Фирузя мяммядли

Фирузя Мяммядли 
olunan nitq vahidləri heç də başqa-başqa şeylər 
deyildir. Bunlar olsa-olsa, ancaq bir-birlərinin va-
riantı hesab edilə bilər. Belə məlum olur ki, 
ekvivalentlik daxili məzmunla, məna ilə bağlı bir 
proses və ya predmet göstəricisidir. Bu cəhət 
müəlliflərin təqdim etdiyi "sözün ekvivalentliyi" və 
"cümlənin ekvivalenti" başlıqlarında tam mənası ilə 
reallaşır.
Linqvistik ekvivalentliyin vahidlərinin daxili 
məzmun, məna qatı ilə bağlılığı bu kateqoriyanı 
sinonimliliyə yaxınlaşdırır. Məlum olduğu kimi, 
sinonimik mənaca mütləq və ya nisbi eyniyyətə 
malik şəkilcə müxtəlif olan dil vahidləri arasında 
müşahidə olunur. Bu mənada mütləq sinonimlərlə 
ekvivalentləri eyni qiymətə malik nitq vahidləri kimi 
qiymətləndirmək olar.
Tədqiqatçıların bir qismi mütləq sinonimləri 
"sinonimik dubletlər" və ya sadəcə "dubletlər" 
adlandırmaqla sinonimlər sırasına daxil etmirlər. 
Prof. A.Qurbanov "sinonimlər" bəhsində yazır: 
"Dilin lüğət tərkibində mənaca bir-birinin tam 
eynini təşkil edən sözlər də vardır. Məsələn, 
aktiv
və 
fəal
sözlərini götürək. Azərbaycan dilində 
bunların nə məna, nə də üslubi cəhətdən fərqi 
yoxdur. Belə sözlər 
leksik dubletlər
adlanır.
Leksik dubletin birini hər zaman digərinin 
yerində işlətmək olur. Belə halda nə məna, nə də 
üslubi çatışmazlıq yaranır. Məna etibarı ilə leksik 

---

291 
Сечилмиш ясярляри 
lX 
dubletlərdən istifadə dildə faydalı deyildir. Çünki 
bunlar nitqi ağırlaşdırır.
1
S.Cəfərov da eyni mənaya malik olub şəkilcə 
fərqlənən sözləri sinonimlər sırasına daxil etmir və 
bunları dili yükləyən lazımsız dubletlər hesab edir.
2
Lakin 
hər 
iki 
müəllif 
sinonimlərin 
əmələgəlmə 
yollarından 
danışarkən 
leksik 
dubletləri (biri gəlmə söz, digəri Azərbaycan 
mənşəli söz)
3
sinonimlər sırasında nümunə 
gətirirlər (ağ–bəyaz, azarlı–naxoş, yeni-təzə və s.).
H.Həsənov sinonimlərdən danışarkən yazır: 
"Sinonimlər gerçəkliyin eyni əşya, hadisə, əlamət və 
ya hərəkəti ilə bağlı olan leksik, onu müxtəlif 
formalarla adlandıran semasioloji hadisədir".
4
Miüəllif məna ümumiliyi və üslubi çalarlığa malik 
olmanı sinonimlərin xüsusiyyətlərinə daxil edir. 
H.Həsənov sinonimləri mənaca yaxın olan sözlər 
adlandırır. Məna eyniliyi məsələsi müəllifin 
sinonimlərə verdiyi tərifdə də öz ifadəsini tapmır.
Müəllif bu fikirdədir ki, sözlərin sinonim kimi 
işlədilməsinə "ancaq məna eyniliyi" imkan verir 
kimi baxmaq düzgün deyil. Çünki sinonimlər 
"mənaca mütləq və ya nisbi eyniyyət təşkil edən 
1
A.Qurbanov. Müasir Azərbaycan ədəbi dili. I cild, Bakı, 
2003, səh.340. 
2
S.Cəfərov. Müasir Azərbaycan dili. Bakı, 1970, səh.29. 
3
A.Qurbanov. Göstərilən əsəri, səh.341. 
4
Yenə orada.

---

292