Fiskal hisobotlar tahlili. Reja

O`zbekiston Respublikasida davlat byudjeti daromadlari tarkibi (YAIMga nisbatan %da).

Ko`rsatkichlar	2000	2001	2002	2003	2004
Daromadlar	28,5	26,0	25,2	24,2	23,7
To`gri soliqlar	7,5	7,4	6,8	6,4	6,0
Egri soliqlar	16,0	13,5	13,8	14,0	13,8
Mulk solig’i va resurs to`lovlari	2,8	2,4	1,9	2,3	2,6
Ijtimoiy infrotuzilmani rivojlantirish uchun solik	0,3	0,3	0,5	0,4	0,4
Boshka daromadlar	1,9	2,4	2,2	1,1	0,9

Manba: O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi

Yuridik shaxslar daromadlariga solinadigan soliklar stavkasini (20% -2003-yilda, 18%- 2004-yilda) va jismoniy shaxslar daromad solik stavkalarini (32%- 2003-yilda, 30%- 2004-yilda)pasaytirilishi YAIMda to`gri soliklar ulushini kamayishiga olib keldi. Korxonalarda solik to`lashning ixchamlashtirilgan tizimiga o`tishi okibatida YAIMda egri soliklar ulushi pasaya bordi. Mulkdan tushadigan soliklar stavkasini oshirilishi natijasida (2003-yilda 3,0%dan 2004-yilda 3,5%gacha) resurslar bo`yicha to`lovlar va mulk

O`zbekiston Respublikasida Davlat byudjetining xarajatlar tarkibi(YAIMga nisbatan%).

Ko`rsatkichlar	2000	2001	2002	2003	2004
Xarajatlar	29,5	27,0	25,8	24,6	24,6
Ijtimoiy soxaga	10,4	10,2	9,8	9,3	9,3
Ijtimoiy ximoyaga	2,3	2,1	2,0	2,1	1,8
Iktisodiyot uchun xarajatlar	3,0	2,3	2,3	3,0	3,1
Markazlashtirilgan investitsiyalarini moliyalashtirish xarajatlari	6,0	5,0	4,7	3,7	2,7
Davlat xokimyati boshkaruv va sud organlariga xarajatlar	0,6	0,6	0,5	0,5	0,5
Boshka xarajatlar	7,2	6,8	6,5	6,4	5,6

Manba: O`zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi
soligi to`lovlari bo`yicha tushumlar ko`paygan ( 2003 yildagi-2,3%dan 2004 yilgi 2,6%gacha).

2004 yilda Davlat byudjeti xarajatlari YAIMga nisbatan 24,6 foizni tashkil etdi, ya`ni 2000 yilga nisbatan 4,9 foizga kamaydi. Bu asosan ijtimoiy soxaga, ijtimoiy soxaga va markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirishga sarflangan investitsiyalarning YAIM dagi ulushi kamayishi xisobiga ro`y berdi. Bu davr mobaynida iktisodiyotga sarf kilingan xarajatlarning YAIMdagi ulushi ortishi ma`lum darajada elektrenergiyaga ta`riflarning oshishi natijasida sodir bo`ldi Ayni paytda jismoniy va yuridik shaxslardan olinadigan solik stavkalarining, byudjet tashkilotlarida ishlovchilar ish xaklarining oshirib borilishi yalpi talab xajmining o`sishi orkali ishlab chikarish dinamikasiga ijobiy ta`sir ko`rsatdi.

Olib borilgan izchil makroiktisodiy siyosat natijasida davlat byudjeti takchilligi pasaytirildi va 2003, 2004 yillarda YAIM ga nisbatan 0,4 foizni tashkil etdi (1992 yilda 12 %). Bu umumetirof etilgan 3 % li me`yordan ancha past ko`rsatkichdir.
O`zbekiston Respublikasida Davlat byudjetining bajarilish darajasi (YAIMga nisbatan %da)

Ko`rsatichlar	2000	2001	2002	2003	2004	2005
Defitsit (-) Profitsit (K)	-1,0	-1,0	-0,8	-0,4	-0,4	+0,1

Manba: O`zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi

Byudjet takchilligi asosan noinflyatsion usullar bilan, ya`ni davlat obligatsiyalari chikarish xamda xususiylashtirishdan tushgan mablaglar xisobiga moliyalashtirilmokda. Respublikamizda o`tkazilayotgan solik-byudjet siyosati makroiktisodiy barkarorlikni ta`minlab turish, ustivor tarmoklarni investitsiyalash, ta`lim soxasini jadal rivojlantirish, axolini ijtimoiy ximoya kilish maksadlariga karatilib kelinmokda.

Xulosa
Fiskal siyosat (byudjet-soliq siyosati) maqsadi iqtisodiy o`sish, baxolarning barqaror darajasi, to`liq bandlik va to`lov balansi barqarorligini ta`minlashdan iborat. Bu maqsadlarga erishish uchun davlat xarajatlari va soliqlar bilan manipulyatsiya qilinadi.
Fiskal siyosat cheklovchi yoki rag’batlantiruvchi turlarga bo`linadi. Ragbatlantiruvchi fiskal siyosat iktisodiyotning pasayish davrida olib borilsa, cheklovchi fiskal siyosat iktisodiyotda xaddan ziyod talab tufayli inflyatsiya paydo bo`lgan sharoitda olib boriladi.
Fiskal siyosat tadbirlari qisqa va uzoq muddatda mul’tiplikator samarasi ta`siri ostida bo`ladi.
Davlat xarajatlari mul’tiplikatori iste`molga chegaralangan moyillik darajasi bilan to`gri bog’lig’likka, chegaraviy solik stavkasi xamda iste`molga chegaralangan moyillik darajasi bilan teskari bog’lig’likka ega.
Davlat xarajatlari va soliqlar mikdorini bir xil miqdorga oshirilishi daromadlar xajmini xam shuncha miqdorga oshirilishiga olib keladi. Bu xolat balanslashgan byudjet mul’tiplikatori bilan izoxlanadi.
Iktisodiy pasayish paytida byudjetning davriy taqchilligi, diskret fiskal siyosat natijasida esa tarkibiy taqchilligi yuzaga keladi. Byudjet taqchilligini moliyalashtirishning maqbul yo`li davlat qimmatli qog’ozlarni chiqarish va ularni sotish xisobiga qarz olishdir.
Respublikamizda o`tkazilayotgan byudjet-soliq siyosati iqtisodiyotga soliq yukini kamaytirish, soliqlarning rag’batlantiruvchi rolini kuchaytirish, barqaror iqtisodiy o`sishga shart-sharoit yaratish, yalpi talabni oshirish kabi maqsadlarga karatilgan.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Agapova T.A.Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab.
   
   1. 
      i dop.-M.:Izdatel’stvo “Delo i servis”, 2005. 120-146 s.s.
      
2. 
   Axmedov D.K.,Ishmuxamedov A.E., Jumaev K.,Djumaev Z.A. «Makroiktisodiyot» T.: O`zbekiston YOzuvchilar uyushmasi Adabiyot jamgarmasi nashriyoti 2004, 111-124 b.b.
   
3. 
   Ivashkovkiy S.N. Makroekonomika: Uchebnik.-2-e izd., dop.- M.: Delo, 2002, 188-201 s.s.
   
4. 
   Kozirev V.M. Osnovi sovremennoy ekonomiki”. M., “Finansi i
   

statistika”, 2005., 236 -260 s.s.

5. 
   . Makroekonomika. Teoriya i Rossiyskaya praktika/ Pod redaktsiey
   
   1. 
      Gryaznovoy A.G. i Dumnoy N.N. M., KNORUS, 2005., 285-290 s. s.
      
6. 
   Saidova G., SHadibaev T. Makroekonomika T., IPAK «SHark» 2003, 52-61 s.s.