Firuddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev

 Balıqların  vitaminlərinin  xarakterizəsi.  Vitaminlər  həyati 
vacib  prosesləri  nizamlayır,  orqanizmin  xəstəliyə  qarşı  davamlı-
ğını artırır, normal böyüməni və hüceyrələrin bərpasını təmin edir. 
Onların çatışmazlığından avitaminoz, birinin çatışmamasından isə 
hipovitaminoz əmələ gəlir. 20-dən çox vitamin məlumdur. Onların 
bəziləri 3.36 saylı cədvəldə verilmişdir: 
  

---

230
 
Cədvəl 3.36 
Balıq toxumalarında olan vitaminlər 
Adı 
Növü 
Xüsusiyyəti 
Miqdarı 
Retinol 
A
1sis,
 A
1trans,
 A
2 
Böyümə, 
görmə 
vitamini 
Əzələdə 0,09 
m.e./q-dək 
qaraciyərdə 265000 
m.e./q 
Karotinlər 
Alfa, beta, 
qamma, karotin, 
karotinoidlər, 
ksantofil 
Həmçinin 
Balığın 
əzələlərində 0,08 
mq% 
Filloxinon 
K
1
, K
2
, K
3
, K
4
, 
K
5
, K
6
, K
7
, 
Qanyaradan 
Treskanın qara-
ciyərində 0,2mq% 
Tokoferol 
E, 
∝, ??????, ??????, ??????, ?????? 
Nəsil vitamini 
Balığın əzələsində 
1,8% balığın qara-
ciyərində 50 mq% 
Kalsiferol 
D
1
, D
2
, D
3
, D
4
, 
D
5
, D
6
 
Raxitə qarşı 
Selddə 30 mq% 
Tiamin 
B
1 
Anevrin 
Tunsun əzələsində 
0,56 mq% 
Riboflavin 
B
2
 
Maddələr 
mübadiləsində 
iştirak 
Okunun əzələsində 
1,03 mq% 
Pantoten 
turşusu 
B
3
 
Maddələr 
mübadiləsində 
iştirak 
Sardinanın 
əzələsində 1,03 
mq% 
Niasin  
B
5
 
Dərinin 
soyuqla-
masına qarşı 
Tunsun əzələsində 
14 mq% 
Piridoksin 
B
6
 
Adermin 
Skumbriyanın 
əzələsində 0,8mq% 
Siankobalamin 
B
12
 
Qanyaradan 
Skumbriyanın əzə-
ləsində  12,3mq% 
Fol turşusu 
B
c
 
Maddələr 
mübadiləsində 
iştirak 
Balığın toxu-
masında 1 mq% 
Askorbin 
turşusu 
C 
Sinqaya qarşı 
Xekin əzələsində 
3,2 mq% 
Inozit  
 
Böyümə 
vitamini 
Balığın toxuma-
larında 40 mq% 
 

---

231
 
 
Kukumariya  toxumalarının  öyrənilməsi  bu  perspektiv  qida 
xammalında  vitamin  müxtəlifliyini  müəyyən  etməyə  imkan 
yaranmışdır (cədvəl 3.37). 
Cədvəl 3.37 
Kukumariya toxumalarının vitamin tərkibi 
Vitaminin adı 
Formulu 
Ölçü vahidi 
Vitaminin miqdarı 
Tünd 
kukumariyanın 
dəri-əzələ 
kisəsində 
Kukumariya
nın daxilində 
Yağda həll olanlar 
A
1
 (retinol) 
C
22
 H
29
 OH 
Mq% 
0,55 
0,78 
B-karotin 
C
40
 H
56
 
Mq% 
0,3 
0,14 
E (tokoferol) 
C
29
 H
50
 O
2
 
Mq% 
15 
30 
Doyamiş yağ 
turşuları 
kompleksi 
(linol, linolen, 
araxidon) 
 
Yağ 
turşusunun 
kütləsinə görə  
%-lə 
10,3 
8,4 
Suda həll olanlar 
B
1
 (tiamin) 
C
12
H
18
ON
4
SCl
2
 
Mq% 
0,08 
0,1 
B
2
 (riboflavin) 
C
17
H
20
N
4
O
6 
Mq% 
0,07 
0,09 
B
5
 (niasin) 
C
6
H
5
NO
2
 
Mq% 
1,1
.
10
3 
5,1
.
10
-3
 
B
12
 
(kobalamin) 
C
61-64
H
86-92 
O
18
N
14
PCO 
Mkq% 
185 
170 
C (askorbin 
turşusu) 
C
6
H
8
O
6
 
Mq% 
25 
30 
 
Kukumariyanın  toxumalarının  əsas  xüsusiyyəti  onun  tərki-
bində yüksək miqdarda beta-karotinin, siankobalaminin olmasıdır. 
Balığın  qeyri-üzvi  maddələrinin  xarakterizəsi.  Qida  vasi-
təsilə  insan  orqanizminin  bütün  orqanlarına  daxil  olan  su  qeyri-
üzvi maddədir. Suyun 10%-nin itirilməsi xəstələnməyə, 15-20%-i 
isə ölümə gətirib çıxarır. Mədənin selikli qişasından, əsəb sistemi 
baş  beynin  qabığına  susuzluq  hissi  barədə  siqnal  verir.  Orqa-
nizmdə oksidləşmə nəticəsində gün ərzində 340-450 q (1q yağdan 

---

232
 
– 1,07q, 1 q nişastadan- 0,55 q) su əmələ gəlir.  
Su qaraciyərdə və qanda ehtiyat halında toplanır. O, həllolmuş 
maddələrlə  arteriya  vasitəsilə  toxumalara  daxil  olub,  vena 
damarları ilə kənar olunur. Hipofiz hormonunun nəzarəti altında 
orqanizmdən gün ərzində 3 litrə qədər su kənar olunur. Gündəlik 
bu qədər də su orqanizmə daxil olmalıdır. 
Balıqlarda  suyun  ümumi  miqdarı  64-90%-dir.  Minoqada  bu 
miqdar 52,1-68,6% makrurusda – 88,7-92,7%, meduzada – 99%, 
kukumariyanın  dəri-əzələ  kisəsində  86,6%,  onun  daxili 
möhtəviyyatında - 89% təşkil edir. 
Cədvəl 3.38 
Balıq toxumalarında mineral elementlərin miqdarı 
Elementlər 
Kimyəvi tərkib 
Miqdarı 
Makroelementlər 
Na, K, Cl, Ca, P, S, Fe 
1200 mq/kq-
dək 
Mikroelementlər 
Ba, B, J, Co, Mo, Cu, Zn 
2,0 mq/kq-
dək 
Ultraelementlər 
Co, Hg, Sn, As 
0,2 mq%-dək 
Radioelementlər 
Sr-90, Cs-130, Ra-226, U-
238 
Izləri 
Vitaminlər 
J, Cu, Fe, Co, Mo, Zn, Mn 
1,2 mq/kq-
dək 
Bioloji lazim olanlar 
H, Na, K, Cu, Mo, Ca, Zn, C, 
H, P, V, O, S, Cl, Mn, J, Fe, 
Co 
Iştirak edir 
Bioloji vacib olanlar 
Li, Be, Sr, B, Si, Ti, Mo, F, 
Br, H 
Iştirak edir 
Rolu müəyyən 
olunmayanlar 
Pb, Ag, Cs, Au, Co, Ba, Hg, 
Ra, Al, Ca, La, Ti, Se, Sn, 
Pb, Th, As, Hb, Sb, B, Cr, Se, 
Te, U 
Iştirak edir 
 
Mineral  elementlər  orqanizmdə  maddələr  mübadiləsində 
iştirak edir və qida ilə qəbul edilir. O, bədənin 5%-ni təşkil edir. 
Su-duz mübadiləsi pozulduqda  mineral  maddələrin  orqanizmdən 
seçimli  çıxarılması  yerinə  yetirilir.  Onların  bəziləri  (Na,  K,  Cl) 
qanın  tərkibini  və  hüceyrələrdə  osmos  təzyiqini  tənzimləyir, 
digərləri  (Ca,  P,  Mg,  F)  sümük  toxumalarının,  dişin  tərkibinə, 

---

233
 
üçüncülər isə (J, Cu, Co, Zn) – daxili sekresiya vəzlərinin tərkibinə 
daxil olur.  
Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, kukumariyanın toxumalarında 
dəmir, maqnezium, titan, mis, xrom, kalsium, aliminium, fosfor, 
bor, kremnium, sink, kalium, natrium, manqan, nikel, vanadium, 
molibden,  gümüş,  qalay,  kükürd,  kobalt,  yod  və  digər  meneral 
elementlər olur. Kukumariyanın dəri-əzələ kisəsində külün payına 
düşən miqdar 4,2%, bağırsaqda 4,6% olur.