Fikrlashni shakllantirish omillari

---

TA’LIM JARAYONIDA O`QUVCHI-YOSHLARDA TANQIDIY 
FIKRLASHNI SHAKLLANTIRISH OMILLARI 
 
Shovqiyeva Dinora Bobosherovna 
Djunayev Farxod Abduxamidovich 
[e-mail] 
Navoiy davlat pedagogika instituti
Annotatsiya: Jamiyat ijtimoiy hayotining muhim tarkibiy qismi sifatida ta’lim 
tizimiham takomillashib bormog’i, tubdan yangilanayotgan jamiyat manfaatlari 
yo’lida xizmat qilmog’i zarur. Chunki ta’lim jamiyat taraqqiyotining 
asosidir. O’quvchilarda mustaqil ijodiy fikrlash qobiliyatini shakllantirishda 
o’quvchi-yoshlarning tanqidiy fikrlashi va o`z faoliyatiga munosabatlarini 
o’zgartirish masalasi o’ta muhimdir. Chunki bu masala bevositayoshlarimiz 
ruhiyatiga, ongiga, tafakkuriga ta’sir etish yo’li bilan amalga oshiriladi. 
Kalit so`zlar: o`quvchi-yoshlar, konsorsium, vaqt, tanqidiy fikrlash, tanqidiy 
tahlil.
 
FACTORS FOR FORMING CRITICAL THINKING IN STUDENTS IN THE 
EDUCATIONAL PROCESS 
 
Shovkiyeva Dinora Bobosherovna 
Djunaev Farkhod Abdukhamidovich 
[e-mail]
Navoi State Pedagogical Institute 
Abstract: Improving the education system as an important part of society, the 
interests of a radically renewed society to serve in the cause. Because education is the 
development of society is the basis. The issue of changing students' critical thinking 
and attitudes to their work is very important in the formation of independent creative 
thinking skills in students. Because it is done by directly influencing the psyche, 
consciousness, thinking of our youth. 
Keywords: students, consortium, time, critical thinking, critical analysis. 
O’zbekistonda ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, o’qitish sifati va mazmunini 
yangi bosqichga ko’tarish, malakali kadrlar tayyorlashning zamonaviy mexanizmini 
yaratish, o’quv dasturlari va adabiyotlarini yangilashga qaratilgan islohotlar 
bosqichma-bosqich, tizimli ravishda amalga oshirilmoqda.
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 4
July 2020
149
www.openscience.uz

---

Hozirgi kunda yurtimiz rivojlanishida Sharqona tarbiya mazmunini o`zida 
mujassam etgan ta’lim muassasalarimizdagi o`quvchi-yoshlarni o`rta asr Sharqining 
buyuk mutafakkirlari Xorazmiy, Forobiy, Ibn Sinolar ta’kidlaganlaridek, mustaqil 
tanqidiy fikrlashga o`rgatish hamda ushbu tanqidiy fikrlashi jarayonida 
о`zlashtirilgan bilimlar biror bir manbadan tayyor holda olingan bilimlar bilan 
qiyoslaganda katta afzallikka ega ekanligini uqtirish bugungi globallashuv jarayonida 
o`rni muhim sanaladi. 
Ayniqsa, tо`liqroq va tezroq rivojlangan bu bilimlar о`quvchilar e’tiqodiga 
aylanadi va ularning tafakkuri hamda faol amaliy tanqidiy fikrlashi quroliga 
hisoblanadi. Tanqidiy fikrlash masalalarini tadqiq etish bilan kо`plab zamonaviy 
olimlar, 
pedagoglar, 
psixologlar 
va 
metodistlar 
shug`ullanadi. 
Xususan, 
V.V.Davidov, M.G.Davletshin, I.Y.Lerner, A.M.Matyushkin, M.I.Mahmutov, 
S.Rajabov, D.Shodiyev, E.G„oziyev, A.M.Umronxо`jayev ishlarida muammoli 
ta’lim tamoyillarida umumlashtirish turlari va ularning tuzilishi, о`quv jarayonini 
tashkil etish ochib beriladi, tanqidiy fikrlashining tuzilishlari, aqliy faoliyatning 
umumlashgan 
usullarini 
shakllantirish 
yо`llarini 
belgilovchi 
alohida 
komponentlarning о`ziga xos xususiyatlari tahlil etiladi.
Shu o`rinda Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning quyidagi gaplari yodimizga 
tushadi: “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar 
faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak”.[1] O`sib kelayotgan o`quvchi-
yoshlarimizda ham davlatimiz rahbari aytganlaridek, tanqidiy tahlilni yoshligidan 
o`rgatib boradigan bo`lsak, biz o`ylaymizki, ushbu o`quvchi-yoshlar kelajakda 
yurtimizning yetuk kadrlari bo`lib yetishadi. 
Tanqidiy fikrlashning ijodiy manbalari qadim zamonlarga borib taqaladi. Yaqin 
va О`rta Sharqda yashab ijod etgan о`rta asr mutafakkirlari tabiiy-ilmiy asarlarida 
ilmning turli tomonlari, uning prinsiplari, tuzilishi, mezonlari, ilmning inson aqliy 
rivoji va ta’limi bilan bog`liqligiga jiddiy qiziqish borligini kuzatamiz. Xorazmiy, 
Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, ularning safdoshlari va izdoshlari gnoseologik 
qarashlarining xarakterli xususiyati shundan iboratki, inson ongida predmet timsoli 
(obrazi)ni mavhumlashtirish jarayoni ular e’tiborini doimo jalb etgan, buning 
natijasida mazkur predmet mohiyati va о`ziga xosligi tushunchasi ishlab chiqilgan va 
shakllangan.
О`quvchi-yoshlar tanqidiy fikrlashini о`rganishda zamonaviy didaktika о`qish 
jarayonida о`quvchilar psixik tanqidiy fikrlashi bilan shug`ullanuvchi ta’lim 
psixologiyasi yutuqlaridan foydalanadi.
Ta’lim tizimida o`quvchi-yoshlarda tanqidiy fikrlashni o’stirishga xizmat 
qiladigan metodlar “Demokratik ta’lim uchun” konsorsiumi tomonidan amalga 
oshiriladigan “Tanqidiy fikrlash uchun o’qish va yozish” loyihasi doirasida ishlab 
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 4
July 2020
150
www.openscience.uz

---

chiqilgan bo`lib, tanqidiy fikrlashning faol metodlarini ishlab chiqishda quyidagi 
asoslardan kelib chiqadilar: Tanqidiy fikrlash nima?