Фирузя мяммядли
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Сечилмиш ясярляри
lX yaradıcılığına «Leksik yolla söz yaratma»nın tərkib hissəsi kimi baxmaq düzgün deyildir. Bu üsulla söz yaratma prosesi həm morfoloji və həm də sintaktik yolla söz yaratmanın bir sıra üsul və vasitələrini özündə birləşdirdiyindən onu söz yaradıcılığının müstəqil yollarından biri kimi qəbul etmək daha məqsədyönlüdür. H.Həsənov kalka üsulu ilə söz yaratmanı «Leksik-sintaktik üsul»la söz yaradıcılığına daxil edir. Müəllif bu üsulla söz yaratmanın yeddi növünü verir və S.Cəfərovun «Sintaktik üsulla sözlərin yaranma prosesinə daxil etdiyi «Mürəkkəb sözlərin yaranmasında maddi əsas» bölməsində verilmiş müddəaların hamısını qəbul edir. Yeri gəlmişkən, S.Cəfərov kalka yolu ilə söz yaratmanı sintiktik üsulla söz yaradıcılığı kimi qəbul edir. Bunun bir səbəbi hərfi tərcümə zamanı yaranan söz formalarının qrammatik norma baxımından sintaktik üsulla söz yaradıcılığının qrammatik maddələrinə uyğun gəlməsidirsə, digər səbəbi yaranan yeni leksik vahidlərin milli dilin bazasına əsaslanmasıdır. S.Cəfərov bu vahidləri mürəkkəb söz mövqeyindən şərh edərək yazır: «Mürəkkəb sözlərin bir qismi də başqa dillərdən hərfi tərcümə (kalka) yolu ilə düzəlir. Bu yol ilə düzələn mürəkkəb sözlər bu və ya başqa bir dildən hərfən tərcümə edilir. Məsələn, dalnovidnıy-uzaqgörən, samokritika-özünütənqid, zubnoy paroşok-diş tozu və s». (6.210) 530 Фирузя Мяммядли Söz yaradıcılığının yolları sırasında «Semantik yolla söz yaradıcılığı»na münasibət də birmənalı deyil. Alimlərin bir qismi (S.Cəfərov) semantik yolla söz yaradıcılığını «Sözlərin leksik yolla əmələ gəlmə prosesi»nə daxil edir və «Yeni məna kəsb etmə hesabına söz artımı» başlığı altında verir. Diqqət yetirilsə, müəllifin məsələyə «söz yaradıcılığı» yox, «söz atrımı» kimi yanaşdığı görünür. Bu mənada, S.Cəfərovun yeni məna kəsb etmə hesabına yeni sözün yarandığını qəbul etmədiyini müşahidə etmək çətin deyil. S.Cəfərov bu bölməyə çoxmənalılıq, omonimləşmə, substantivləşmə, atributivləşmə və adverbial- laşmanı daxil edir. Təbii ki, bu proseslərin heç biri yeni söz yaratmır. Bu və ya başqa sözün məna genişlənməsi kəsb etməsi isə semantik əsasda «söz artımı» olub, lüğət tərkibini zənginləşdirən vasitələrdəndir. H.Həsənov söz yaradıcılığını tiplərə ayırır və göstərir ki, Azərbaycan dilində söz yaradıcılığının əsas tipləri aşağıdakılardır: a) leksik-semantik, b) morfoloji-sintaktik, v) leksik -morfoloji, c) leksik- sintaktik. (6.298) Deməli, «müəllif söz yaradıcılığının yollarını araşdırarkən onları bir-birindən təcrid edilmiş vəziyyətdə deyil, biri-digərinin daxilində tədqiq edir. Bu isə nəticədə nə ayrıca leksik, nə semantik, nə də qrammatik baxımdan açıqlama vermir. Elə buna görə də müəllif leksik-semantik tipdən danı- |