Фирузя мяммядли

Фирузя Мяммядли 
cümlələrin məzmunca həyatla, əməklə bağlılığı 
məsələsində. 
Qrammatikada feil bəhsi mərkəzi yerlərdən 
birini tutub, kateqoriyalarının zənginliyi və struktur 
xüsusiyyətlərinin mürəkkəbliyi ilə fərqlənir. 
İkinci sinfin «Azərbaycan dili» dərsliyində 
fellərin bir lüğəvi mənası təqdim olunur: əşyanın 
hərəkətini bildirən sözlər feil adlanır. 
Qeyd etmək lazımdır ki, linqvistik materiallar 
içərisində feillər əmək və peşə məsələləri ilə ən çox 
bağlı olan sözlərdir. Belə ki, «feil» bəhsi tədrisinin 
lap ilk pilləsindən hərəkət feilləri adı ilə təqdim 
olunan ən müxtəlif məzmunlu sözlərin böyük bir 
qismi insanın şüurlu əmək prosesini və ya əməyin 
nəticəsini ifadə edir. Məsələn, 
Rəngsaz divarları 
ağardır. Gəmi üzür. Təyyarə uçur. 
Birinci cümlə iş görənin iş prosesi barəsində 
xəbər verirsə, ikinci, üçüncü cümlələrdə iş görən 
arxa planda olduğundan, iş görənin özü yox, işi 
barəsində məlumat alırıq. Belə ki, gəmi özbaşına 
üzmədiyi kimi, təyyarə də özbaşına uçmaz. Deməli 
bunları 
üzmək
və 
uçmaq
üçün enerji verən və 
bunu tənzimləyən işçi qüvvəsi var. Şagirdləri 
«Təyyarə uçur: Gəmi üzür» cümlələri üzərində 
işlədərkən zahiri qrammatik əlamətlərlə yanaşı, 
onları dərindən düşünmək, zahiri dil işarələrinin 
daxili informasiya tutumu, məna duyumu üzərində 
düşünmək vərdişlərinə alışdırmaq lazımdır. Bu isə 
uşaqlarda təyyarənin və gəminin öz-özünə 

---

381 
Сечилмиш ясярляри 
lX 
yaranmaması, öz-özünə uça və üzə bilməməsi 
barədə assosiasiya yaradır. Uşaqlar insan əməyinin 
nəyə qadir olması barədə yeni və bir qədər 
mürəkkəb məlumatlara yiyələnirlər. 
Beləliklə, feillər dil kateqoriyaları içərisində 
insanı əməyə, zəhmətə birbaşa bağlayan ən zəngin 
linqvistik amillərdir. 
Kitabda feil kateqoriyalarından – feilin 
zamanları və məsdər barəsində məlumat verilir. 
Çox təəssüf ki, hər bir zaman haqqında ayrılıqda 
danışmaq və buna dair praktik materiallar vermək 
əvəzinə, kitabda zamanlar və bunları möhkəmlədən 
çalışmalar qarışıq şəkildə verilmişdir. Bu isə 
qarmaqarışıq qavrama, əldə edilən nizamsız 
bilikdən qeyri heç nə vəd etmir. Belə ki, şagird eyni 
çalışmada həm keçmiş, həm indiki və həm də gə-
ləcək zaman feillərinə dair nümunələr üzərində 
işləməli olacaqdır. 
Kitabda feilin zaman kateqoriyası ilə bağlı 
verilən çalışmalar bizim problemə uyğun 
məqsədyönlü materiala malikdir. Bununla belə, 
müəllim şagirdlərə əlavə olaraq «Dünən mən ana-
ma necə kömək etmişəm», «Biz məktəbyanı sahədə 
nə edirik?!», «Mən də atam kimi mexanizator 
olacağam» kimi mövzularda sadə mətnlər yazmağı 
və hər bir mövzuda işlənəcək fellərin zamanını 
müəyyənləşdirməyi tapşıra bilər. 
Bu mənada, 371 nömrəli çalışmada verilən 
mətnə (Mənim günüm) diqqət yetirmək maraqlıdır. 

---

382