Filologiya fakültəsi

 
Dilin təbiəti
Dilçilik və semiotika. Dil işarəsinə qoyulan tələblər. Semiotika elminin üç 
bölməsi: sintaqmatika, semantika və praqmatika. Təbii işarələr və süni işarələr 
(işarə - informatorlar). Əlamətlər (simptomlar) və şərti işarələr. Siqnal, simvol və 

---

3 
substitutlar (substitut işarələr). Linqvosemiotik məktəblər: 1) fenomenoloji 
məktəb; 2) operasional məktəb və 3) bilateral məktəb.
Dil və başqa işarə sistemləri. Siqnallar. İşarələrin funksional təsnifi. İşarənin 
material forması və obyekt arasındakı əlaqənin tipləri. Kodun struktur quruluşuna 
aid əlamətlər. Çoxsəviyyəli qurum və qənaət prinsipi.
Dil işarəsi anlayışı. İşarənin mahiyyəti. Dil işarəsinin təbiəti. Dil işarəsinin 
ixtiyariliyi və motivləşməsi. Mütləq və nisbi ixtiyarilik. Dil işarəsinin şərtiliyi. Söz 
işarəsinin xüsusiyyətləri. Nominativ dəyərlilik və sintaqmatik valentlik. Dil 
işarəsinin spesifikası: dildə aralıq törəmələrin mövcudluğu; dil vahidinin formal-
qrammatik strukturlarının onların funksiya tiplərinə uyğunluğunun məcburi olması; 
işarə və dilin funksional vahidləri; dil planının seqment tərkibinin asimmetriyası; 
dil vahidlərinin eyniliyinin pozulması ənənəsi; dil planları vahidləri arasında 
bilavasitə əlaqənin olmaması; işarə qruplarının idiomlaşma ənənəsi.
Dil işarəsinin sabitliyi və dəyişkənliyi. İşarənin sabitliyi: işarənin ixtiya-
riliyi, işarələri çoxluğu, sistemin mürəkkəbliyi və kollektivin hər hansı dil 
innovasiyasına müqaviməti. İşarənin dəyişkənliyi.
Dil vahidlərinin qeyri-işarəvilik xüsusiyyətləri.
 
Dil sistem kimi 
 
Sistem anlayışı. Sistem və struktur anlayışı. Törəmə materialı, yaxud se-
mantik sistemlər. Struktur. Dilin sistem və strukturu. Sistemin açıqlığı və qapa-
lılığı. Dil sisteminin açıqlığı. Homogen sistemlər və heterogen sistemlər. Dil 
sistemlər sistemi kimi. Dilin sistem ünsürləri arasında əlaqə və münasibətlər: 
material və semantik əlaqə və münasibətlər; funksional və genetik əlaqə və müna-
sibətlər; ikitərəfli və birtərəfli əlaqə və münasibətlər; paradiqmatik və sintaqmatik 
əlaqə və münasibətlər; iyerarxik münasibətlər; birsəviyyəli və səviyyələrarası əlaqə 
və münasibətlər; bir istiqamətli və çox istiqamətli əlaqə və münasibətlər. 
Vahidlər. Nitq vahidləri: dil vahidi və nitq vahidinin oxşarlıq və fərqləri; dil 
və nitq vahidlərinin ümumi xüsusiyyətləri – nominativ funksiya; mürəkkəb söz 

---

4 
sözbirləşməsinin fərqlənməməsi problemi; nitq zəncirinin quruluşu. Dil vahidləri: 
sabit söz birləşməsi; cümlə üzvü və dil vahidi; dil vahidinin variantlılığı; invariant 
anlayışı; kombinatorika – fonemlərin kombinatorikası, morfemlərin kombina-
torikası, sözlərin kombinatorikası.