N Ə T İ C Ə
Azərbaycan və ingilis dillərinin materialları əsasında
modallıq kateqoriyasının struktur-semantik təhlili aşağıdakı
nəticələri çıxarmağa əsaslar verir:
1. Modallıq fəlsəfi-məntiqi və linqvistik kateqoriya olmaqla
ünsiyyət prosesinin iştirakçısının, yəni danışanın özünün
ifadə etdiyi fikrinin məzmununa və gerçəkliyə münasibətini
əks etdirir. Məhz belə ikili münasibət tipindən asılı olaraq
modallıq kateqoriyasını obyektiv və subyektiv modallıq
olaraq iki növə ayırırlar. Bu baxımdan modallıq kateqoriyası
obyektiv və subyektiv münasibətin insan təfəkküründə əksini
tapmış dialektik vəhdətindən ibarətdir. Modallığın iki aspekti,
yəni obyektiv və subyektiv modallıq bir-birini tamamlayaraq
bütövlükdə ümumi modallıq məzmununu yaradır.
2. Modallıq kateqoriyası dilin kommunikativ vəzifəsi ilə
bağlı olan kateqoriyadır. O, cümlə, mətnin köməyi ilə
ünsiyyətin təmin olunmasının ilkin şərti və son məhsuludur.
Modallıq kateqoriyası nitq subyektinin (danışanın, yazanın)
kommunikativ niyyəti ilə bağlıdır. Belə ki, danışan, yazan
müəyyən ünsiyyətə qoşulmaq, yaxud onun baş verməsinə
səbəb olmaq istərkən ümumi nitq strategiyasından çıxış
edir. O, kimə müraciət etdiyini, nədən bəhs edəcəyini və bu
münasibətlə hansı vasitələrdən istifadə edəcəyini ümumi
şəkildə təsəvvür edir. Nitq subyekti konkret şəraitdə
müəyyən məlumatı adresata çatdırmaq, onda həmin
məlumata arzuolunan münasibət yaratmaq məqsədi güdür.
Həm ingilis dilinin, həm də Azərbaycan dilinin materialları bu
mülahizənin haqlı olduğunu təsdiq edir.
3. Modallıq kateqoriyası üç cür münasibət ifadə edir:
obyektiv gerçəkliyin əşya və hadisələrinin münasibəti, eləcə
də onlarla onlara xas olan əlamət və keyfiyyətlərin
münasibəti; danışanın ifadə edilən mülahizəyə (fikrə)
münasibəti; ifadə olunan mülahizənin hadisələrin təbii
gedişinə münasibəti. Aralarındakı genetik və tipoloci fərqlərə
baxmayaraq, Azərbaycan və ingilis dillərinin materialları bu
üç münasibəti ehtiva edir və onun hüdudlarından kənara
çıxmır.
287
4. Modallıq kateqoriyası dilin praqmatik aspekti ilə
qırılmaz surətdə bağlıdır. Həmin zəmində dilin məqsədə (və
intonasiyaya) görə növləri meydana gəlmiş və gündəlik
ünsiyyətdə müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərir. Bunlar, məlum
olduğu kimi, aşağıdakılardır: nəqli cümlə, sual cümləsi, əmr
cümləsi və nida cümləsi. Həmin cümlə tiplərinə modallığın
xüsusi tipləri müvafiq gəlir: nəqletmə (təhkiyə) modallığı
(yaxud: təsdiq modallığı), sual modallığı, əmr (təhriketmə)
modallığı və emosional – ekspressiv münasibət modallığı.
Qeyd edilən cümlə tipləri və müvafiq modal mənalar dilin
adlandırma və ifadəetmə (kommunikativlik) imkanlarından
özünəməxsus şəkildə istifadə edirlər. Əlavə etmək lazımdır
ki, hər iki istiqamətdə bunların imkanları qeyri – məhduddur.
5. Dilin praqmatik aspekti onun leksikasına, morfoloci
sisteminə və sintaktik quruluşuna müəyyən bucaq altında
baxmağa imkan verir. Dilin lüğət tərkibindəki leksik inventar
içərisində elə sözlər vardır ki, onların əsas vəzifəsi müəyyən
münasibət bildirməkdir. Bura ilk növbədə modal sözlər və
modal fellər aiddir.
Modallıq kateqoriyasının mühüm ifadə vasitələrindən
birini modal sözlər təşkil edir. Bunlar danışanın öz nitqində
ifadə edilən fikrə münasibətini obyektiv gerçəkliyə nisbət,
ağıl və düşüncə qaydalarına müvafiqlik, emosional
qiymətvermə, insan həyatı və taleyində oynadığı rola görə
ifadəsinə xidmət edən sözlərdir. Təsadüfi deyil ki,
Azərbaycan və ingilis dillərində modal sözlər sahəsində
birbaşa təmas nöqtələri olmasa da, həmin dillərin modal
sözlərinin əsas sinifləri bir-birinə uyğun gəlir.
Modal sözlər sadə və mürəkkəb cümlələrdə, dialoci
nitqdə, nitq parçaları və nitq situasiyaları ilə sıx əlaqədə
istifadə olunur. Onlar cümlənin müxtəlif yerlərində gələrək,
olduqca rəngarəng cümləyaratma imkanları, qabiliyyəti
nümayiş etdirir. Azərbaycan və ingilis dillərinin cümlə
modellərini nəzərdən keçirdikdə görmək olur ki, onlar
arasında həmin sahədə ümumi, oxşar cəhətlər çox olduğu
kimi, fərqli cəhətlər də az deyil. Məsələn, bir çox modal
sözlər ingilis dilində cümlənin ortasında və axırında gəldiyi
halda, Azərbaycan dilində onların normal işlənmə mövqeyi
cümlənin əvvəlindədir. Modal sözlərin seçilib-işlədilməsi
288
şifahi nitqdə danışanın, yazılı nitqdə isə yazanın, müəllifin
linqvistik məqsəd və niyyətindən asılıdır. Məsələn,
Azərbaycan və ingilis dillərinə məxsus olan dil materiallarını
müqayisə edərək görürük ki, eyni modal məna müxtəlif
şəkillərdə, iki cür, üç cür ifadə edilir.Modal münasibət başqa
yollarla, üsullarla ifadə olunsa da, modal sözlər həmin
münasibətlərə daha çox konkretlik, əyanilik verir. Hər iki dilin
materialları bu fikri təsdiq edir.
Bundan başqa, dildə kommunikasiyasının fəal üzvü olan
danışanın nitq aktına münasibətini bildirən fellər və
səciyyələndirici sözlər vardır ki, bunlar cümlənin, mətnin
tərtibində mühüm rol oynayırlar: demək, soruşmaq, əmr
etmək, məsləhət görmək, tövsiyə etmək və s.
Dildə substansiya və əlamət bildirən sözlər vardır ki,
bunlarda predikativlik münasibəti modallıq münasibəti ilə üst
– üstə düşür. Məsələn: Kağız ağdır. The paper is white.
Həmin cümlələr dil tipi ilə bağlı olan xüsusiyyyətlərinə görə
bir – birindən fərqlənsələr də, ağlıq əlamətinin kağıza isnad
verilməsi mənasında onlar arasında elə bir mühüm fərq
yoxdur.
6. Modal mənanın birbaşa və dolayısı ilə olan ifadə
vasitələri vardır. Birincilər sırasına modal sözlər, modal
fellər, felin müəyyən şəkilləri aiddir. İkincilər sırasına birinci
funksiyası başqa kateqoriyanın ifadəsi ilə bağlı olub,
modallığı ikinci funksiya kimi ifadə edən vasitələr aiddir.
Bundan başqa, modallıq kateqoriyasını müşayiət edən
ifadələr də vardır ki, onlar bilavasitə olaraq modal mənanı
əks etdirməyib, həmin mənanın gerçəkləşdiyi şəraiti,
doğurduğu əhvali – ruhiyyəni, əks – sədanı verirlər.
7. Modallıq kateqoriyası ümumi linqvistik kateqori-
yalardan olsa da, onun bu və ya başqa dildəki ifadəsi heç
də eyni, bir tipli olmaya bilir. Məsələn, ingilis dilində modal
fellər, felin mümkünat şəkli, felin sual şəkli kimi vasitələr
vardır ki, Azərbaycan dilində bunların birinci funksiyada
ifadə vasitələri yoxdur. Ancaq bu o demək deyildir ki,
Azərbaycan dilində həmin modal mənaları ifadə etmək
mümkün deyildir. Azərbaycan dilində müvafiq vasitələrdən
sual intonasiyası, felin arzu, lazım, vacib şəkilləri, “keçmişdə
gələcək” formalarının adını çəkə bilərik.
289
8. Ümumi dilçilik nəzəriyyəsindən hər bir dil mənasının
çoxifadəliliyi və hər bir dil formasının çoxmənalılığı faktı
yaxşı məlumdur. Bu müddəa modallıq kateqoriyası ilə
əlaqədar olaraq da öz qüvvəsini saxlayır: belə ki, eyni bir
modal məna bir çox paralel vasitələrlə ifadə edilə bildiyi
kimi, eyni bir modallıq vasitəsi də bir çox mənalarda işlənə
bilir. Məsələn, yaxşı məlumdur ki, əmr modallığı ilə bağlı
olan əmr cümlələri, felin əmr şəkli təkcə əmr məzmununun
ifadəsi ilə məhdudlaşmayıb, arzu, xahiş, məsləhət, öyüd –
nəsihət mənalarının da ifadəsinə xidmət edir. İngilis dilində
shall/will köməkçi fellərinin əsas vəzifəsi gələcəyə aid olan
hərəkəti bildirməkdir. Həmin mənanın zəminində güman
modal mənası yaranmışdır. Belə də olur ki, təzə meydana
çıxmış modal məna ilkin mənanı sıxışdırıb aradan çıxarır.
Məsələn, Onu allah vurmuşdu. sintaktik konstruksiyasını
götürək. Onun işləndiyi konteksdə allahın kimi isə harada və
nə zaman vurması kimi məsələlərlə maraqlanmaq lüzumsuz
bir məşğuliyyət olardı. Həmin ifadənin aktual mənası kimə
isə ikrah, nifrət hissinin ifadə olunması ilə əlaqədardır. Bu
sintaktik konstruksiyasının mənası yalnız həmin modal
mənanın ifadəsi ilə məhdudlaşır.
9. Modallıq kateqoriyası yalnız modal sözlər, modal fellər,
felin bəzi şəkilləri, mülahizəni gerçəklik–yalanlıq baxımından
qiymətləndirən sintaktik konstruksiyalar, danışanın
emosional münasibətini bildirən vasitələrlə məhdudlaşmır.
Modallıq kateqoriyası modal məna və qiymətləndirici
münasibət bildrən hər bir dil vahidinə xasdır.
Modallıq kateqoriyasının əsas fəaliyyət sahəsi cümlədir.
Amma bununla yanaşı, modal məna cümlələrarası sahədə,
mətndə də özünü büruzə verir.
Bundan başqa, modallıq kateqoriyası təkcə monoloci
nitqdə yox, həm də dialoci nitqdə özünü göstərir. Burada
təkcə danışanın deyil, dinləyənin, haqqında söhbət edənin
də söylədiyi mülahizəyə qiymətverici münasibət öz əksini
tapmış olur.
Modal mənalar həm bir-birilə, həm də başqa dil mənaları
ilə korrelyasiya münasibətində olur. Amma cümlədə və
mətndə modallıq vasitələrinin xətti münasibətdə çıxış
etdiyini görürük. Onlar nitqin, nitq parçasının ümumi
290
strategiyasına uyğun olaraq bir-birinə qüvvət verir, biri
digərini möhkəmlədir, eyni mənanın müxtəlif vasitələrlə
ifadəsini təmin edirlər.
Qeyd olunan ümumi strategiya zəminində biz genetik və
tipoloci cəhətdən bir-birindən çox fərqlənən Azərbaycan və
ingilis dillərinin bir çox modal mənaları özünəməxsus şəkildə
ifadə etdiyini görürük. Həmin özünəməxsusluq dil
vahidlərinin seçilməsi, nitq etiketinin təmin olunması, nitq
vahidlərinin yerləşdirilməsi (söz və cümlə üzvlərinin sırası)
kimi məsələləri əhatə edir.
10. Modallıq kateqoriyası nitq aktının iştirakçılarını vahid
məqsəd ətrafında birləşdirir. Bu məqsəd müəyyən nitq
parçasının açıq və gizli şəkildə ifadə olunmuş modal
münasibəti bildirmə, onu qavrama (açma) və həmrəylik
nümayiş etdirmək kimi tərkib hissələrindən ibarətdir. Aydın
məsələdir ki, ünsiyyətdə olanlar bir-birini başa düşdüyü kimi,
başa düşməyə də bilir, hətta bilərəkdən başa düşməmə
halları da istisna olunmuşdur. Bu, birdilli ünsiyyətdə olduğu
kimi, ikidilli ünsiyyətdə də tez-tez qarşıya çıxır. Tədqiqata
bol-bol cəlb etdiyimiz ingilis dili və Azərbaycan dili
materiallarının qarşılıqlı müqayisəsindən göründüyü kimi
modal mənaların ifadəsi sahəsində dillərin imkanlarının
öyrənilmiş olması bu prosesin müsbət mənada həllini
asanlaşdırır.
291
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
Azərbaycan dilində
1. Abdullayev
Ə. Aktual üzvlənmə və mətn. Bakı,
Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı, 1998, 190 s.
2. Axundov A. Felin zamanları. Bakı, Azərbaycan
Dövlət Universiteti nəşriyyatı, 1961, 139 s.
3.
Axundov A. Dil və ədəbiyyat. I cild, Bakı, 2003, 660
s.
4. Axundov A. Azərbaycan dilinin fonemlər sistemi.
Bakı, “Maarif”, 1973, 303 s.
5. Axundov A. Azərbaycan dilinin fonetikası. Bakı,
“Maarif”, 1984, 391 s.
6. Axundov C. Azərbaycan dilində sual cümlələri
(eksperimental-fonetik tədqiq). Bakı, “Elm”, 1998,
229 s.
7. Adilov
M.İ., Verdiyeva Z.N., Ağayeva F.M. İzahlı dil-
çilik terminləri. Bakı, “Maarif” nəşriyyatı, 1989, 362
s.
8. Aslanov
A.Ə. Müasir Azərbaycan dilində modal
sözlər. Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun
əsərləri. X cild, 1957, s. 171-175.
9. Aslanov
A.Ə. Modal sözlər. Azərbaycan dilinin
qrammatikası. Azərbaycan SSR EA nəşriyyatı.
1960, 335 s.
10. Azərbaycan dilinin qrammatikası. Morfologiya, I
hissə. Bakı, “Azərbaycan SSR EA nəşriyyatı, 1960,
335 s.
11. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. I cild, Bakı,
Azərbaycan SSR EA nəşriyyatı, 1966, 595 s.
12. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. II cild, Bakı, “Elm”,
1980, 576 s.
13. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. III cild, Bakı, “Elm”,
1983, 554 s.
14. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. IV cild, Bakı, “Elm”,
1987, 541 s.
15. Babayev S.M. Müasir Azərbaycan dilində feli
bağlama tərkibli sadə nəqli cümlələrin intonasiya
292
xüsusiyyətləri. Namizədlik dissertasiyası. Bakı,
1965.
16. Budaqova Z.İ. Müasir Azərbaycan dilində sadə
cümlə. Bakı, “Elm”, 1963.
17. Cahangirov F.F. İngilis dilində perfekt zamanlar
sistemi və onun Azərbaycan dilində ifadəsi.
Namizədlik dissertasiyası, Bakı, 2000, 125 s.
18. Cavadov Ə. Modal sözlər. Müasir Azərbaycan dili
(morfologiya). Bakı, “Elm”, 1980, s. 461-467.
19. Cavadov
Ə. Modallıq məsələsinə dair bəzi qeydlər.
Azərbaycan SSR EA-nın Xəbərləri (İctimai elmlər
seriyası), 1959, №2, s. 83-89.
20. Cəfərov S. Azərbaycan dilində felin şəkilləri
məsələsinin qoyuluşuna dair. Azərbaycan dili və
ədəbiyyat tədrisi. Birinci buraxılış, Bakı, 1963.
21. Cəfərova B. İngilis və Azərbaycan dillərində felin
zamanlar sistemi. Bakı, “Nurlan”, 2004, 260 s.
22. Əfəndiyeva T. Azərbaycan ədəbi dilinin üslubiyyat
problemləri. Bakı, “Elm”, 2001, 183 s.
23. Əlizadə Z. Müasir Azərbaycan dilində modal sözlər
(namizədlik dissertasiyası). Bakı, 1963.
24. Əlizadə Z. Müasir Azərbaycan dilində modal sözlər.
“Maarif” nəşriyyatı. Bakı, 1965, 148 s.
25. Hacıyev K. Azərbaycan dilində xüsusi nitq hissələri.
Bakı, Çaşıoğlu, 1999, 164 s.
26. Hacıyev K. Azərbaycan dilində nida. Bakı, “Nurlan”,
2005, 215 s.
27. Hacıyeva T.Ə. Müasir Azərbaycan dilində felin
keçmiş zaman kateqoriyası ilə əlaqədar olaraq
“imiş” forması haqqında bəzi qeydlər. Azərbaycan
SSR EA məruzələri, XIV cild, 1958, № 10, s. 815-
819.
28. Hüseynzadə M. Müasir Azərbaycan dili. Bakı,
“Maarif” nəşriyyatı, 1973, 358 s.
29. İsrafilov M.M. Məntiq. Dərs vəsaiti. Bakı, “Maarif”,
1987, 334 s.
30. Qazıyeva M.Y. Səhnə nitqinin linqvistik problemləri
(ingilis və Azərbaycan dilləri əsasında). Doktorluq
dissertasiyasının avtoreferatı. Bakı, 2004, 66 s.
293
31. Quliyev H.K. Ədat. Müasir Azərbaycan dili, II
hissə, Bakı, “Elm”, 1980, 510 s.
32. Quliyev Q.A. Müasir alman dilində modal fellərin
funksional-semantik təhlili və onların Azərbaycan
dilində ifadə vasitələri. Namizədlik dissertasiyasının
avtoreferatı. Bakı, 2004, 21 s.
33. Mehdiyeva E.M. İngilis dilində feli frazeoloci
birləşmələr və onların Azərbaycan dilində ifadəsi.
Namizədlik dissertasiyasının avtoreferatı. Bakı,
2005, 22 s.
34. Məmmədov A.Y. Mətn yaranmasında formal əlaqə
vasitələrinin sistemi. Doktorluq dissertasiyasının
avtoreferatı. Bakı, 2003, 54 s.
35. Mirzəliyeva A. Azərbaycan dilinin qrammatikası:
sxemlərdə, testlərdə. Bakı, 2005, 192 s.
36. Musayev O. İngilis dilinin qrammatikası. Bakı,
“Maarif” nəşriyyatı, 1996, 392 s.
37. Müasir
Azərbaycan dili. Bakı, Elm”, III hissə, 1981,
509 s.
38. Muasir
Azərbaycan dili. II cild,Bakı,“Elm”, 1980,510
s.
39. Rəhimov İ., Hidayətzadə T. İngilis dilinin praktik
qrammatikası. Bakı, “Maarif”, 1966, 314 s.
40. Rəhimov İ., Hidayətzadə T., Mircəfərova S. İngilis
dilinin praktik qrammatikası. Bakı, Azərnəşr, 2001,
170 s.
41. Sadıxov Q. Məntiq. Azərtədrisnəşr, 1962.
42. Veysəlov F. Alman dilinin fonetikası. Bakı, “Maarif”,
1980.
43. Yusifov M. Türkologiyaya giriş. Bakı, “Nurlan”, 2001,
432 s.
44. Zeynalov F.R. Müasir türk dillərində ədat və modal
sözlər. Bakı, 1965.
45. Zeynalov F.R. Müasir türk dillərində köməkçi nitq
hissələri. Bakı, “Maarif”, 1971, 331 s.
46.
Zeynalov F.R. Türk dillərinin müqayisəli
qrammatikası. Bakı, ADU nəşri, 1974, 142 s.
47. Zeynalov F. Türkologiyanın əsasları. Bakı, “Maarif”,
1981, 347 s.
294
Rus dilində
48. Aqaeva F.A. Modalğnostğ kak linqvistiçeskaə
kateqoriə. Aşxabad, 1990, 304 s.
49. Aqazade N.Q. K voprosu o kateqorii nakloneniə i
modalğnosti v sovremennom azerbaydcanskom
əzıke. İzd-vo AN Azerb.SSR, Baku, 1965, 112 s.
50. Aqazade N.Q. K voprosu o modalğnoy suhnosti
form izəvitelğnoqo nakloneniə (na materiale
azerbaydcanskoqo, nemeükoqo, russkoqo əzıkov).
Uçenie zapiski. APİRƏL. im M.F.Axundova. Seriə
XII, Əzık i literatura, № 3, Baku, 1966, str. 33-55.
51. Admoni V.Q. Vvedenie v sintaksis sovremennoqo
nemeükoqo əzıka. M., İzd-lit. na inostr. əzıkax,
1955, 164 s.
52. Admoni V.Q. O modalğnosti predloceniə / uçen.zap.
Leninqr.Qos.Ped.in-ta, 1956, T.21, vıp. 1. str. 47-70.
53. Anqeli A. K voprosu o kateqorii modalğnosti i
leksiçeskix sredstvax ee vıracenie v törkskix əzıkax.
AKD. M., 1964, 28 s.
54. Anqliyskaə qrammatika v dialoqax: Upotreblenie
vremen (N.İ.Şpekina, N.İ.Üaplina, E.M.Alekseeva i
dr.). M., Vısşaə şkola, 1986, 207 s.
55. Artemov V.A. Ton i intonaüiə. M., 1961.
56. Afanasğev P.A. Obuçenie dialoqiçeskoy reçi pri
vıracenii podvercdeniə i otriüaniə v sovremennom
anqliyskom əzıke. Rostov-na-Donu, 1979.
57. Axmanova O.S. Slovarğ linqvistiçeskix terminov.
İzd. 2-e. M., “Sovetskaə Gnüiklopediə”, 1966, 608 s.
58. Axmanova O.S. Loqiçeskie formı i ix vıracenie v
əzıke. V kn.: Mışlenie i əzık. M., 1957, s. 198.
59. Bazovıe qrammatiçeskie ediniüı əzıka v reçevoy
kommunikaüii (Sb. nauç. tr. Mosk. qos. İn-t inostr.
əz. im Morisa Toreza). M., 1988, 144 s.
60. Balli Ş. Obhaə linqvistika i voprosı franüuzskoqo
əzıka. İzd-vo inost. lit.-rı, M., 1955.
61. Balli Ş. Franüuzskaə stilistika. İzd-vo inost. lit.-rı,
M., 1961.
295
62. Barxudarov L.S. O poverxnostnom i qlubinnom
sintaksise. İnost. əzıki v şkole, 1974, № 1., s. 25-35.
63. Barxudarov L.S. Oçerki po morfoloqii sovremenno-
qo anqliyskoqo əzıka. M., Vısşaə şkola, 1975,156 s.
64. Baskakov A.N. Predlocenie v sovremennom
tureükom əzıke. M., Nauka, 1984, 200 s.
65. Baskakov N.A. Karakalpakskiy əzık. M., İzd. AN
SSSR, 1951, 410 s.
66. Baskakov N.A. Törkskie əzıki. M., İzd. Vostoçnoy
literaturı, 1960, 247 s.
67. Başkirsko-russkiy slovarğ. S priloceniem kratkoqo
oçerka qrammatiki başkirskoqo əzıka. Qos. İzd.
İnostrannıx i naüionalğnıx slovarey. M., 1958, 804 s.
68. Belıy V.V. Modalğnıe znaçeniə infinitivnıx soçetaniy
v sovremennom anqliyskom əzıke (dolcenstvovanie
i pobucdenie). AKD, Kiev, 1955, 10 s.
69. Bondarko L.V. Qrammatiçeskaə kateqoriə i
kontekst. L., Nauka, 1971, 114 s.
70. Bondarenko V.N. Analitiçeskie i sintetiçeskie
sposobı vıraceniə modalğnosti v nemeükom əzıke.
İnostrannıe əzıki v şkole. İzd. “Prosvehenie”, 1978,
№ 4, s. 31-37.
71. Bondarenko V.N. Vidı modalğnıx znaçeniy i ix vı-
raceniə v əzıke. Filoloqiçeskie nauki, 1979, № 2.
72. Bondarenko V.N. Ob adekvatnosti perevoda
modalğnıx znaçeniy s nemeükoqo əzıka na russkiy i
naoborot. İnostrannıe əzıki v şkole. 1981, ? 6/81.
73. Borkaçev S.Q. Modalğnıe slova raüionalğnoy
oüenki sovremennoqo ispanskoqo əzıka. AKD, M.,
1976, 24 s.
74. Brinkman İ.Q. Modalğnıe slova v sovremennom
anqliyskom əzıke. AKD, Xarkov, 1953, 29 s.
75. Vasilenko L.İ. Modalğnıe slova kak sredstvo
avtorizaüii teksta. Filoloqiçeskie nauki, 1984, № 4,
s. 76-79.
76. Vinoqradov
V.V. O kateqorii modalğnosti i modalğ-
nıx slovax v russkom əzıke. V kn.: İssledovaniə po
russkoy qrammatike. M., Nauka, 1975.
296
77. Vinoqradov V.V. O kateqorii modalğnosti i
modalğnıx slovax v russkom əzıke. Trudı. İn-ta
russk.əz., M.,-L., 1950, R II, str. 49.
78. Vinoqradov V.V. Russkiy əzık. M., 1947, 783 s.
79. Volğf E.M. Oüenka i “strannostğ” kak vidı
modalğnosti. Əzık i loqiçeskaə teoriə. Sb. nauç.
trudov. M., 1987.
80. Qadcieva T.A. Sistema form proşedşeqo vremeni
qlaqola v sovremennom azerbaydcanskom literatur-
nom əzıke (avtoref. kandid. dissert.). M., 1958, 26 s.
81. Qak V.Q. Teoretiçeskaə qrammatika franüuzskoqo
əzıka. Sintaksis. M., Vısşaə şkola, 1981, 208 s.
82. Qalğperin İ.R. O ponətii “tekst” / Voprosı
əzıkoznaniə. 1974, №6.
83. Qordon E.M., Krılova İ.P. Modalğnostğ v
sovremennom anqliyskom əzıke. M.,
Mecdunarodnoe otnoşenie, 1968, 135 s.
84. Qrepa M. O suhnosti modalğnosti. V kn.: Əzıkozna-
nie v Çexoslavakii. M., Proqress, 1978, s. 274-301.
85. Qulıqa E.V. Şendelğs E.İ. K voprosu o əzıkovıx
makro-mikropoləx. Tezisı nauçn. konf. “Urovni əzıka
i ix vzaimodeystvie”. M., 1967, s. 57-58.
86. Qulıqa E.V., Natanzon M.D. Teoriə sovremennoqo
nemeükoqo əzıka. Morfoloqiə. M., 1956, 174 s.
87. Qulıqa E.V., Şendels E.İ. Qrammatiko-leksiçeskie
polə v sovremennom nemeükom əzıke. M., Prosve-
henie, 1969, 184 s.
88. Qulıqa E.V. Modalğnostğ slocnopodçinennoqo
predloceniə. Sb., “Voprosı leksikoloqii, qrammatiki i
fonetiki nemeükoqo əzıka”. M., 1959, str. 95.
89. Qureviç V.A. Upotreblenie modalğnıx slov v
sovremennom nemeükom əzıke. Uç.zap. LQPİ im
A.İ.Qerüena, L., 1959, t. 190, 4-1, str.82.
90. Qureviç V.V. Modalğnaə aktualizaüiə smıslovıx
komponentov predloceniə i slova. Filoloqiçeskie
nauki. 1985, № 2.
91. Quseynova L.V. Sistema dlitelğnıx vremen qlaqola
(na materiale anqliyskoqo i azerbaydcanskoqo əzı-
297
kov). Dis. na soisk. uç. st. kand. filol. nauk. Baku,
2005, 133 s.
92. Demina E.B. Sposobı vıraceniə modalğnosti v
qazetno-publiüistiçeskix tekstax sovremennoqo
anqliyskoqo əzıka. AKD, Rostov-na-Donu, 1984, 22
s.
93. Deşerieva R.İ. O sootnoşenii modalğnosti i
predikativnosti. Voprosı əzıkoznaniə, 1987, № 1,
str. 34-45.
94. Dcusaev Dc. Qrammatiçeskie sredstva vıraceniə
kateqorii modalğnosti v kirqizskom əzıke. Frunze,
1984.
95. Dolinskaə L.D. Leksiko-sintaksiçeskiy sposob
vıraceniə modalğnosti v svəzi s funküionalğnoy
perspektivoy i ritmiçeskoy orqanizaüiey teksta. Dis.
kand. filol. nauk. M., 1976, 126 s.
96. Dırenkova N.P. Qrammatika şorskoqo əzıka. M.,
1941.
97. Dğəçenko O.F. O sootnoşenii kateqorii irrealğnosti i
kateqorii modalğnoy kateqoriçnosti-nekateqoriçosti
v anqliyskom əzıke. V kn.: İssledovaniə po
romanskoy i qermanskoy filoloqii. Kiev, 1975, s. 87-
90.
98. Ermakova N.B. Distributivnıy analiz sredstv
vıraceniə futuralğnosti v sovremennom anqliyskom
əzıke. AKD, Kalinin, 1985, 28 s.
99. Ermoloeva L.S. K voprosu o sootnoheniy modalğ-
nosti i predikativnosti. Sb. “Filosofiçeskie nauki”,
1963, № 4, str. 121.
100. Ermolaeva L.S. Sistema sredstv vıraceniə modalğ-
nosti v sovremennıx qermanskix əzıkax (na mate-
riale nemeükoqo, anqliyskoqo, şvedskoqo i islands-
koqo əzıkov). Dis. kand. filol. nauk. M., 1962, 253 s.
101.
Ermolaeva L.S. Sistema nakloneniy v
sovremennom nemeükom əzıke (v sopostavlenii s
druqimi qermanskimi əzıkami). M., 1976.
102. Efimova N.V. Modalğnıe slova v sovremennom
anqliyskom əzıke. Dis. kand. filol. nauk. M., 1954,
258 s.
298
103. Canpeisov E.N. Modalğnıe slova v sovremennom
kazaxskom əzıke. AKD., Alma-Ata, 1958, 18 s.
104. Zvereva E.A. Nauçnaə reçğ i modalğnostğ (sistema
anqliyskoqo qlaqola). L., Nauka, 1983, 158 s.
105. Zolotova Q.A. O modalğnosti predloceniə v russkom
əzıke. Nauçn. dokl. vısşey şkolı. M., Vısşaə şkola,
1962, № 4, s. 65-79.
106. Zommerfelğdt K.E. O roli funküionalğno-semanti-
çeskoy poley v opredelennıx raznovidnostəx.
İnostrannıe əzıki v şkole. № 1, 1988, s. 10-15.
107. İbraqimova S.İ. Modalğnostğ v uslovnıx kompleksax
franüuzskoqo i azerbaydcanskoqo əzıkov. AKD,
Baku, 1974.
108. İvanova İ.P. Vid i vremə v sovremennom
anqliyskom əzıke. L., 1961, 200 s.
109. İvanova İ.P., Çaxoən L.P. İstoriə anqliyskoqo əzıka.
M., Vısşaə şkola, 1976.
110. İsaev A.V. K voprosu o delenii sucdeniy po
modalğnosti. V kn.: “Loqiko-qrammatiçeskie oçerki”,
M., 1961, str. 85-96.
111. İssledovaniə po sravnitelğnoy qrammatike törkskix
əzıkov. M., İzd. AN SSSR, 1961, 232 s.
112. Kaqan S.E. Modalğnıe slova anqliyskoqo əzıka v
razliçnıx po üeli vıskazıvaniə tipax predloceniə. Dis.
kand. filol. nauk. Xarğkov, 1953, 236 s.
113.
Kazembek M.A. Obhaə qrammatika tureüko-
tatarskoqo əzıka. Kazanğ, 1845.
114.
Kanner L.M. Razvitie vıraceniə modalğnosti
preterito-prezentnımi qlaqolami v nemeükom əzıke.
AKD, L., 1953, 19 s.
115. Kolşanskiy Q.V. K voprosu o sodercanii əzıkovoy
kateqorii modalğnosti // Vopr. Əzıkozn. 1961, № 1,
s. 94-98.
116.
Kononov A.N. Qrammatika sovremennoqo
tureükoqo literaturnoqo əzıka. M., İzd. AN SSSR,
1956, 569 s.
117.
Kononov A.N. Qrammatika sovremennoqo
uzbekskoqo literaturnoqo əzıka. L., İzd. AN SSSR,
1960, 446 s.
299
118. Kononov A.N. İstoriə izuçeniə törkskix əzıkov v
Rossii. L., İzd. “Nauka”, 1972, 272 s.
119. Kreynoviç E.M. Ökaqirskiy əzık. M.,-L., 1959.
120. Krivonosov A.T. O semantiçeskoy priroda modalğ-
nıx çastiü. Filoloqiçeskie nauki, 1982, № 5, s. 50-58.
121. Kruşelğniükaə K.Q. Oçerki po sopostavitelğnoy
qrammatike nemeükoqo i russkoqo əzıkov. İzd-vo
lit-rı na inostrannıx əzıkax, 1961, 265 s.
122. Krılova İ.P., Krılova E.V. Anqliyskaə qrammatika dlə
vsex. M., Vısşaə şkola, 1989, 270 s.
123. Kurlend
G.E.
İssledovanie funküionalğnoy
modalğnosti qlaqolov mıslitelğnoy deətelğnosti v
sovremennom anqliyskom əzıke. Dis. kand. filol.
nauk. Pətiqorsk, 1977, 140 s.
124. Lixareva İ.Q. Vzaimodeystvie prosodiçeskix,
leksiçeskix i leksiko-qrammatiçeskix sredstv
vıraceniə modalğnıx znaçeniy anqliyskom əzıke (na
materialı fraz, vıracaöhix uverennostğ-
neuverennostğ). AKD, M., 1982, 26 s.
125. Lomtev T.P. Struktura i praqmatika predloceniy na
osnove svoystv qrammatiçeskoy kateqorii modalğ-
nosti. V filol. M., MQPİ im. V.İ.Lenina, 1969, № 341,
s. 205-232.
126. Lomtev T.P. Predlocenie i eqo qrammatiçeskie
kateqorii. M., İzd, MQU, 1972.
127. Ləpon M.V. K voprosu o əzıkovoy speüifike
modalğnosti. İzvestiə AN SSSR. Seriə literaturı i
əzıka. T. XXX. Vıp. 3. İzd., “Nauka”, 1971, s. 230-
239.
128. Martemğənov Ö.S. Buduhee vremə ili predpoloci-
telğnoe nakloneniə. İnostrannıe əzıki v şkole, 1958,
№ 2, s. 15.
129. Moləavin D.V. Leksiçeskiy sposob vıraceniə mo-
dalğnosti razqovornoy reçi (na materiale
anqliyskoqo əzıka). V kn.: Teoriə i praktika
linqvistiçeskoqo opisaniə razqovornoy reçi. Qorğkiy,
1968, s. 108-110.
300
130. Moskalğskaə O.İ. Tekst kak linqvistiçeskoe
ponətie (Obzornaə statğə) // İnostr. əzıki v şkole.
1978, № 3.
131. Musaev K.V. Qrammatika karaimskoqo əzıka. M.,
1964.
132. Noqaysko-russkiy slovarğ. Pod redaküiey N.A.Bas-
kakova. S priloceniem qrammatiçeskoqo oçerka
noqayskoqo əzıka, sostavlennoqo N.A.Baskakovım.
M., Qos. İzd. İnostrannıx i naüionalğnıx slovarey,
1963, 562 s.
133. Panfilov V.V. Vzaimootnoşenie əzıka i mışleniə. M.,
Nauka, 1971, 230 s.
134. Panfilov V.V. Kateqoriə modalğnosti i ee rolğ v
konstituirovanii strukturı predloceniə i sucdeniə //
Voprosı əzıkoznaniə, 1977, № 4, s. 48.
135. Panfilov V.V. Qnoseoloqiçeskie aspektı filosofskix
problem əzıkoznaniə. M., Nauka, 1982, 357 s.
136. Petrov N.E. O sodercanii i obcema əzıkovoy mo-
dalğnosti. Novosibirsk. İzd. AN SSSR, 1982, 161 s.
137. Petrov N.E. Modalğnıe slova v əkutskom əzıke.
Novosibirsk, Nauka, 1984.
138. Peşkovskiy A.M. Russkiy sintaksis v nauçnom
osvehenii. M., Uçpedqiz, 1956, 511 s.
139. Raqimov M.Ş. İstoriə formirovaniə nakloneniy
qlaqola v azerbaydcanskom əzıke. ADD, Baku, İzd.
AN Azerbaydcana, 1966, 99 s.
140. Raspopov İ.P. K voprosu modalğnosti predloceniə //
Uç.zap Blaqovehenskoqo Ped. İn-ta, 1957, t. 8, s.
177-197.
141. Reüker Ə.N. Teoriə perevoda i perevodçeskaə
praktika. M., 1974.
142. Rikman İ.Q. Modalğnıe slova v sovremennom
anqliyskom əzıke. Dis. kand. filol. nauk. Xarğkov,
1953, 299 s.
143. Saviükaə S.N. Frazeoloqiçeskie ediniüı s
modalğnım znaçeniem v sovremennom anqliyskom
əzıke. AKD, M., 1963, 16 s.
144. Serlğ Dc., Vandervenen D. Osnovnıe ponətiə
isçisleniə reçevıx aktov. Novoe v zarubecnoy
301
linqvistike. Vıp. XV. Loqiçeskiy analiz
estestvennoqo əzıka. M., Proqress, 1986.
145. Slinin Ə.A. Teoriə modalğnostey v sovremennoy
loqike. Loqiçeskaə semantika i modalğnaə loqika.
M., 1967, str. 199-147.
146. Slösareva N.A. Problema funküionalğnoy morfoloqii
sovremennoqo anqliyskoqo əzıka. M., Nauka, 1986.
147. Smirniükiy A.İ. Sintaksis anqliyskoqo əzıka. M., İzd-
vo lit-rı na inostr. əzıkax. 1957, 286 s.
148. Smirniükiy A.İ. Morfoloqiə anqliyskoqo əzıka. M.,
İzd-vo lit. na inostr. əz., 1959, 439 s.
149. Smirniükiy A.İ. Leksikoloqiə anqliyskoqo əzıka. M.,
İzd-vo lit. na inostr. əz., 1956, 260 s.
150. Smuşkeviç E.S. Modalğnıe slova kak çastğ reçi v
sovremennom anqliyskom əzıke. V kn.: Voprosı
teorii çastey reçi na materiale əzıkov razliçnıx tipov.
L., 1968, s. 198-207.
151. Starikova E.N. Problemı semantiçeskoqo sintaksisa.
Kiev, Vışa şkola, 1985.
152. Stupina T.N. Funküii modalğnıx qlaqolov kosvennoy
reçi sovremennoqo nemeükoqo əzıka. AKD, Kalinin,
1982, 16 s.
153. Teoriə funküionalğnoy qrammatiki. M., Nauka,
1989, 347 s.
154. Torsueva N.R. Funküionalğnoe teoriə intonaüii.
Diss. dokt. filol. nauk. M., 1975, 354 s.
155. Tureüko-russkiy slovarğ. M., İzd. “Russkiy əzık”,
1977, 966 s.
156. Uzbeksko-russkiy slovarğ. Qlav. red. A.K.Borovkov.
Kratkiy oçerk qrammatika Uzbekskoqo əzıka.
M.,Qos. İzd. İnostrannıx i naüionalğnıx slovarey,
1959, 839 s.
157. Ferdinad de Sossör. Trudı po əzıkoznaniö. M.,
Proqress, 1977, 695 s.
158.
Xalilov A. Sposobı
vıraceniə subcektivnoy
modalğnosti v sovremennom tadcikskom əzıke.
Duşanbe, Doniş, 1985.
159. Xlebnikova İ.B. Soslaqatelğnoe naklonenie v
sovremennom anqliyskom əzıke. L., 1959, 174 s.
302
160. Çuvaşskoqo-russkiy slovarğ. Pod redaküiey
M.İ.Skvorüova. M., İzd. “Russkiy əzık”, 1982, 712 s.
161. Şapiro A.B. Modalğnostğ i predikativnostğ kak
priznaki predloceniə v sovremennom russkom əzıke
// Nauçnıe dokladı vısşey şkolı. Filoloqiçeskie nauki.
1958, № 4, s. 20-26.
162. Şoabduraxmanov Ş. Uzbek tilida ёrdamçi suzlar.
Taşkent., 1958, 25 s.
163. Şvedova N.Ö. Oçerki po sintaksisu russkoy
razqovornoy reçi. M., İzd. AN SSSR, 377 s.
164. Ştellinq D.A. O neodnorodnosti qrammatiçeskix
kateqoriy. “Voprosı əzıkoznaniə”, 1959, № 1.
165. Şuvalov V.V. Modalğnıe slova v sovremennom
anqliyskom əzıke. AKD, L., 1953, 24 s.
Başqa dillərdə
1.
Abdullayev A. Discourse Analysis and Theme
Development. Department of Linguistics Technical
University of Berlin, 2003, 452 p.
2.
Aitchison Cean. Teach Yourself Linguistics. London,
Sydney,Auckland,Hodder and Stoughton,1992,232
p.
3. Aksu-Koc, Ayhan A. and Slobin. A psychological
account of the development and use of evidentials
in Turkish. In Chafe and Nichols. 1986; p. 159-167.
4. Austin C.L. How to do things with words. Oxford,
1962, 168 p.
5. Banguoglu
P.
Türkecenin
grameri. Ankara. Türk
tarih kurumu basim evi. 1990, 628 s.
6. Blokh M.Y. A course in theoretical English
Grammar. Moscow, Russkaya Skola, 1983, 200 p.
7.
Bolinger D. The Imperative in English. In: To Honor
Roman Cakobson. The Hague, Mouton, Paris,
1967, p. 335-362.
8. Brinkmann H. Die deutsche sprache.
Dusseld,1962,325 p.
9.
Bugenhagen, Robert D. The Semantics of irrealis in
the Austronesian languages of Papua New Guinea.
In Reesink, 1994; p. 1-39.
303
10. Bybee, Coan. The semantic development of past
tense modals in English. In Bybee and Fleischman.
1995, p. 503-517.
11. Cambridge International Dictionary of Phrasal
Verbs. Cambridge University Press, 1997. 381 p.
12. Chung, Sandra and Timberlake, Alan. Tense,
aspect and mood. In Shopen, 1985, Vol. III: 202-
258.
13. Close R.A. A Reference Grammar for Students of
English. M., Prosveshcheniye, 1979, 342 p.
14. Coates, Cennifer. The semantics of the modal
auxiliaries. London: Croom Helm, 1983.
15. Der Grosse Duden. Die Grammatic der deutschen
Gegenwartssprache. M., 1959.
16. Ehrman, M. The meaning of the modals in present-
day American English. The Hague: Mouton, 1966.
17. Erben C. Abriss der deutschen. Grammatic Berlin,
1958.
18. Givon, Talmy. Irrealis and subcunctive Studies in
Language, 1994, p. 265-337.
19. Grobe R. Die deutschen Modalverben in der
neueren Forschung. Drezden, 1969, 408 p.
20. Groefsema M. “Can, May, Must and Should. A
relevance theoretical account”. Cournal of
Linguistics № 31, 1995.
21. Groenendick, C. and Stokhof M. Modality and
conversational information. Theoretical Linguistics
№ 2, 1975.
22. Halliday M.A.K. Function diversity in language as
seen from a consideration of modality and mood in
English. Foundations of Language, Vol. 6, 1970, p.
322-361.
23. Ilyish B. The Structure of Modern English.
Leningrad, 1971, 366 p.
24. Cahangirov F. Modality in English: Semantic,
Pragmatic and Psycholinguistic Approaches. Tabriz,
2003, 201 p.
25. Kats C., Fodor C. The structure of a Semantic
theory // language, 1963, Vol. 39, № 2, p. 470.
304
26. Krylova I.P., Gordon E.M. Modality in Modern
English. M., “List Nğö”, 2002, 208 p.
27. Lakoff R. The pragmatics of modality. Papers from
the VIII regional meeting of CLS, 1972, p. 229-246.
28. Landvoort R.W. A handook of English Grammar.
Englewwod-cliffs: Longmans, 1966, 349 p.
29. Langacker, R.W. The form and meaning of the
English auxiliary. Language, 1978, p. 853-882.
30. Lehrer A. Semantic Fields and Lexical Structure.
Amst-Ind., 1974, 145 p.
31. Lyons C. Semantics. Cambridge, 1977, Vol I, 371 p.
32. Lyons C. Introduction of theoretical linguistics.
Cambridge: Cambridge University Press, 1968.
33.
Matthews P.H. Morphology (2
nd
edition).
Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
34. Murphy Raymond. English Grammar in Use.
Cambridge University Press, 1995, 350 p.
35. Oxford Advanced Learners Dictionary Oxford,
Oxford University Press, 1995, 1428 p.
36. Palmer F.R. Mood and Modality. Second edition,
Cambridge University Press, 2001, 236 p.
37. Palmer
F.R.
Negation
and the modals of possibility
and necessity. In Bybee and Fleischman, 1995, p.
453-471.
38. Palmer F.R. Negation and modality in the Germanic
languages. In Swan and Westvik, 1997.
39. Palmer F.R. The English Verb. London, Longman,
1974, 218 p.
40. Perkins M. Modal expressions in English. London,
Frances Pinter, 1983.
41. Rivero M.L. Remarks on Operators and Modalities.
Foundations of Language. 1972, Vol. 9, № 2, p.
209-239.
42. Roberts P. An Introduction to Transformational
Grammar. New York, 1964, 404 p.
43. Schubiger, M. English intonation and German
modal particles: a comparative study. Phonetica №
12, 1965.
305
44.
Searle C.R. Intentionality. Cambridge:
Cambridge University Press, 1983.
45. Steele, S. Past and irrealis: cust what does it all
mean? International Cournal of American
Linguistics № 41, 1975.
46. Swan, Toril and Westvik, Olaf Cansen. Modality in
Germanic languages; historical and comparative
perspectives (Trends in linguistics: studies and
monographs 99). Berlin and New York, 1997.
47. Walton A.L. The Pragmatics of the English modal
verbs. Ph.D. Thesis, University of London, 1988.
48. Warner A. English auxiliaries. Structure and history.
Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
49. Wunderlich D. Question about question. In:
Grassing the Boundaries of Linguistics. Gordrecht,
1981, vol. 13.
50. Yunusov D. A Guide to English Grammar. Baku,
2004, 263 p.
İnternet saytları
1. http://www.englishpage.com/modals/modalintro.html
2. http://users.tkk.fi/~rvilmi/help/grammar_help/modalv
erbs.html
3. http://www.geocities.com/SoHo/Square/3621/MODA
LS.HTM
4. http://www3.telus.net/linguisticsissues/modalsinteac
hing.html
5. http://www.sp.uconn.edu/~li101is1/SP04/Apr19.pdf
6. http://www.netstoreusa.com/books/index/bkbla600.s
html
7. http://www.suite101.com/discussion.cfm/8707/7560
0
8. http://www.dartmouth.edu/~lpetitto/langAc.html
9. http://stella.hflcampus.monroe.edu/staffweb/ITS/Hig
hfiles/LOTE.pdf
10. http://www.nottingham.ac.uk/english/nlc/badran.PD
F
Dostları ilə paylaş: |