“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o‘quv –uslubiy majmua

“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o„quv –uslubiy majmua
24 
Fizik va kimyoviy xossalari 
O‗simliklardan ajratib olingan sof xoldagi flavonoidlar (glikozidlar va aglikonlar) rangsiz yoki 
zar\aldoq va sariq rangli kristall moddadir. Flavonoidlarning glikozidlari spirtda yaxshi, sovuq suvda 
yomon eriydi, efir, xlorofm va boshqa organik erituvchilarda erimaydi, aglikonlari esa spirt, efir va 
atsetonda yaxshi erib, suv sovigandan so‗ng qaytadan cho‗kadi. 
Antotsianlar va ularning aglikonlari - antotsianidinlar rangi eritma (yoki xujayra shirasining) rN 
sharoitiga bo\liq. Odatda bu gurux birikmalar kislotali sharoitda qizil, pushti, zar\aldoq, ishqoriy 
sharoitda esa binafsha, ko‗k va zangori rangda bo‗ladi. 
UF va ko‗k-binafsha nurlar ta‘sirida flavonoidlar turli rang bilan tovlanadi. Bu tovlanish ularning 
molekulasidagi -B xalqasining oksidlanish darajasiga va molekulaga joylashgan funksional 
guruxlarning soni va o‗rnashgan joyiga bog‗liqdir. Flavonoidlar UF nur ta‘sirida jigarrang va to‗q 
jigarrang (masalan, rutin, va boshqa flavonoidlar), to‗q qizil (taksifolin), sariq (kversetin, auronlar va 
ko‗pchilik flavonoidlar), yashil-sariq (aureuzidin va boshqa auroinlar), to‗q yashil va zarg‗aldoq 
(ksantonlar) va boshqa ranglar bilan tovlanadi. 
Ko‗pchilik flavonoidlar optik faol bo‗lib, qutblangan nur tekisligining o‗ngga yoki chapga 
og‗diradi. 
Flavonoidlarning glikozidlari suyultirilgan kislotalar ta‘sirida gidrolizlanadi. O-glikozidlari S-
glikozidlariga qaraganda ancha oson gidrolizlanadi. S-glikozidlarni ancha qattiq sharoitda xam 
gidrolizlash qiyin. 
Sifat va miqdor taxlili 
Flavonoidlarga quyidagi sifat reaksiyalar qilinadi: 
1. Sianidin reaksiyasi (Sinod reaksiyasi). Flavonoidlarning spirtdagi eritmasidan yoki 
o‗simlikdan tayyorlangan flavonoid ajratmasidan chinni idishchaga 2-3 ml solib, magniy kukuni va 
konsentrlangan xlorid kislotadan 5-6 tomchi qo‗shib, suv xammomchasida 1-2 minut qizdirilsa, 
qizil rang xosil bo‗ladi. Bu reaksiya flavonlar, flavonollar, flavononlar va flavononlar va 
flavononollarga xosdir. 
Ushbu reaksiya yuqorida ko‗rsatilgan birikmalarning vodorod bilan qaytarilishi natijasida 
antotsianidinlar xosil bo‗lishiga asoslangan. CHinni idishchada kislotali sharoit bo‗lgani uchun xosil 
bo‗lgan antitsianidinlar tezda qizil rangga o‗tadi.
Reaksiya boshlangandan 10 minut keyin xosil bo‗lgan rang 2 soat davomida saqlanib holadi. 
Flavonoiollar reaksiya natijasida qizil-binafsha, flavonollar - qizil, flavonlar esa sar\ish rang 
hosil qiladi. Bu reaksiya halkon va auronlarga qilinmaydi. CHunki ular eritmasiga xlorid kislota 
qo‗shilishi bilan (magniy kukuni bo‗lmasa ham) oksoniy tuzlar hosil bo‗lishi xisobiga eritma \izil 
rangga o‗tadi. 
Flavonoidlar glikozidlar holida bulsa, sianidin reaksiyasi qiyinchilik bilan boradi. Bunday 
hollarda reaksiyani tezlatish uchun oldin flavonoidlar eritmasiga xlorid kislotadan qo‗shib, 1-2 minut 
qizdiriladi (glikozidlar gidrolizlanib, sof glikonlar ajralib chiqadi), so‗ngra magniy kukuni qo‗shiladi 
va reaksiya yuqorida ko‗rsatilganidek davom etiriladi. 
2. Borat-limon reaksiyasi. CHinni idishchaga bir xil hajmda flavonoidlarning atsetondagi 
eritmasidan hamda borat va limon kislotalarining metil spirti (metanol)dagi 1 % li eritmasidan solib
chayqatilsa, sariq yashil tusda tovlanadigan tiniq sariq rang hosil bo‗ladi. Bu reaksiyani 5-uglerod 
atomidagi gidroksil guruhi bo‗lgan flavon va flavonol unumlari beradi. Borot-limon reaksiyasi 5-
oksiflavon yoki 5-oksiflavonollarning borat kislota bilan limon (yoki oksalat) kislota ishtirokida 
batoxrom kompleksi xosil qilishiga asoslangan. 
Limon kislota o‗rnida oksalat kislota ishlatilgan holda flavonoidlarning aglikonlari reaksiya 
natijasida turg‗un sariq rang hosil qiladi, lekin glikozidlarning rangi tezda o‗chib ketishi mumkin.
 
3. Surma (stibium) (SH) -xlorid (yoki sirkoniy, uran) tuzlari bilan reaksiya. Flavonoidlarning 
spirtdagi - eritmasini surma (SH) - xlorid eritmasi bilan chinni idishchada aralashtirilsa, sariq yoki qizil 
rang xosil bo‗ladi. 
Reaksiya 5-oksiflavonlar hamda 5-oksiflavonollarning 3- yoki 5-uglerod atomiga joylashgan 
gidroksil guruhi bilan surma va flavonoidlarning karbonil guruhi ishtirokida kompleks birikma hosil 

---