqtisadiyyatına tətbiqi üzrə tədbirlərin reallaşdırılması, tələbə elmi birliyinə rəhbərlik, elmi-tədqiqat bölməsinə rəhbərlik, elmi-tədqiqat laboratoriyalarına rəhbərlik də elmi işlər üzrə prorektor tərəfindən həyata keçirilir. Ali məktəbin elm və texnika üzrə prorektoru (elmi işlər üzrə prorektor) aşağıdakıları bilməlidir; * elmi-tədqiqat işləri və texnika ilə bağlı dövlət və hökumət orqanlarının qərar, göstəriş və tövsiyələrini, normativ sənədləri və metodiki sənədləri; * xarici ölkələrin, o cümlədən MDB dövlətlərinin elm sahəsindəki nailiyyətlərini. 16.4.3. Tərbiyə işləri üzrə prorektor Ali məktəbdə tərbiyə işlərinə tərbiyə işləri üzrə prorektor rəhbərlik edir və həmin işlər üçün məsuliyyət daşıyır. Tərbiyə işləri üzrə prorektor ali təhsil müəssisəsində fakültə və kafedralarda, digər struktur bölmələrdə tərbiyəvi işləri əlaqələndirir, ona nəzarət və rəhbərliyi həyata keçirir. Tələbələrin təlim prosesində və təlimdənkənar vaxtlarda tərbiyəsi ilə bağlı keçirilən tədbirlərə nəzarət edir, istiqamətləndirir, ali təhsil müəssisəsində keçirilən bütün tərbiyəvi tədbirlərdə iştirak edir, prorektoru olduğu ali məktəbin tərbiyə işlərini digər ali məktəblərdə aparılan tərbiyəvi işlərlə əlaqələndirir. 547
Elmi işlər üzrə prorektor öz vəzifə borcunu müvəffəqiyyətlə həll etmək məqsədilə aşağıdakıları bilməlidir; • tərbiyə məsələləri ilə bağlı direktiv orqanların qərar və göstərişlərini, tərbiyə ilə bağlı normativ sənədləri; • ali məktəb psixologiyası və pedaqogikasını, tərbiyə texnologiyalarını; • müəllim-tələbə münasibətlərinin, pedaqoji ünsiyyətin və pedaqoji əməkdaşlığın elmi əsaslarını; • tərbiyə sahəsindəki innovasiyaları. 16.4.4.
Qiyabi və axşam şöbələri üzrə prorektor Qiyabi və axşam şöbələri üzrə prorektorun funksiyaları aşağıdakılardır; • qiyabi və axşam şöbələrində təhsil-tərbiyə və metodiki işlərə bilavasitə rəhbərlik etmək; • həmin işlər üçün rektor qarşısında məsuliyyət daşımaq; • qiyabi təhsil alan tələbələrin yoxlama və kurs işi mövzularının vaxtında götürülməsi və təhvil verilməsinə nəzarət; • rektor və I prorektor qarşısında hesabat vermək. Bu vəzifələrin müvəffəqiyyətli həlli qiyabi və axşam şöbələri üzrə prorektordan aşağıdakıları bilməyi tələb edir: • hökumətin müvafiq qərar, əmr, göstəriş və sərəncamlarını; • axşam və qiyabi şöbələrdə təhsilin məzmunu; • axşam və qiyabi təhsillə bağlı normativ sənədləri; • müvafiq təlimatlarla işləməyi. 16.4.5. Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektor Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektorun vəzifə borcu: • xarici ölkələrin təhsil və elmi müəssisələri ilə birbaşa əlaqələrin yaradılması, inkişaf etdirilməsi və reallaşdırılması; 548
• beynəlxalq səviyyəli tədbirlərdə ali
məktəb nümayəndələrinin iştirakını əlaqələndirmək və təmin etmək; • Təhsil Nazirliyinin müvafiq idarəsi vasitəsilə beynəlxalq proqram və layihələrdə öz ali məktəbinin iştirakını təmin etmək üçün əməkdaşlığın başlıca istiqamətlərinin hazırlanmasını təşkil etmək;
• xarici tələbələrlə tədris-tərbiyə və metodiki işlərə bilavasitə rəhbərlik etmək; • xarici ölkələrdə təhsil sisteminin quruluşunu, tədris- tərbiyə-metodiki işlərin məzrhun və xüsusiyyətlərini öyrənmək. Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektor bütün bu işlər üçün rektor qarşısında cavabdehlik daşıyır. Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektor vəzifə borcu ilə əlaqədar aşağıdakı bilgilərə malik olmalıdır: • xarici tələbələrin regional xüsusiyyətlərini; • xarici dillərdən birini; • təhsil və tərbiyə ilə bağlı normativ sənədləri; • əlaqə saxladığı xarici ölkələrdə ehtiyac hiss olunan fəaliyyət sahələrini; • xarici tələbələr üçün tərtib olunmuş tədris planları və proqramlarını. 16.4.6.
İnzibati-təsərrüfat işləri üzrə prorektor İnzibati-təsərrüfat işləri üzrə prorektorun vəzifə borcu a.şağıdakılardır: • tədris müəssisəsinin təsərrüfat, mədəni-məişət işlərinə bilavasitə rəhbərlik edir; • ali
məktəbin auditoriyalarında, kabinet və
laboratoriyalarında, tədris-idman bazalarında, yataqxanalarda, yeməkxanalarda sanitar-gigiyena vəziyyətini və müvafiq qayda-qanunu təmin edir; • tikintiyə, əsaslı və cari təmirə rəhbərlik edir; 549
• tədris korpusunu, laboratoriyaları, kabinetləri, təsərrüfat və mədəni-məişət müəssisələrini avadanlıqlarla, inventar və materiallarla təmin edir; • tələbələrin və professor-müəllim heyətinin mədəni- məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər keçirir; • rektorun tapşırığı ilə maliyyə-təsərrüfat məsələləri üzrə digər müəssisələrlə əlaqə saxlayır. İnzibati-təsərrüfat işləri üzrə prorektor aşağıdakıları bilməlidir: • tədris müəssisəsinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə yönəldilmiş qərar, əmr və sərəncamları; • texnika və texnologiya sahəsindəki innovasiyalan; • müvafiq normativ sənədləri; • tikinti və onun iqtisadiyyatı məsələlərini. 16.5.
Fakültə dekanı Fakültə dekanı fakültədə tədris, tərbiyə və elmi işlərə bilavasitə rəhbərliyi həyata keçirir. Fakültə ali təhsil müəssisəsinin tədris, elm və inzibati bölməsi olub, eyni sahə və istiqamət daxilindəki bir və ya biri-birinə yaxın olan bir neçə ixtisas üzrə bakalavr, magistr, aspirant, doktor hazırlanması, müvafiq sahə üzrə rəhbər işçilərin və ixtisaslı mütəxəssislərin, kadrların ixtisasının artırılması və yenidən hazırlanması işini həyata keçirir. Fakültə tərkibindəki ixtisaslar üzrə olan kafedraları, tədris laboratoriyalarını, fənn
kabinetlərini, zalları, muzeyləri, emalatxanaları, tədris bazalarını və s. özündə birləşdirir. Tələbələrin sayı 100 nəfərdən çox olduqda fakültə daxilində uyğun şöbələr (əyani şöbə, axşam şöbəsi, qiyabi şöbə, ayrı- ayrı ixtisaslar üzrə şöbələr) yaradıla bilər. Fakültə ali təhsil müəssisəsinin Elmi Şurası tərəfindən yaradılır. Müəyyən ixtisas və ya istiqamətlər üzrə fakültələr tələbələrin sayı (bakalavr və magistr birlikdə) 300 nəfərdən çox (bundan 200 nəfərdən çoxu əyani şöbədə) olduqda yara- 550
dıhr. Fakültəyə mövcud qaydada seçilmiş və ya təyin olunmuş dekan rəhbərlik edir. Fakültənin fəaliyyətinə dair məsələlərə baxmaq üçün fakültədə dekanın sədrliyi ilə mövcud qaydada təşkil olunmuş Elmi Şura fəaliyyət göstərir. Fakültə Elmi Şurası ali təhsil müəssisəsinin başçısının əmrinə əsasən 3 il müddətinə seçilir. Fakültə Elmi Şurasının sədri dekandır. Fakültə Elmi Şurasının tərkibi rektor tərəfindən təsdiq olunur. Fakültə Elmi Şurasının işi hər semestr üçün hazırlanan plan əsasında həyata keçirilir. Ali təhsil müəssisələrində fakültələrin işinə dekan rəhbərlik edir. Dekan həmin ali məktəbin ştatında olan professor və ya dosentlər sırasından dörd il müddətinə (ardıcıl iki dəfədən çox olmayaraq) seçilir. Dekan fakültənin profilinə uyğun mütəxəssis olmalıdır. Bütün hallarda fakültə yaranan kimi ştatda fakültə dekanının müavini nəzərdə tutulur. Tələbələrin sayı 800 nəfərdən çox olduqda isə hər əlavə 500 nəfər əyani şöbədə oxuyan tələbə üçün bir dekan müavini ştatı əlavə olunur. Digər fakültələr (hazırlıq, ixtisasartırma və s.) müvafiq kontingent olduqda yaradılır. Fakültələrə dekanlıq' rəhbərlik edir. Dekan və dekan müavinləri tutduqları vəzifə üçün müvafiq normativ əsasında əmək haqqı alır. Dekan fakültə Elmi Şurasının sədri, yekun (buraxılış) attestasiyası sədrinin müavinidir. Dekan fakültədə dərs və imtahan cədvəllərinin tərtibinə rəhbərlik edir və onların düzgün icrasına, habelə fakültə tələbələrinin semestr-kurs məqbul və imtahanlarının, dövlət imtahanlarının gedişinə nəzarət edir. Buraxılış imtahanlarına və ya buraxılış işlərinin müdafiəsinə tələbələrin buraxılması işinin obyektiv təşkili üçün cavabdehlik daşıyır. Dekan mövcud qaydalara uyğun olaraq tələbələrin təqaüd alması üçün təkliflər verir, fakültədə aspirantların və doktorantların hazırlanması işi üçün məsuliyyət daşıyır, tədris yükünün hesablanması və bölgüsünə nəzarət edir. Dekan fakültə Elmi Şurasında vəzifəyə seçkilər - assis- tent, müəllim, baş müəllim, dosent və başqa vəzifələrin seçkisi üçün tara cavabdehdir. 351
Dekan fakültənin professor-müəllim heyətinin ixtisasının artırılması üzrə plan və qrafik tərtib edir. Fakültənin tərkibinə daxil olan kafedralar üzrə tədris olunan fənlərin proqramlarının hazırlanması, dərsliklərin yazılması və tədris- metodiki vəsaitlərin hazırlanması üçün məsuliyyət daşıyır. Fakültə və kafedralararası elmi və elmi-metodiki konfransları, elmi seminarları təşkil edir, birbaşa fakültənin profilinə uyğun simpozium və konfransların təşkilində və keçirilməsində iştirak edir. Fakültə tələbələrinin və əməkdaşlarının elmi-metodiki işlərinə şərait yaradır və hesabatlarını tələb edir. Mütəxəssis hazırlığı üçün zəruri olan müxtəlif istiqamətli tədbirləri reallaşdırır. Fakültə tələbələri və .əməkdaşlarım öz səlahiyyətləri daxilində həvəsləndirir. Ali məktəbin rektoruna və Elmi Şurasına fakültə ilə bağlı təkliflərlə müraciət edir. Dekan fakültənin istehsalatla və xarici ölkələrlə əlaqələrini təşkil etmək məqsədilə təkliflər verir. Bütün bunlarla yanaşı, dekan fakültənin elmi-pedaqoji, habelə tədrisə yardımçı heyətinin seçilib yerləşdirilməsinə nəzarət edir. Dekan fakültə üzrə cədvəl tərtibi üçün də məsuliyyət daşıyır. Bəzən ali məktəbdə cədvəl tərtibinə ikinci dərəcəli iş kimi baxılır. Halbuki, tədris planlarının reallaşdırılması cədvəlin düzgün tərtibindən çox asılıdır. Məşğələlərin cədvəli ali təhsil müəssisəsində təlim prosesinin gedişini özündə əks etdirən güzgüdür. Cədvəl təlim prosesinin müxtəlif komponentlərini vahid sistemdə birləşdirir və ali təhsil müəssisəsinin ahəngdar, ritmik, sistemli işini təmin edir. Tələbə kollektivinin, ayrıca götürülmüş hər bir tələbənin yə bütövlükdə ali təhsil müəssisəsinin və onun bütün komponentlərinin ahəngi cədvəllə tənzimlənir. Cədvəl tərtib edilərkən, ali təhsil müəssisəsi qarşısında duran pedaqoji vəzifələr əsas götürülərsə, tələbələrin təlim- idrak maraqları nəzərə alınarsa, tələbələrin iş rejimi, müstəqil işlərə ayırdığı vaxt məqsədəuyğun və qənaətlə təşkil olunarsa, onda təlim prosesi və bütövlükdə ali təhsil müəssisəsinin bütün fəaliyyətinin məhsuldarlığı təmin edilmiş olur. Əgər 552
cədvəl tərtibi, sadəcə olaraq, müəlimlərin istək və arzularına uyğun olaraq fənlərin mexaniki yerləşdirilməsi prinsipi üzərində qurulursa, bu halda cədvəl təlim prosesinin ritmik təşkilində «əngəl»ə çevrilir.'Qna görə də cədvəl tərtib edənlər həm tələbələrin, həm də müəllimlərin imkanlarım nəzərə almalı, onların vaxtlarından rasional surətdə istifadə etmələrinə şərait yaratmalıdır. Cədvəl tərtibi - mürəkkəb, çətin bir işdir. Cədvəl tərtibçisi tədris planları və proqramlarını dərindən bilməli, ali təhsil müəsssəsinin bütün tədris, laborator-təsərrüfat, madii imkanlarına dərindən bələd olmalı, elmi-pedaqoji kadrları yaxşı tanımalıdır. Bunları nəzərə almadan tutulan cədvəl müvafiq pedaqoji tələblərə cavab verə bilmir. Cədvəl tərtibi üçün məsuliyyətin və onun icrasına nəzarətin dekanın üzərinə qoyulması bununla bağlıdır. Son dövrlər cədvəl tərtibi zamanı müxtəlif texniki vasitələrdən və kompüterlərdən geniş istifadə olunur. Ali təhsil müəssisələrində cədvəl tərtibinə verilən əsas tələblər aşağıdakılardır: • tədris ili və semestrlər üzrə təlim məşğələlərinin məzmunu müəyyənləşdirilməlidir; • hər kurs və qrup (ixtisaslar üzrə) üçün məşğələlərin məzmunu dəqiqləşdirilməlidir; • qrupların və hər qrupda tələbələrin sayı müəyyən- Kəşdirilməlidir (bu, mühazirə birləşmələrinin yaradılması imkanlarını üzə çıxarmaq üçün lazımdır); • auditoriya fondu (auditoriyalar, laboratoriyalar və s.) nəzərə alınmalıdır (bu, qrup halında praktik və laborator məşğələlərinin səmərəli təşkili və habelə birləşmələrin yerdəyişməsinin minimuma endirilməsi üçün vacibdir); • imkan daxilində ayrı-ayrı kurslar və qruplar üçün daimi auditoriyalar, xüsusi təşkil olunmuş kabinetlər nəzərdə tutulmalıdır. Məlumdur ki, tədris planlarında öyrəniləcək fənlərin tərkibi (siyahısı və adları), hər fənnə ayrıdan saatların ümumi miqdarı, onların semestrlər və məşğələlər üzrə bölüşdürülməsi 553
öz əksini tapır. Habelə, kurs layihələrinin (kurs işlərinin) han- sı semeslrdə hazırlanması, zaçot və imtahanların keçirilmə vaxtı tədris planlarında dəqiqləşdirilir. Cədvəl tərtibi üçün bunları bilmək kifayət deyil. Hər semestrə ayrılan saatlar təlim məşğələləri arasında düzgün bölüşdürülməlidir. Bununla yanaşı, cədvəl tərtibçisi keçən tədris ilində hər bir kursda və hər bir tələbə qrupunda planın necə yerinə yetirildiyinə də bə- ləd olmalıdır. Cədvəl tərtibi zamanı yerli şəraitə uyğun olaraq, ekskur- siyaların keçirilmə müddəti, praktik və laborator məşğələlərin vaxtı da dəqiqləşdirilməlidir. Cədvəl tərtibçisi fənlərarası əlaqələr haqqında nəzəri bilikləri yaxşı bilməklə yanaşı, tədris məşğələlərinin təşkili za- manı bu əlaqələrin aşkarlanması və praktik surətdə istifadə edilməsi üçün şərait yaratmalıdır. Bir sıra ali məktəblərdə tədris işinin səmərəli təşkili məqsədilə «semestrlər üçün tədris planı» tərtib edilir, qeyd edilən bütün struktur elementləri nəzərə alınır. «Semestr plan- ları» fakültə dekanları tərəfindən tərtib olunur və prorektor tərəfindən təsdiqlənir. «Semestr planları» cədvəllərin səmərəli təşkilində həlledici rol oynayır. Cədvəl stabil olmalıdır. Bu məqsədlə də tədris cədvəli dekan tərəfindən təsdiqləndikdən sonra rektor (tədris işləri üzrə prorektor) tərəfindən təsdiqlənir və xüsusi icazə olmadan ona heç bir dəyişiklik edilmir. Bu, fonmlizm deyil, ali təhsil müəssi-səsinin rejimini, ritmini və fəaliyyət qaydalarını müəy- yən edən son dərəcə mühüm amildir. Dekan öz vəzifə borcu ilə əlaqədar aşağıdakıları bilmə- lidir; • təhsil-tərbiyə ilə bağlı hökumətin qərar və göstəriş- lərini; • təhsillə bağlı normativ sənədləri, metodiki tövsiyələri; tədris planlarının və proqramlarının tərtibi qayda- larını; yətləri; təhsillə bağlı xarici ölkələrdə qazanılmış son nailiy- 554
• tələbələrə təqaüdün verilməsi prinsiplərini; • tələbələrin tərbiyəsi və istirahəti üçün lazımi tədbirlər görməyi. Fakültə dekanının ən yaxın köməkçisi onun müavinidir. Dekan müavini fakültədə tədris-tərbiyə və elmi işlərin gedişinə rəhbərlik edir. Fakültədə tədris prosesinə, tələbələrin tədris-istehsalat praktikasına, fakültədə tədrisin keyfiyyətinə, kafedralarda elmi-tədqiqat işlərinin vaxtında müzakirə olunmasına və təhvil verilməsinə nəzarət edir. Dekanhqda və kafedralarda tədris prosesi ilə bağlı işlərin təşkilini təmin edir, tələbələrin tədris, tərbiyə və elmi fəaliyyətini istiqamətləndirir, tədrisin təşkili ilə bağlı dekana təkliflər verir, dərs cədvəlini hazırlayıb dekanın təsdiqinə verir. Dekan olmadıqda onu əvəz edir. Dekan müavini öz işini tələb olunan səviyyədə qurmaq məqsədilə tədris, tərbiyə və elmlə bağlı qərar, sərəncam və göstərişləri, tədrislə bağlı normativ sənədləri, metodiki sənədləri, metodiki tövsiyələri, tədris planlarının, işçi planlarının tərtibi qaydalarını, ali məktəb pedaqogikası və psixologiyasını bilməlidir. 555
16.6. Kafedra müdiri Kafedra - ali məktəbin (fakültənin) əsas tədris-elm struktur bölməsi olub, bir və ya bir neçə yaxın fənlər üzrə tədris-metodiki və elmi-tədqiqat, elmi-pedaqoji və elmi işçilərin hazırlanması, yenidən hazırlanması, ixtisaslarının artırılması, təhsil alanlar arasında tərbiyə işlərini həyata keçirir. Müəyyən ixtisaslar üzrə kafedralar minimum 3000 saat dərs yükü ştatında, minimum 3 nəfərin elmi adı və dərəcəsi olduqda yaradılır. Kafedraların yaradılması və fəaliyyəti üçün lazım olan dərs yükü hesablandıqda kurs, buraxılış və dissertasiya işlərinə elmi rəhbərlik, məqbul və imtahanlar, eləcə də məsləhətlər üzrə ayrılan saatlar nəzərə alınmır. Dərs yükü 10 min saatdan az olduqda eyni adda, eyni yönümdə və ya eyni ümumelmi fənnlərin müxtəlif bölmələri üzrə kafedraların yaradılmasına icazə verilmir. Ayrı-ayrı fakültələrin nəzdində yalnız həmin fakültəyə xidmət edən qeyri-ixtisas kafedralarının yaradılmasına yol verilmir. Kafedraya ümumi rəhbərlik elmi dərəcəsi və elmi adı olan kafedra müdiri tərəfindən həyata keçirilir. Kafedra müdirinin ayrı-ayrı sahələr üzrə (tədris, elmi, tərbiyə və s.) ictimai əsaslarla müavinləri olur. Kafedranın kollektiv idarəetmə orqanı onun iclasında öz səlahiyyətlərini həyata keçirən kafedra kollektividir. Kafedraya Təhsil Nazirliyi tərəfindən müəyyən olunmuş qaydada seçilmiş və ya təyin olunmuş müdir başçılıq edir. Kafedranın işi Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunmuş Əsasnamə və ali məktəbin Nizamnaməsinə müvafiq tələbləri əsasında qurulur. Kafedra müdiri mühazirələrin, seminar, laborator və praktik məşğələlərin və s. təşkili və keçirilməsində kafedra üzvlərinə rəhbərlik edir. Yekun (buraxılış) imtahanlarına, istehsalat praktikasına, kurs və diplom layihələrinə, tələbələrin müstəqil işlərinə, kurs imtahan və məqbulların keçirilməsinə, tələbələr arasında tərbiyəvi işlərin təşkilinə rəhbərlik və nəzarət də kafedra müdiri tərəfindən həyata keçirilir. 556
Kafedra miidiri kafedranın professor-müəilim lıeyəlinin dors yiıkünün bölgüsünü, müzakirəsi və təsdiqini lə.'jkil edir. Professor-müəllim heyətinin fərdi və təqvim planlarını təsdiq edir; kafedrada tədris olunan fənlər üzrə tədris proqramlarının işlənib hazırlanmasına rəhbərlik edir və təsdiq etdirir. Bu proqramlara uyğun dərsliklərin, tədris-metodiki və tədris vəsaitlərinin hazırlanmasını təmin edir; kafedralararası əlaqələr yaradır; professor-müəllim heyətinin və tələbələrin elmi- tədqiqat işləri aparması üçün şərait yaradır; bitmiş elmi-tədqiqat işlərinin müzakirəsini keçirir və nəticələrinin istehsalatda tətbiqinə nəzarət edir. Kafedra müdiri professor-müəllim heyəti seçkiləri ilə bağlı kafedrada müzakirə təşkil edir, kafedrada vakaııt yerlərə və saathesabı işləyənlərə təqdimat verir. Ali məktəb rəhbərliyinin göndərişi ilə daxil olmuş kənar tədqiqatçıların, eləcə də kafedra əməkdaşlarının müdafiəyə təqdim etdiyi dissertasiyaların müzakirəsini təşkil edir. Kafedra üzvlərinin ixtisasartırmaya (və ya stajkeçməyə) göndərilməsi üçün təkliflər verir. Vəzifəsi ilə bağlı funksiyaları düzgün və uğurla həll etmək üçün kafedra müdiri aşağıdakıları bilməlidir: • təhsil-tərbiyə, xüsusən ali təhsillə bağlı dövlət və hökumətin qərar, əmr və göstərişlərini; • ali təhsil sistemi ilə bağlı normativ sənədləri, metodiki tövsiyələri; • tədris planlarının tərtibi qaydalarını, dərs yükünü bölməyi; • kafedranın təlimdənkənar işlərinin məzmımumı; • müəllim və tələbələrin elmi-tədqiqat işlərinə rəhbərlik qaydalarım, aspirant və doktorantlara rəhbərlik etməyi. 557
16.7. Ali məktəbin digər struktur bölmələri Ali məktəbin fakültə və kafedralarında tədris-metodiki işlərin təşkilinə t?dris şöbəsinin müdiri, aspirant, dissertant, doktorantların təhsilinin təşkilinə doktorantura və aspirantura şöbəsinin müdiri; ali tədris müəssisəsinin kadrlarla təmin olunması işinə
kadrlar şöbəsinin müdiri rəhbərlik edir. Təhsil-tərbiyə müəssisəsində qanunçuluğun gözlənilməsini və onun hüquqlarının müdafiəsini hüquq şöbəsinin müdiri (baş
hüquqşünas) təmin edir. Ali məktəbdə hazırlanan peşə ixtisasları üzrə mövcud tədris normaları və illik tədris yükü əsasında dərs cədvəllərinin nizamlanması, auditoriyaların müəyyənləşdirilməsi dispetçerin (baş
dispetçer də daxil olmaqla) vəzifə borcudur. Ali məktəbdə istehsalat praktikasının təşkili, aparılması və yekunlaşdırılmasına ümumi rəhbərlik istehsalat praktikasının rəhbəri tərəfindən həyata keçirilir. Ali təhsil müəssisəsində arxiv işinin aparılması, sənədlərin qəbulu, qeydiyyatı, sistemləşdirilməsi, mühafizəsi və istifadəsinin təmin olunması arxiv müdirinin vəzifə borcudur. Ali məktəbdə nəşriyyatın bütün fəaliyyətinə nəşriyyat direktoru, nəşriyyatın redaksiya fəaliyyətinə baş redaktor rəhbərlik və nəzarəti həyata keçirir. Elmi kitabxana ali məktəbin mühüm tərkib hissəsidir. Onun bütün fəaliyyəti ali məktəbdə tədrisin və elmin informasiya təminatına yönəldilir. Elmi kitabxananın fəaliyyəti «Ki- tabxana işi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu, həmçinin rektorun təsdiq etdiyi müvafiq Nizamnamə ilə tənzim olunur. 16.8. ALİ MƏKTƏBIN NİZAMNAMƏSİ Ali məktəbin Nizamnaməsi Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu və ali təhsil müəssisəsi haqqında Əsasnamə bazasında mütəxəssis hazırlığının spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla hazırlanır. 558
Nizamnamə bir qayda olaraq «Vmumi müil(halar»la başlayır. Burada ali
məktəbin fəaliyyət istiqamətləri müəyyənləşdirilir. Nizamnamənin ikinci bölməsinə Ali ı^hsil müMsisMİnin
kollektivinin hüquq və vəzifələri dəqiqləşdirilir. Nizamnamənin dördüncü bölməsi aii mahtaba rabbarlik va
məktəbin başçısı və rəhbəri qanunvericiliklə müəyyən olunan rektordur. Rektor ali məktəbə vahid rəhbərliyi kollegialhqla uzlaşdırır. «Ali maktabin amiakı va maliyya tasarrüfalı» adlı sonrakı bölmədə əsaslandırılır ki, ali məktəb dövlət mülkiyyətidir. Altıncı bölmədə fakiUtalarin, elmi-taclqiqat institutlarınm
konkretləşdirilir. Yeddinci bölmədə ali taclris nniassisasinin kafedralannııı
Ali məktəbin beynəlxalq fəaliyyətinə həsr olunan səkkizinci bölmədə göstərilir ki, ali tədris müəssisəsi təhsil, elm və mədəniyyət sahəsində beynəlxalq fəaliyyətini Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq sazişləri, digər qanunvericilik aktları və Nizamnamə əsasında həyata keçirir, xarici ölkələrlə təhsil, elm və mədəni istiqamətlərdə əməkdaşlıq edir. Ali təhsil müəssisəsinin Nizamnaməsi onun ali orqanı olan Elmi Şurada qəbul olunur və təsisçi tərəfindən təsdiq olunduqdan sonra Təhsil Nazirliyində qeydə alınır. Nizamnamədə ali tədris müəssisəsinə nəzarət probleminə də geniş yer verilir. Ali məktəb öz fəaliyyətini daim təkmilləşdirmək məqsədilə daxili özünənəzarət mexanizmi yaradır. Öziinənəzarət məqsədilə rektor tərəfindən qrup yaradılır. Qrupun fəaliyyəti haqqında ali məktəbin Elmi Şurasında hesabat verilir. 55!)
Ali məktəbin özünənəzarət mexanizmindən başqa xaricdən nəzarət mexanizmləri də mövcuddur. Bunlar aşağıdakılardır: • ali məktəbdə tədris-metodiki istiqamətli işlərin və
Təhsil Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir; • ali təhsil müəssisəsinin maliyy/)-f(Xswıiifat /Mİiyy/tfiıw nəzarəti mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq Maliyyə Nazirliyi həyata keçirir; • ali təhsil müəssisəsi Öz fəaliyyətinin nnihasihal tn^o- innn reallaşdırır; təsdiq edilmiş formalar üzrə statistik və mühasibat hesabatı aparır; müəyyən olunmuş müddətdə bu hesabatı müvafiq dövlət orqanlarına təqdim edir; • tələbələrin təhsilinin keyfiyyətinə, aspirant (dissertant) və doktorantların hazırlığına, mütəxəssislərin ixtisasının artırılmasına və yenidən hazırlanmasına dövlət nəzarəti müəyyən olunmuş qaydada attestasiya yolu ilə həyata keçirilir: • Nizamnamənin və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarının yerinə yetirilməsinə nəzarət müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Nizamnamə, bir qayda olaraq, yekun müddəaları ilə tamamlanır və yekun müddəalarında aşağıdakılar öz əksini tapır: 1. Müvafiq ali məktəbin Nizamnaməsi Elmi Şura tərəfindən qəbul olunur və Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilir. 2. Nizamnamə dövlət qeydiyyatından keçdiyi andan qüvvəyə minir. 3. Nizamnamədə nəzərdə tutulmayan digər məsələlər qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada təsisçi tərəfindən həll edilir.
4. Nizamnamə təsisçinin qərarı əsasında tamamlana, tam, yaxud qismən dəyişdirilə bilər. 5. Müvafiq ali məktəbin fəaliyyəti ancaq təsisçinin qərarı ilə dayandırıla bilər. 560
Nəhayət, Nizamnamənin sonunda müvafiq ali təhsil müəssisəsinin hüquqi ünvanı göstərilir. ƏSAS MÜDDƏALAR
əsasında reallaşdırılır: • Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, • Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu. • Ali təhsil müəssisəsi haqqında Əsasnamə. • Ali məktəbin Nizamnaməsi. > Ali təhsil müəssisəsinə ümumi rəhbərlik mövcud qaydada təşkil olunmuş və rektorun başçılıq etdiyi Elmi Şura tərəfindən həyata keçirilir. > Ali təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin bütün sahələrinə bilavasitə rektor rəhbərlik edir. Rektor ali təhsil müəssisəsinin bütün istiqamətlərdə fəaliyyətinin keyfiyyəti və səmərəliliyi üçün cavabdehdir. Rektorun köməkçisi və məsləhətçisi olur. > Ali təhsil müəssisəsinin müxtəlif istiqamətlər üzrə fəaliyyətinə nəzarəti rektor prorektorlar vasitəsilə həyata keçirir. Ali təhsil müəssisəsində prorektorlar aşağıdakı sahələr üzrə təyin olunur:
• tədris işləri üzrə; • elmi işlər üzrə; • tərbiyə işləri üzrə; • beynəlxalq əlaqələr üzrə; • inzibati-təsərrüfat işləri üzrə. > Ali təhsil müəssisəsinin tədris, elm və inzibati bölmələrindən ən başlıcası - fakültədir. Fakültə tərkibindəki ixtisaslar üzrə olan kafedraları, tədris laboratoriyalarını, fənn kabinetlərini, zalları, muzeyləri, emalatxanaları, tədris bazalarını özündə birləşdirir. Fakültədə tədris, tərbiyə.və elmi işlərə rəhbərliyi bilavasitə fakültə dekanı həyata keçirir. Fakültə dekanının ən yaxın köməkçisi onun müavinidir. 561
Ali təhsil müəssisəsinin (fakültənin) əsas tədris-elm struktur bölmələrindən biri kafedradır. Kafedraya ümumi rəhbərlik kafedra müdiri tərəfindən həyata keçirilir. Kafedra müdirinin tədris, tərbiyə, elm və s. sahələr üzrə ictimai əsaslarla, müavinləri olur.
düşülür? Ali məktəb rektorunun vəzifələri hansılardır?
danış.
Fakültə dekanının funksiyaları hansılardır? Kafedra müdirinin fəaliyyəti haqqında danış. fü Kazımov N. Ali məktəb pe- daqogikası. B.: Nicat, 1999. ffl Təhsil sahəsi işçilərinin qul- luqçu vəzifələrinin vahid tarif-ixtisas sorğu kitabçası. B.: Təhsil, 1997. £□ Bakalavr hazırlığı. Normativ sənədlər toplusu. B.: Ünsiy- yət, 2001.
562
MÜNDƏRİCAT ÖN SÖZ ..................................................................................................... 3 1 BÖLMƏ
I FƏSİL. ALİ MƏKTƏB PEDAQOGİKASININ PREDMETİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ 1.1. Pedaqogika elminin predmeti və əsas kateqoriyalan ......................... 7 1.2. Pedaqogikada diferensiasiya və inteqrasiya prosesləri ....................... 16 1.3. Ali məktəb pedaqogikası ümumi pedaqogikanın sahəsi kimi ............ 24 1.4. Ali məktəb pedaqogikasının əsas tədqiqat aspektləri .......................... 35 1.5. Ali məktəb konsepsiyası ..................................................................... 43 Ə.va.v
II
FƏSİL. ALİ MƏKTƏB PEDAQOGİKASININ TƏŞƏKKÜLÜ VƏ FORMALAŞMASI 2.1. Ali məktəb pedaqogikasmın təşəkkülü ............................................... 49 2.1.1.
Rusiyada ali məktəb pedaqogikasımn inkişafı................................ 50 2.1.2.
Azərbaycanda ali məktəb pedaqogikasının inkişafı ......................... 55 2.2.
Elmi dərəcə və elmi adların yaranma tarixi ... ............................... 58 2.4. Azərbaycanda elmi dərəcə və elmi adlann verilməsi .......................... 64 Əsas müddəalar. ..................................................................................... 67 Sual və tapşırıqlar .................................................................................. 68 Ədəbiyyat ................................................................................................ 68 III
FƏSİL. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA TƏHSİL SİSTEMİ
3.1. Təhsil sistemi haqqında anlayış .......................................................... 69 .3.2. Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin quruluşu ....................... 70 3.3. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu .................................... ..73 3.4. Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin prinsipləri .................. 74 3.5. Dünya təhsil sisteminin inkişaf strategiyası: inteqrasiya və unitıkasiya problemləri ...................................................................... 77 Əsas müddəalar ...................................................................................... 95 Sual və tapşırıqlar .................................................................................. 96 Ədəbiyyat ................................................................................................ 96 IV
FƏSİL. PEDAQOJİ FƏALİYYƏTİN STRUKTURU 4.1. Pedaqoji fəaliyyət təşkilati-idarəetmə proses kimi ............................. 97 4.2. Ali məktəb müəlliminin fünksiyalan və ona verilən 563
tMəblər ............................................................................................ 101 4.3. Ali məktəb müəlliminin pedaqoji ustalığı........................................... 107 4.4. Ali məktəb müəllimi tərbiyəçi kimi .............. ... ................................. İIO 4.5. Müəllimin özünütəkmilləşdirməsinin səmərəli yolları... .................... 117 4.6. Ali məktəb müəlliminin attestasiyası.................................................. 122
II
BÖLMƏ ALİ MƏKTƏB DİDAKTİKASININ ƏSASLARI ..................................... 129 V FƏSİL. ALİ MƏKTƏBDƏ TƏLİMİN MAHİYYƏTİ. HƏRƏKƏTVERİCİ QÜVVƏLƏRİ VƏ PRİNSİPLƏRİ 5.1. Ali məktəb didaktikasının əsas kateqoriyaları .................................... 131 5.2. Təlimin mahiyyəti və hərəkətverici qüvvələri .................................. 134 5.3. Ali məktəbdə təlimin prinsipləri .................................................... 145
VI
FƏSİL. TƏHSİLİN MƏZMUNU VƏ ONUN TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİNİN PEDAQOJİ ƏSASLARI 6.1. Ali məktəbdə təhsil prosesinin məzmunu ........................................... 153 6.2. Təhsil məzmununu əks etdirən normativ sənədlər .............................. 164 6.3 Ali məktəbdə təhsilin məzmununu təkmilləşdirilməsinin elmi əsasları.......................................................................................... 178
VII
FƏSİL. ALİ MƏKTƏBDƏ TƏLİM METODLARI 7.1. Təlim metodunun mahiyyəti .............................................................. 189 7.2. Təlim metodlarının təsnifatı .............................................................. 197 7.3. Təlim metodlarının ümumi xarakteristikası ........................................ 202 Əsas müddəalar ...................................................................................... 208 Sual və tapşırıqlar .................................................................................. 210 Ədəbiyyat ............................................................................................. 211 Yüklə 6,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|