Фирузя мяммядли

iĢlə, 
toxu, yığ, apar, daĢı, qala, yon, düz, sər, tik, 
biĢir, döy, qurut, sovur, ək, biç, dər, yu, qopar, 
doğra, göyərt, sür 
və s. sözlərin xəbər yerində ən 
müxtəlif iş və hərəkət prosesinə dair məlumat verir. 
Bu feilləri cümlədə 
xəbər
yerində işlətməklə əmək 
proseslərinə dair informasiyaya nəsə əlavə etmək, 
şagirdin aldığı gündəlik məlumatı bir qədər də 
zənginləşdirmək olar. 
«Müxtəsər və geniş cümlələr» mövzusu üzrə 
147 nömrəli çalışma uşaqlara 
meĢəçilik,
çöl 
heyvanları
və 
quĢlar 
barəsində məlumat verməyə 
qismən imkan verir. Bundan əlavə, «Xəbərlə 
Mübtədanın uzlaşması» mövzusu üzrə verilmiş 150 
və 153 nömrəli çalaşmalarda da bu məqsədlə izahat 
işini davam etdirmək, kiçikyaşlı məktəblilərin 
qoruq, heyvanlar, heyvanlarla insanlar arasında 
münasibət, vətənin təbii sərvətləri olan quşlara və 
vəhşi heyvanlara qayğı, bu sahədə əmək fəaliyyəti 
göstərən adamlar, bu barədə yazılan bədii əsərlər və 
çəkilən bədii filmlər, qırmızı kitab, onun mahiyyəti, 
televiziyanın «Təbiəti sevənlər», «Heyvanlar 

---

408 
Фирузя Мяммядли 
aləmində», «Canlı təbiət», «Uşaqlara heyvanlar 
haqqında» verilişləri barədə imkan dairəsində 
söhbət açmaq, uşaqları maraqlandıra biləcək məsə-
lələrə diqqəti cəlb etmək olar. Söz yox ki, bu 
sahədə 
peşəyönümü 
işi 
aparmaq 
üçün 
təbiətşünaslıq dərslərinin imkanları daha genişdir. 
Lakin Azərbaycan dili dərsində də məhz bu 
məsələlərin qoyuluşu və aşılanma istiqaməti 
fənlərarası əlaqəni möhkəmləndirməklə, həm də 
tədrisdə vahidlik prinsipinin gözlənilməsinə kömək 
edər. 
Cümlənin ikinci dərəcəli üzvləri tamamlıq, 
təyin və zərflikdən ibarət olub, baş üzvləri bu və ya 
başqa cəhətdən izah edir: tamamlıq kimi? Nəyi? 
Nəyə? Kimdə? Nədə? Kimdən? Nədən? Kim ilə? 
Nə ilə? suallarına cavab verir. Tamamlıq mövzusu 
üzrə verilmiş çalışmalar məzmunca peşəyönümü və 
ya peşə təsəvvürü aşılama imkanına malik 
olmadığından arada fasiləyə və ya qırıqlığa yol 
verməmək üçün müəllim bu mövzunun tədrisi 
zamanı şagirdlərə xalq təsərrüfatının hər hansı bir 
sahəsinə dair mətn yazdırıb orada işlənmiş 
tamamlıqları tapdıra bilər: bədii mətn olmaya da 
bilər. Nümunə üçün aşağıda heyvandarlıq 
təsərrüfatına dair bir parça veririk: 
«Kəndimizin yaxınlığında böyük bir sahədə 
maldarlıq ferması yerləşir. Orada çoxlu inək və 
camış 
saxlayırlar. 
Biz 
məktəblilər 
boş 
vaxtlarımızda ferma işçilərinə kömək etməyə ge-

---

409